سیستم های گواهی ملی تضمین کننده گردشگری پایدار

كشورهایی که صنعت گردشگری در آنها همگام با پژوهش های توسعه پیش رفته است با رویکردی متفاوت و نوین در جهت رشد پایدار گام برمی دارند این رویکرد به دلایل اقتصادی, فرهنگی و عوامل زیست محیطی در شرایط دگرگونی مداوم قرار داشته و موجب شده است که هدف های مهمتری از دستیابی به گردشگری انبوه مدنظر باشد

كشورهایی که صنعت گردشگری در آنها همگام با پژوهش‌های توسعه پیش رفته است با رویکردی متفاوت و نوین در جهت رشد پایدار گام برمی‌دارند. این رویکرد به دلایل اقتصادی، فرهنگی و عوامل زیست محیطی در شرایط دگرگونی مداوم قرار داشته و موجب شده است که هدف‌های مهمتری از دستیابی به گردشگری انبوه مدنظر باشد، که از جمله توجه به پایداری را میتوان مهمترین شاخص آن نامید. از طرف دیگر کشورهای درحال توسعه که اندك اندك نقش گردشگری را به عنوان یك صنعت پویا می‌شناسند از شیوه‌های مختلفی در جهت رشد این صنعت استفاده میکنند. كه از آن میان گشودن باب بحث‌های كارشناسی در این زمینه بوده است و پژوهشگران این عرصه را وا داشته که مطالعات گسترده‌ای در این زمینه انجام دهند. به موازات این مطالعات سازمان جهانی جهانگردی در تلاشی منسجم با استفاده از تجربیات و مطالعات سایر کشورها رهنمودهای ارزنده‌ای را در این جهت در اختیار علاقمندان قرار میدهد.

کمیته توسعه‌ی پایدار گردشگری سازمان جهانی جهانگردی در سومین نشست خود در تاریخ ۲۵ و ۲۶ سپتامبر سال ۲۰۰۲ در «کاستاریکا» با ارایه رهنمودهایی برای دولت‌ها، سیستم‌های گواهی را برای گردشگری پایدار پیشنهاد کرده و توصیه‌هایی در حمایت و یا ایجاد سیستم‌هایی در سطح ملی ارایه میکند.

این سیستم‌ها برای پایداری گردشگری به شکلی روزافزون به تنظیم و متعادل ساختن فعالیت‌های گردشگری کمک نموده و در بسیاری از کشورها به شکلی اختیاری حتی فراتر از چارچوب‌های قانونی عمل میکنند.

از هدف‌های اصلی این سیستم‌ها، ارتقاء خدمات و کیفیت محصولات گردشگری و توجه به عوامل زیست محیطی فعالیت‌ها و کارگزاران این حوزه میباشد كه در همین ارتباط اقامتگاه‌ها از هدفهای اصلی این سیستم‌ها می‌باشند تا حداقل استانداردهای شناخته شده را دارا باشند. این مراكز به عنوان محصولات اصلی گردشگری هستند كه در روند رشد و یا عدم رشد آن نقش به واقع حساسی را ایفا می‌كنند.

از طرفی از آنجا که مقوله‌ی جهانگردی به عنوان یک فعالیت اقتصادی مبتنی بر عرضه و تقاضا میباشد، توجه جدی به رشد متناسب هردو بخش در حیات این پدیده حایز اهمیت جدی است. عوامل تقاضا که همان بازارهای داخلی و خارجی است از محصولاتی چون خدمات و تسهیلات و جاذبه‌های فرهنگی تاریخی و طبیعی که همان عوامل عرضه یا محصولات جهانگردی می باشند بهره میبرند.

در گزارشی که سازمان جهانی جهانگردی پس از بررسی در مورد کشورهای عضو این سازمان انجام داده است، اشاره شده است که، دولت‌ها در سیستم‌های گواهی که در حال حاضر در برخی از کشورها درحال انجام است نقش بسیار مهمی ایفا میکنند و قریب به یك سوم از طرح‌های گواهی که بررسی شده‌اند توسط موُسسات و سازمان‌های دولتی هدایت شده است و یك سوم بعدی نیز به شکلی در ارتباط با دولت‌ها هستند. از جمله این حمایت‌ها حمایت‌های کارشناسی، مالی، بازاریابی، تعیین قوانین و ضوابط و شیوه‌های اجرایی و همچنین نظارت در حسن انجام کار توسط این بنگاه‌ها كه عمدتاً سازمان‌های متولی گردشگری، محیط زیست و یا شرکت‌ها و موُسسات ممیزی و استاندارد هستند می‌باشد.

مطالعات نشان میدهد که تمام عوامل درگیر در این پدیده، شامل جامعه‌ی میزبان، محیط زیست، دولت، شرکت‌های خصوصی و مصرف کنندگان از این سیستم‌های گواهی، سود میبرند.

از آنجا كه موُسساتی که این گواهی را صادر میکنند به دنبال کاهش اثرات منفی در این صنعت هستند، به همین دلیل جوامعی که سه وجه پایدار یعنی وجه اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی را دارا باشند از این سیستم سود میبرند. از طریق این سیستم مشارکت جوامع میزبان در فعالیت‌های گردشگری به منظور توسعه‌ی پایدار بیشتر قابل اندازه‌گیری و قابل جوابگویی است.

همچنین فعالیت‌های این سیستم‌ها موجب توجه و احترام بیشتر نسبت به محیط زیست میشود.

دولتها نیز با اجرای سیستم گواهی ملی میتوانند در شیوه‌های نظارتی خویش از شیوه‌های مدرن و قابل انعطافی که بیشتر برپایه تشویق و به کارگیری شیوه‌های جدید و بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها میباشد استفاده کنند.

همچنین کارگزاران و یا موُسسات با مشارکت در این برنامه، میتوانند به نوآوری‌ها و دانش کار دست یابند و با اجرای مدیریت زیست محیطی موُثر میتوانند منابع فرهنگی و زیست محیطی خود را حفظ کرده و پایداری صنعت گردشگری را موجب شوند. ازطرف دیگر با اعمال مدیریت صحیح از هزینه‌های اضافی برای موُسسه پرهیز کنند. طبیعی است این سیستم‌های گواهی با توجه به ویژگیهای فرهنگی و اقتصادی و اقلیمی هر کشور تنظیم میشود.

سازمان جهانی جهانگردی در بخش دیگری از توصیه‌های خود بر حمایت‌های قانونی و ایجاد ساختارهای سازمانی قوی توسط دولت‌ها تاُکید کرده و از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین سیاستهای توسعه‌ی گردشگری پایدار نام میبرد.

شناسایی گروه‌های ذینفع و گروه‌های هدف این سیستم، همچنین ایجاد این سیستم از طریق فرآیند مشارکت کلیه عوامل در بخش خصوصی و دولتی از عوامل تضمین برنامه‌ی گواهی ملی میباشد.

به خاطر داشته باشیم که مطالعات وضع موجود شامل بررسی کلیه‌ی ابزارهای موجود قانونی و اختیاری که بر بخش گردشگری اثر میگذارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و مطالعه‌ی تجربه‌ی سیستم‌های گواهی در سایر بخش‌های کشور که اجراء شده است نیز خالی از فایده نیست. به همین منظور ضوابط سیستم‌های گواهی، مکانیزم‌های اجرایی، تعیین شرکای مالی اطلاع رسانی کامل در مراحل ایجاد و عملیات سیستم گواهی، روشن کردن منافع و سایر مسایل سیستم گواهی و ایجاد انگیزه و تشویق در موُسسه‌های گردشگری موارد دیگری است که سازمان جهانی جهانگردی بر توجه خاص به آن تاُکید میکند.

تعیین ضوابط گواهی (ویا نظام‌نامه‌های مربوطه) و سپس تهیه‌ی پكیج‌های ارزیابی متناسب با آن مهمترین بخش روند ایجاد سیستم گواهی است.

توجه به ابزارها و استانداردهای قانونی، توجه به اصول پایداری، تعیین شاخص‌های اجرایی، واقع بینانه بودن ضوابط، نگرش تشویقی و مرحله به مرحله به منظور ارتقاء سطوح بالاتر، توجه به شاخص‌های زیسـت محیـطی، اجتماعی و اقتـصادی از مهمتـرین نکاتی است كه در بحث ایجاد سیستم‌های گواهی مورد نظر می‌باشد.

در بحث محیط زیست ارزیابی تاُثیر زیست محیطی، عملیات اقامتگاه‌های گردشگری در زمینه‌ی مصرف سوخت و انرژی، مسئله دفع زباله، استفاده از مواد آلاینده و ... مورد نظر است.

در بحث شاخص‌های اجتماعی ارزیابی تاُثیر فعالیت‌های موُسسه‌ها، شامل مدیریت کارکنان موُسسه، بکارگیری نیروی کار محلی، برنامه‌های ارتقاء آموزشی، احترام به فرهنگ بومی، همگامی با هدف‌های توسعه جامعه و ارایه اطلاعات به میهمانان به صورت پایدار و در نهایت رضایت مشتری از نکات قابل توجه میباشد.

توجه به شاخص‌های اقتصادی نیز باید در كنار بخش‌های دیگر مورد توجه باشد. استفاده از کارکنان محلی، ایجاد مشاغل کوچک، استفاده از غذا و محصولات محلی، فعالیت‌های مالی و خدماتی در حفظ محیط زیست منطقه، معرفی منطقه به عنوان یک مقصد گردشگری و به حداقل رساندن تاُثیرات منفی از جمله فعالیت‌های مورد نیاز این بخش به شمار می‌رود.

مطالعات نشان می‌دهد یکی از راه‌هایی که میتوان میزان موفقیت سیستم گواهی را مورد ارزیابی قرار داد، تعداد تقاضاها و موُسسه‌های دارای گواهی میباشد، بهبود عملکرد اجتماعی و محیط زیستی موُسسات دارای گواهی نیز شاخص دیگری برای تشخیص موفقیت گواهی مورد بهره‌برداری قرار میگیرد.

در کشـور ما نیز که در سـالهای اخیـر گرایش چشمگیری درسطح برنامه ریزان و كارگزاران جهت توسعه‌ی گردشگری دیده میشود نظام‌نامه‌ی مراکز اقامتی کشور اعم از هتل‌ها، مهمانپذیرها، خودپذیراییها، اقامتگاه‌های جوانان، بین راهیها و ... با تلاش و همت مسئولین و متخصصان این حوزه در ادامه بخشی از برنامه‌های توسعه‌ی پایدار گردشگری تدوین شده است كه ركن اصلی برای تدوین و اجرای سیستم گواهی تلقی می‌شود. مرحله‌ی دوم این نظام‌نامه که تدوین پکیج‌های ارزیابی برای هریک از طبقه‌بندی اقامتگاه‌های کشور است نیز با تلاش پژوهشگران و كارشناسان مورد نظر در دست تهیه میباشد.

اجرای این سیستم می‌تواند به عنوان نقطه عطفی در جهت توسعه صنعت گردشگری محسوب شده و با پشتیبانی‌های قانونی كه اجرای آن را امكان‌پذیر میسازد فضای حرفه‌ای مورد نیاز توسعه‌ی پایدار را در داخل و خارج كشور فراهم كند. اگرچه تغییرات مداوم مدیریتی چه در مرحله‌ی برنامه‌ریزی و چه در اجرا تاثیرات منفی خود را همواره بجا می‌گذارد اما اگر این باور وجود داشته باشد كه جهانگردی به عنوان یكی از راه‌های برون رفت از مشكلات اقتصادی می‌تواند علاوه بر ایجاد نشاط در جامعه، با تاثیرات شگرف خود، دریچه‌های نوینی را در بحث توسعه بگشاید.

برآیند وضعیت گردشگری كشور در سالهای اخیر حكایت از آن دارد كه رویکرد نوینی در عرصه گردشگری کشور شکل گرفته است که با تلاش فراوان سعی می کند ضمن هم‌گامی با جهان، با حفظ هویت ملی و فرهنگی خود سهم کشور را از فواید بی‌نظیر این صنعت در بازار جهانی افزایش دهد.

گ. س. آزاد