بورس کالای ایران دستاورد بزرگ اقتصاد ملی

یکی از دست آوردها و توفیقات نظام مقدس جمهوری اسلامی در عرصه اقتصادی, رشد و توسعه کمی و کیفی بازار سرمایه بوده که نمونه بارز آن راه اندازی بورس های کالایی در کشور می باشد

یکی از دست‌آوردها و توفیقات نظام مقدس جمهوری اسلامی در عرصه اقتصادی، رشد و توسعه کمی و کیفی بازار سرمایه بوده که نمونه بارز آن راه‌اندازی بورس‌های کالایی در کشور می‌باشد. در حقیقت نیاز به ایجاد بازاری متشکل و سازمان‌یافته برای تقابل آزاد عرضه و تقاضا و دستیابی به اثرات مثبت این مهم در اقتصاد تولید و مصرف، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تاسیس و راه‌اندازی بورسهای کالایی را در ایران فراهم سازند.

در این راستا با تصویب بند (ج) ماده (۹۵) قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورس‌های تخصصی کالایی در ایران گردید.

در پی این تکلیف قانونی، بورس فلزات در شهریور ماه سال ۸۲ و پس از آن نیز بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه سال ۸۳ شروع به فعالیت نمودند. سپس بر اساس قانون جدید بازار اوراق بهادار و مصوبه شورای عالی بورس، در آذر ماه سال ۸۵ موجبات تشکیل شرکت بورس کالای ایران با ادغام بورس فلزات و کشاورزی فراهم شد و بورس کالای ایران پس از طی مراحل قانونی و پذیره‌نویسی سهام از ابتدای مهر ماه سال ۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد.

بدین ترتیب، هم‌اکنون بورس کالای ایران عملا با تجربه‌ای بیش از ۶ سال، به داد و ستد انواع محصولات فلزی و معدنی، فرآورده‌های نفت و پتروشیمی، کشاورزی و طلا در قالب معاملات نقد، نسیه، سلف و آتی مشغول است و راه‌اندازی معاملات سایر ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آپشن را نیز در برنامه‌های توسعه ای خود دارد.

در ذیل بخش‌هایی از سخنان مقامات ارشد بازار سرمایه کشور در خصوص فواید و دست‌آوردهای فعالیت بورس کالا در ایران و چشم‌انداز این رکن مهم بازار سرمایه، از نظر خوانندگان گرامی می‌گذرد:

▪ دکتر حسینی وزیرامور اقتصادی و دارایی:

بورس کالای ایران به سمت بین المللی شدن حرکت می کند

با توجه به اینکه اقتصاد دستوری در حال برچیده شدن است افتتاح تالار معاملات بین‌المللی نفت و پتروشیمی در کیش نیز یکی از آن پنجره‌هایی است که به همان سمت گشوده شده است. خدا را شکر می‌کنم که نگین شفاف بورس نفت و پتروشیمی‌بر رکاب مرجان کیش نشست. اقتصاد ایران، اقتصادی است با ظرفیت بسیار بالا. از هر حیث که بخواهیم تحلیل کنیم قطعا ایران دارای فرصت‌ها و ظرفیت‌های بسیار بالایی است به هر حال، بازار سرمایه ایران روند رو به رشد خود را ادامه می‌دهد. این رشد هم فقط رشد کمی‌ نیست.

رشد کیفی هم هست. اگر دقت کنیم و متمرکز شویم روی همین بورس کالایی ببینیم چه اتفاقی افتاده است. حجم معاملات از ۲۴۰۰ میلیارد تومان در سال ۸۴ به ۸۱۰۰ میلیارد تومان در سال ۸۷ رسیده. در ۷ ماهه امسال از ۵ هزار میلیارد تومان عبور کرده، در کنار این رشد کمی ملاحظه می‌کنید که ابزارهای جدید مالی در این بازار عرضه شده است. در سال گذشته ما شاهد عرضه معاملات آتی یا فیوچرز در بورس کالا بودیم آن هم با در نظر گرفتن ملاحظات شرعی. به نظرم ظرافت، سختی و حلاوت کار در اقتصاد ایران بر می‌گردد به این که شما بایستی از ابزارهای نوین استفاده کنی ولی بایستی خیلی ملاحظات را در نظر بگیری از جمله ملاحظات شرعی. مهم این نیست چه حجمی‌از فیوچر در سال گذشته در بورس کالای ایران شکل گرفته،‌ مهم این است که متخصصین مالی ما موفق شدند بتوانند با علمای ما در معرفی این ابزار در قالب اسلامی ‌و با رعایت نکات شرعی به تفاهم برسند و به توفیق دسترسی پیدا کنند.

اتفاق جالب دیگری که افتاد، تنوع محصولات بود. دوستانی که تحولات بورس کالا را دنبال می‌کنند خاطرشان هست که روزهای اول ما چند قلم کالا در بورس معامله می‌کردیم و امروز با سربلندی اعلام می‌کنند که حدود ۶۰ قلم محصولات مختلف در بورس کالا معامله می‌شود. مطرح شده که شمش طلا آمده است، سکه نقدی هم به آن می‌پیوندد. این هم یکی دیگر از دستاوردهایی بوده که حاصل تلاش دوستان ما در سازمان بورس و بورس کالا بوده است. اتفاقی که با راه‌اندازی تالار معاملات بین‌المللی نفت و پتروشیمی در کیش دارد می‌افتد این است که ما داریم حرکت می‌کنیم به این سمت که پوشش بورس را به لحاظ جغرافیایی بیشتر کنیم. در بورس تهران هم امکان معامله محصولات پتروشیمیایی توسط خارجیان بود؛ ولی در بورس کیش این امکان بسیار گسترده‌تر شده و بسیار تسهیل شده است؛ لذا این تکلیفی که به عهده گذاشته شده مبنی بر اینکه ما حرکت کنیم به سمت بین‌المللی شدن بورس‌ها، در بورس کالا امروز دارد اتفاق می‌افتد و از این بابت هم بسیار جای خوشبختی است. من می‌خواهم به یک نکته مهم هم تاکید کنم. اگر می‌پذیریم که رقابت چیز خوبی است اگر می‌پذیریم که سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی برای اقتصاد ایران نسخه شفابخشی است، بایستی الزامات آن را هم بپذیریم.

نمی‌شود ما فرض کنیم که بازار محصولات پتروشیمی رقابتی می‌شود ولی بازار خوراک پتروشیمی رقابتی نشود، امکان ندارد. این جمع نقیضین محال است. اگر می‌خواهیم حرکت کنیم به سمت بازار رقابتی و ادعا بر این است که حرکت به سمت بازار رقابتی سبب جلب و افزایش انگیزه حضور بخش غیردولتی در اقتصاد می‌شود نمی‌توان به این فضایی که امروز در اقتصاد ایران وجود دارد و بخش بزرگی از اقتصاد ایران تحت عنوان بازار انرژی و حامل‌های انرژی در انحصار و چمبره قیمت‌های دولتی باقی است، امیدوار بود. این امکان پذیر نیست. چگونه می‌شود یک محصول اولیه یا ماده اولیه را قیمت گذاری کرد، بعد فرآورده‌های آن را قیمت گذاری نکرد. شما یکی از این محصولات را انتخاب کنید، مثلا نفت یا گاز. آن را قیمت گذاری کنید. بعد حلقه‌های بعدی را ببینید. کدامش را می‌توانید قیمت گذاری نکنید. همان شبهه‌ای که گاه پیش می‌آمد. فکر می‌کردیم که می‌شود قیمت خوراک که گاز باشد یا نفت را یارانه‌ای بدهیم ولی قیمت پتروشیمی را آزاد کنیم. خیلی زود متوجه شدیم که ادامه این سیاست امکان‌پذیر نیست. لذا امروز اقتصاد ایران یک کار مهم باید انجام دهد و آن این است که الزامات رقابت، کارایی و بهره‌وری را بپذیرد. طرح هدفمند کردن یارانه‌ها همین الزام را تامین می‌کند.

▪ سیدعلی اکبر‌ هاشمیان، مدیرعامل بورس کالای ایران مطرح کرد:

بورس کالای ایران؛ یک بازار تمام عیار با ویژگی‌های اسلامی

بورس کالای ایران از ادغام دو بورس کشاورزی و فلزات متولد در تاریخ ۱ /۷/ ۸۶ شد و در بهمن ماه ۸۶ با تصویب دولت، فاز اول بورس نفت هم به فعالیت‌های بورس کالا اضافه شد و الان بورس کالا در ۳ محور فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، فلزات و کشاورزی فعالیت می‌کند.

از همان اولی که فاز نخست بورس نفت آغاز شد بستر لازم را برای معاملات بین‌المللی نفت و فرآورده‌های نفتی فراهم کردیم و با مصوبه‌ای که شورای عالی اداری داشت محل کیش را برای معاملات تعیین کردند و ما هم در کیش تالاری را خریداری و تجهیز کردیم به‌طوریکه الان یک تالار تمام عیار برای معاملات بین‌المللی نفت، پتروشیمی‌و فرآورده‌های نفتی در منطقه کیش وجود دارد که فعلا فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی‌در آن معامله می‌شود.

از سال ۸۲ که بورس فلزات شروع به فعالیت کرد، استراتژی که برای بورس تعیین شد این بود که چون بازار ما قبلا یک بازار دولتی بود،‌ قرار بر این بود که ما اول یک بازار فیزیکی قوی را در کشور ایجاد بکنیم و بعد ابزارهای مشتقه را به این بازار اضافه کنیم. به نظر ما این وظیفه به خوبی انجام شده و الان نقطه مرجع و شاخص بازارهای فلزات بورس کالا است. یعنی قیمت‌های بورس کالا مرجع است و بازارهای بعدی عمده‌فروشی و خرده فروشی تا زمانی که قیمت ما کشف نشود، ‌قیمت ارائه نمی‌کنند. لذا بورس جایگاه خودش را در بخش فلزات باز کرده، البته در بخش پتروشیمی‌مشکلات بیشتر از بخش فلزات است چون در بخش فلزات یک بازار OTC صد ساله وجود داشت و از بورس ما حمایت می‌کرد؛ اما در بخش پتروشیمی‌با توجه به عمق کم ۲۰ ساله‌اش و اینکه همیشه مواد پتروشیمی‌و نفتی تحت کنترل دولت بوده، هیچ‌گاه بازارهای OTC آن ایجاد نشده بود؛ لذا از حدود دو سال پیش که کار دادوستد فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی‌را شروع کردیم با یک کار اضافی برای ایجاد همان بازارهای OTC که پشتیبان بازار بورس باشد روبه‌رو بودیم و الحمدلله با همکاری بسیار خوبی که وزارت نفت،‌ شرکت ملی پتروشیمی، بازرگانی پتروشیمی‌و اتحادیه مربوطه انجام دادند و تعامل نزدیکی که با هم داشتیم در حال گذر از چالش‌های موجود هستیم.

در سال قبل ما مجوز شورای بورس را برای معاملات فیوچر با ۴ فلز مس کاتد، اونس طلا، سکه طلا و مفتول مس دریافت کردیم که الان در بخش سکه طلا بسیار موفق هستیم و برای مفتول مس،‌کاتد مس و اونس طلا در حال راه‌اندازی هستیم که انشاءالله به‌زودی انجام خواهد شد. در آینده نزدیک هم ما برای پلی‌اتیلن، نفت کوره و ذرت، معاملات فیوچر را در دست مطالعه داریم و پس از تصویب انشاءالله، آن را هم شروع خواهیم کرد که به این ترتیب کم‌کم داریم به سمت یک بورس اوراق تمام عیار و کامل با ویژگی‌های اسلامی‌آن پیش می‌رویم.

در بحث قراردادهای آپشن نیز مسائل شرعی آن حل شده و ما مجوزهای لازم را دریافت کرده‌ایم و ابزار آپشن را هم انشاءالله به‌زودی عملیاتی می‌کنیم و این از برنامه‌های مهم آینده ما هست. ما الان بیش از ۲ سال است که شمش طلا را معامله می‌کنیم و بانک مرکزی قبول کرده که عرضه نقدی سکه هم در بورس کالا انجام شود. با توجه به اینکه ما قراردادهای فیوچر سکه را انجام می‌دهیم امیدواریم برای بازار نقدی سکه هم بورس کالا مرجعیت خودش را نشان بدهد ضمن اینکه بانک مرکزی هم خوشبختانه این مساله را پذیرفته و به‌زودی شاهد عرضه نقدی سکه طلا در بورس کالا خواهیم بود.

همچنین ما مجوز سلف مجدد را هم از شورای بورس دریافت کرده‌ایم و این مجوز از چند ماه قبل به ما ابلاغ شده است که در حال عملیاتی شدن است.

می‌دانید که در دنیا بورس‌های کالا شعبه ندارند و بورس ما هم همین طور است. با این حال بورس ما برای اینکه مساله زمان و مکان را حل بکند پروژه موبایل تریدینگ را آغاز کرد که دو فاز آن هم‌اکنون فعال است. در فاز سوم که به شبکه ساتنا و امضای الکترونیک ارتباط پیدا می‌کند، مشتری می‌تواند از طریق کارگزار خودش در تالار بورس ما وارد شود و اقدام به معامله کند. با راه‌اندازی این، بحث زمان و مکان از بورس ما منفصل خواهد شد.

▪ دکتر صالح‌آبادی رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرد:

بورس کالا محلی برای رقابت، شفاف‌سازی و کشف قیمت منصفانه و عادلانه

در بورس کالا به‌رغم بحران مالی جهانی طی سال گذشته، به‌ویژه در نیمه دوم سال ۸۷، خوشبختانه ما بیشترین ارزش معاملات را در تاریخ بورس کالا داشتیم که حدود ۸ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان حجم معاملات بورس کالا بود. این در حالی بود که ارزش بسیاری از کالاها کاهش پیدا کرده بود، بنابراین ما سال گذشته وضعیت مناسبی را نسبت به کل دورانی که از تاسیس بورس کالا در سال ۸۲ می‌گذرد پشت سر گذاشتیم. در ۱۰ ماهه امسال هم حدود ۷ هزار میلیارد تومان حجم معاملات بورس کالا بوده که هنوز چند ماه دیگر تا پایان سال باقی مانده است. این البته در حالی است که ما در دنیا بحران‌های سختی را شاهد بودیم؛ اما خوشبختانه به‌رغم اینکه در دنیا بسیاری از کارخانجات فولاد و امثال اینها ورشکست شدند و با کاهش تولید مواجه شدند؛ ولی ما خوشبختانه نه تنها با کاهش تولید مواجه نشدیم، با افزایش تولید، افزایش مصرف و رشد و بالندگی بورس کالا مواجه بودیم.

ما یک هدف کلی برای بورس کالا قائل هستیم. بورس کالا محلی است برای شفاف سازی، برای رقابت و بر‌ای کشف قیمت. این هدف اصلی ما از راه‌اندازی و توسعه بورس کالا است که به این سه هدف رقابت، شفافیت و کشف قیمت منصفانه و عادلانه برسیم. کلیه کالاهایی که قابلیت پذیرش در بورس کالا را داشته باشند در هیات پذیرش کالا بحث و بررسی می‌شوند و کالاهایی که وضعیت رقابتی شان مناسب‌تر است، انحصاری وجود ندارد و می‌توانیم شفاف‌سازی کنیم وارد بازار بورس کالا می‌شوند و معامله می‌شوند.

جا دارد که از دولت محترم تشکر کنیم که بورس کالا را برای عرضه محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی انتخاب کرد چون در قانون پیش‌بینی آزادسازی شده بود منتها اینکه چه روشی انتخاب بشود برای آزادسازی؛ ‌در خارج بورس باشد یا داخل بورس، دولت روش بورس را انتخاب کرد و عزم دولت بر این بوده که برویم به سمت رقابت بیشتر و این حجم از معاملات و افزایش ارزش معاملات هم نشان می‌دهد که ما به سمت رقابت بیشتر حرکت کردیم.

تاکنون برای بورس کالا بیش از ۲۰ جلسه هیات پذیرش برگزار شده، انواع و اقسام کالاها آمده‌‌اند بررسی شده‌اند، پذیرفته شده‌اند،‌ قریب به ۶۰ نوع کالا با زیر گروه‌های شان پذیرفته شده‌‌اند اعم از عرضه‌های دولتی و خصوصی. هم دولتی‌ها آمده‌‌اند و هم خصوصی‌ها و هر دو مورد را ما شاهد بوده‌ایم.

با توجه به موفقیت خوب و مناسبی که در فاز اول راه‌اندازی بورس نفت شاهد بودیم و حجم بالای معاملاتی که در فاز اول انجام شد، زیرساخت‌های لازم در بورس کالا به‌وجود آمد. بورس کالا در کنار محصولات فلزی و کشاورزی با محصولات پتروشیمی و این ادبیات هم آشنا شد و با این تجربه‌ای که به‌وجود آمد و با توجه به پتانسیلی که کشور ما در منطقه خاورمیانه و خلیج‌فارس و حتی در دنیا دارد (به لحاظ تولیدات محصولات پتروشیمی) ما بازار مناسبی برای صادرات داریم. بر اساس آماری که شرکت پتروشیمی می‌داد، حدود ۱۷ میلیون تن تولیدات واقعی پتروشیمی داریم که ۶ میلیون تن آن به مصرف داخل می‌رسد و حدود ۱۱ میلیون تن آن صادراتی است یعنی تقریبا دو برابر آن چیزی که در داخل مصرف می‌کنیم به خارج از کشور صادر می‌کنیم.

بر این مبنا بورس کالا به دنبال ایجاد تالار معاملات بین‌المللی این فرآورده بود که در منطقه خلیج‌فارس در جزیره کیش راه‌اندازی شد و ما فکر می‌کنیم با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران در منطقه حدود ۲۵ درصد تولیدات محصولات پتروشیمی را در اختیار دارد، افتتاح و ایجاد این رینگ می‌تواند در منطقه خلیج‌فارس برای جمهوری اسلامی ایران یک موقعیت استراتژیک ایجاد بکند که به برخی از مزایای آن اشاره می‌کنم.

از دیگر مزایای این تالار تبدیل جایگاه ایران از حالت قیمت گرفتن به حالت قیمت گذاشتن خواهد بود. ما از حالت price taker می‌توانیم به حالت price maker تبدیل شویم. در بسیاری از محصولات با توجه به حجم تولید حجم و صادرات قابل توجهی که ما در منطقه داریم انشاءالله می‌توانیم در منطقه خاورمیانه تعیین‌کننده نرخ برای محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی باشیم.