مسمومیت با ضدیخ

پسری ۷ ساله را به دلیل رفتارهای غیرمعمول، خنده بیجا و نداشتن تعادل به اورژانس آوردند. در اورژانس بتدریج کودک هوشیاریش کم شد. هنوز معاینه وی به اتمام نرسیده بود که ناگهان دچار …

پسری ۷ ساله را به دلیل رفتارهای غیرمعمول، خنده بیجا و نداشتن تعادل به اورژانس آوردند. در اورژانس بتدریج کودک هوشیاریش کم شد. هنوز معاینه وی به اتمام نرسیده بود که ناگهان دچار تشنج شد.

هنوز علتی برای بروز این علائم مشخص نبود تا این‌که در آزمایشات بیمار نارسایی کلیه دیده شد. در بررسی ادرار، مسمومیت با اتیلن گلیکول تشخیص داده شد. در بررسی‌های بعدی از منزل، منبع مسمومیت ظرف محتوی ضدیخ بود که در آن باز و بخشی از آن ناپدید شده بود!

اتیلن گلیکول الکلی بی‌رنگ، بدون بو و با مزه شیرین است. به همین دلیل کودک با ولع فراوان از آن خورده بود. این الکل در ضد‌ یخ، مواد بهداشتی، براق‌کننده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها کاربرد دارد. معمولا مسمومیت آن از طریق خوراکی است. بسرعت ازدستگاه گوارش جذب می‌شود و در مدت یک تا چهار ساعت سطح آن در خون به حداکثر میزان ممکن می‌رسد. اتیلن گلیکول در کبد و کلیه به ترکیباتی سمی تبدیل شده که موجب آسیب به ریه‌ها، کلیه‌ها و قلب می‌شود. دفع الکل و ترکیبات ناشی از آن، از راه کلیه است.

علائم بالینی: مسمومیت اتیلن گلیکول اغلب سه مرحله بالینی مجزا را ایجاد می‌کند که شدت و روند هرکدام از این مراحل به مقدار مصرف وابسته است.

مرحله اول: این مرحله با تضعیف سیستم عصبی آغاز شده و معمولا در مدت یک تا دو ساعت بعد از مصرف ایجاد می‌شود. فرد مسموم دچار حالت مستی، اختلال کلام و عدم‌تعادل شده، ولی بوی اتانول (الکل مصرفی در مشروبات الکلی) در هوای تنفسی وی استشمام نمی‌شود. توهم، تشنج، رفتن به کما و حتی مرگ ممکن است در این مرحله به وقوع بپیوندد.

مرحله دوم: این مرحله که بعد از ۱۲ تا ۲۴ ساعت از مصرف ایجاد می‌شود، موجب درگیری قلب و ریه می‌شود. تپش قلب، تندی تنفس و افزایش فشار خون شایع‌ترین علائم در این مرحله است.

مرحله سوم: این مرحله که بعد از ۲۴ ساعت تا ۷۲ ساعت از مصرف اتیلن گلیکول ایجاد می‌شود، با آسیب کلیوی مشخص می‌شود. علائم اولیه شامل درد پهلوست که به سمت نارسایی کلیوی پیش می‌رود. بیشتر بیماران پس از انجام درمان مناسب، بدون آسیب کلیوی بهبود می‌یابند.

اغلب با دیدن فردی که حالت مستی دارد؛ ولی بوی مخصوص الکل (اتانول) نمی‌دهد، باید به این مسمومیت شک کرد.

برخورد با فرد مسموم: هر فرد مشکوک به مصرف را باید به اورژانس رساند. به دلیل افت در هوشیاری باید بیمار را به یک پهلو خواباند تا در صورت بروز استفراغ، مواد غذایی وارد مجاری هوایی نشود.

برای درمان مسمومیت با اتیلن گلیکول از اتانول استفاده می‌شود. اتانول همان الکلی است که برای ایجاد حالت مستی در مشروبات الکلی استفاده می‌شود. در این روش به واسطه رقابت بین اتانول و اتیلن گلیکول، کبد به جای اتیلن گلیکول شروع به سوزاندن اتانول می‌کند که به بدن فرصت می‌دهد اتیلن گلیکول را قبل از سوختن در کبد و تولید مواد سمی، از بدن دفع کند.

تعدادی از بیماران به منظور رفع فوری و ممانعت از بروز عوارض، نیازمند دیالیز اورژانسی هستند.

دکتر بهروز هاشمی

متخصص طب اورژانس