اقتصاد دانایی محور؛ راهکار خروج از اقتصاد رانتی

▪ سوال:از این که درآمدهای ارزی نفتی چگونه خرج شود، سهل و ممتنع است، زیرا همه کشورها دنبال مازاد درآمد به ویژه درآمدهای ارزی هستند.قانون برنامه چهارم پاسخ‌های مناسبی به این …

سوال:

از این که درآمدهای ارزی نفتی چگونه خرج شود، سهل و ممتنع است، زیرا همه کشورها دنبال مازاد درآمد به ویژه درآمدهای ارزی هستند.قانون برنامه چهارم پاسخ‌های مناسبی به این سوالات داده است، زیرا برنامه یاد شده درقالب یک بسته سیاستی در چارچوب چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور و سیاست‌های کلی و نیز احکام حقوقی برنامه تدوین شده و اکنون نوبت تهیه اسناد فرابخشی و فرامنطقه‌ای برای برنامه است. نظریه برگشت به برنامه چهارم و اجرایی کردن آن بسیار رهگشاست، اگرچه ما ادعا نکردیم که برنامه کامل و بدون اشکال است، زیرا ما همه با رییس جمهور هم عقیده هستیم که برخی اهداف قانون برنامه چهارم با منابع آن سازگاری ندارد. با وجود این، برنامه‌ها باید اهداف جاه‌طلبانه داشته باشد تا بتوان رشد کرد.در قانون برنامه چهارم ۱۲ محور برای چگونگی این درآمدها ذکر شده است که آن هم از سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور الهام گرفته شده است و هدف‌گیری آن اقتصاد دانایی‌محور است.

اقتصاد دانایی محور، تعامل با کشورهای جهان، رقابت‌پذیر بودن و کوچک کردن حجم دولت و نوسازی ساختار دولت از جمله محورهای برنامه فوق‌الذکر هستند که مشخص می‌کند که درآمدهای ارزی نفتی چگونه در اقتصاد کشور سرمایه‌گذاری شود. توجه به اقتصاد دانایی‌محور، در واقع راهکار خروج از اقتصاد رانتی است. در حال حاضر با وجود افزایش درآمدهای نفتی، رشد سرمایه‌گذاری در سال ۱۳۸۵ توسط بانک مرکزی حدود ۳ درصد اعلام شده است. براساس ماده یک قانون برنامه چهارم توسعه، سهم دولت از حساب ذخیره‌ ارزی محدود است و ساز و کار استفاده بخش خصوصی از این حساب در آن ذکر شده است.

در کشور ما حساب ذخیره‌ ارزی برای دولت است در حالی که در نروژ دولت حق برداشت از آن ندارد، بلکه فقط از محل سود حاصل از سرمایه‌گذاری صندوق می تواند تا یک سوم حاصله را برداشت نماید. کشورهایی مانند کویت و عربستان هم به سمت استفاده بهینه از منابع نفتی رفته‌اند. این روزها بحث تشکیل هیات امنای حساب ذخیره ارزی وجود دارد که با آن موافق هستم. این هیات امنا نباید صرفا دولتی باشد بلکه باید متشکل از نمایندگان رهبری، مجلس، دولت و مردم در آن حضور داشته باشند، زیرا صحبت از درآمد ۳۷ تا ۴۰ میلیارد دلار در سال است و بنا نبود منابع حساب ذخیره ارزی صرف بودجه دولت شود؛ سازگاری قانون خلق مزیت و انجام سرمایه‌گذاری برای همه نسل‌ها است، زیرا نفت و گاز یک ثروت بین نسلی محسوب می‌شود. در واقع مراد از شعار «امید روزی که درب چاه‌های نفت بسته شود» این است که سهم بودجه دولت از درآمد نفتی کاهش یابد و درآمد نفتی به نحو بهینه استفاده شود. البته رانت اقتصادی در همه اقتصادها وجود دارد، اما با یک مدیریت صحیح می‌توان از درآمد نفتی به گونه‌ای استفاده کرد که همه افراد جامعه به طور عادلانه از آن منتفع گردند و رفع محرومیت از کشور شود.

*رییس اسبق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی