حساسیت به لاكتوز چیست

بسیاری از مردم می‌توانند هر روز شیر بخورند و هرگز لازم نیست درباره لاكتوز، قند طبیعی موجود در شیر فكر كنند. این افراد می‌توانند روزی دو تا سه لیوان شیر بنوشند، بی‌آنكه دچار …

بسیاری از مردم می‌توانند هر روز شیر بخورند و هرگز لازم نیست درباره لاكتوز، قند طبیعی موجود در شیر فكر كنند. این افراد می‌توانند روزی دو تا سه لیوان شیر بنوشند، بی‌آنكه دچار مشكل خاصی شوند. در بدن این گروه از مردم شیر به طور كامل هضم می‌شود و لاكتوز در روده با كمك آنزیمی به نام لاكتاز گوارش یافته و به جریان خون راه می‌یابد. اما در بدن برخی از مردم آنزیم لاكتاز به مقدار كافی تولید نمی‌شود، از این رو این گروه از افراد در هضم و گوارش شیر یا محصولات لبنی دیگر كه حاوی لاكتوز باشند، دچار مشكل می‌شوند. همچنان كه سن ما افزایش می‌یابد، تولید لاكتوز در بدن ما كاهش می‌یابد و این امر به ویژه در اقوام خاصی بیشتر دیده می‌شود، مانند بومیان آمریكا و یا بسیاری از اقوام آسیائی و آفریقائی. برخی از بیماری‌های خاص و یا درمان‌های داروئی ویژه نیز می‌توانند در كاهش تولید این آنزیم در بدن موثر باشند.

افرادی كه پس از صرف شیر یا موادغذائی لاكتوزدار احساس ناراحتی و سوءهاضمه می‌كنند، دچار مشكل عدم تحمل لاكتوز هستند و این مشكل با حساسیت ساده نسبت به شیر كه عبارت است از عكس‌العمل بدن نسبت به پروتئین شیر متفاوت است. عدم تحمل لاكتوز ناراحتی‌ها و عوارضی همچون اسهال، احساس تورم و بادكردگی در شكم، نفخ و دل پیچه را موجب می‌شود كه اغلب یك تا دو ساعت پس از صرف شیر یا غذاهای حاوی لاكتوز نمایان می‌شوند. اما گاه ممكن است سریع تر و حتی طی نیم ساعت نیز بروز پیدا كنند. بدون آنزیم لاكتاز كافی قسمت اعظم لاكتوز به صورت گوارش نیافته به روده بزرگ می‌رسد و در آنجا است كه آب موجود در محیط را جذب كرده و محیط مناسبی برای رشد باكتری‌ها فراهم می‌آورد. گاز و اسیدهای حاصل از این تحولات احساس ناراحتی در ناحیه شكم و همچنین بروز اسهال را موجب می‌شوند.

برای درك بهتر آنچه در این شرایط روی می‌دهد، لازم است عوامل دخیل در این پروسه را بهتر بشناسیم. لاكتوز نام قند طبیعی موجود در شیر است و لاكتاز آنزیمی روده‌ای كه قند شیر را هضم كرده و آن را به قندهای ساده‌تر تبدیل می‌كند كه قبل از جذب در روده باشند و به چرخه خون وارد شوند. آنزیم‌ها تركیبات پروتئینی موجود در ساختمان بدن گیاهان و جانوران هستند و شروع و ادامه تغییرات شیمیائی در بدن این موجودات را موجب می‌شوند. سوءهاضمه لاكتوز در حقیقت به این معنا است كه مقدار آنزیم لاكتاز كافی برای هضم و شكستن لاكتوز دریافت شده، در محیط روده وجود ندارد. كمبود لاكتاز چند نوع است. كمبود لاكتاز نوع اولیه یك ویژگی ژنتیكی است كه از والدین به فرزندانشان انتقال می‌یابد و اغلب در سنین نوجوانی یا سال‌های اولیه جوانی بروز پیدا می‌كند. همچنین تولید لاكتاز به طور طبیعی طی سال‌های عمر كاهش می‌یابد. اما روند این كاهش در افراد گوناگون متفاوت است. قدرت تولید لاكتاز همیشه وجود دارد، اما كمی مقدار لاكتاز تولید شده موجب بروز نشانه‌های عدم تحمل لاكتوز می‌شود. برخی از مطالعات نشان می‌دهند كه حتی سوءهاضمه‌های معمولی نیز می‌توانند تعادل لاكتاز در روده‌ها را برهم زده و به صورت موقتی موجب عارضه عدم تحمل لاكتوز شوند. از آنجائی كه افراد حساس به لاكتوز اغلب از خوردن شیر و مواد حاوی آن پرهیز می‌كنند، بدنشان به واسطه عدم نیاز به لاكتاز به مرور میزان تولید لاكتاز را بیش از پیش كاهش می‌دهد. از این رو میزان تحمل این افراد نسبت به شیر و لاكتوز روزبه روز كمتر شده و مشكلاتشان شدت می‌یابد. اما چنانچه به تدریج مقادیر كمی قند لاكتوز را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانند، می‌توانند پس از مدتی موجب تولید بیشتر لاكتاز شده و تحمل بدنشان را در برابر قند شیر افزایش دهند.

كمبود لاكتاز ثانویه اما در شرایطی روی می‌دهد كه روده یك فرد معمولی بر اثر گذراندن یك دوره بیماری، اعمال جراحی روده‌ای و مصرف داروهای خاصی قدرت تولید لاكتاز را از دست داده باشد. مصرف داروهائی از قبیل آسپیرین و بعضی از آنتی بیوتیك‌ها به صورت مستمر می‌توانند موجب بروز عدم تحمل لاكتوز ثانویه شوند. در این مواقع پس از قطع درمان دارویی اغلب این مشكل برطرف می‌شود. نوع دیگر این عارضه عدم تحمل لاكتوز مادرزادی است. در این گروه آنزیم لاكتاز از بدو تولد در روده وجود ندارد و تولید نمی‌شود. این نقص مادرزادی پدیده‌ای نادر است كه افراد بسیار معدودی در جهان به آن دچار هستند. چنین نوزادانی باید یك رژیم غذائی بدون لاكتوز را برای تمام عمر رعایت كنند. با توجه به این واقعیت كه میزان تحمل افراد نسبت به لاكتوز متفاوت است اگر مقدار مصرف مواد غذایی حاوی لاكتوز را با شناخت میزان تحملتان تنظیم كنید، دچار مشكل نخواهید شد. با این وجود تصور می‌شود نحوه مصرف شیر یا مواد لاكتوزدار دیگر نیز در شدت عكس العمل بدن نسبت به آن موثر است. به عنوان مثال اگر شیر را با مقدار چربی بیشتر مصرف كنید مانند شیرهای پرچرب و یا به صورت بستنی تحمل آن برای شما راحت تر خواهد بود. زیرا چربی زیاد زمان عبور مواد از روده را افزایش داده و فرصت بیشتری برای مقدار لاكتاز موجود در محیط روده برای هضم لاكتوز فراهم می‌كند. به همین ترتیب شیر شیرین شده، مانند شیركاكائو نیز بهتر از شیر ساده توسط افراد حساس به لاكتوز تحمل می‌شود. زیرا قندهای دیگر همراه با آن موجب توقف بیشتر شیر در معده شده و انتقال آن از معده به روده را به تاخیر می‌اندازند.