چگونه از بلوغ زودرس فرزندمان جلوگیری کنیم

پرسشی از دکتر فرزانه روحانی فوق تخصص غدد

«دختر ۸ سال و ۸ ماهه‎ای دارم با وزن ۲۴ کیلوگرم و قد ۱۲۸سانتی‎متر که از ۷ سالگی علایم اولیه بلوغ مانند رویش موهای زیر بغل و عانه در او ظاهر شد...

آنچه در بالا خواندید، متن پیامک یکی از خوانندگان «سلامت» است که نگران بلوغ زودرس فرزندش است. این موضوع دغدغه بسیاری از پدر و مادرهاست. آمارها نشان می‎دهد طی ۱۰سال اخیر سن بلوغ به ویژه در دختران پایین آمده است و شیوع بلوغ زودرس در دختران ? برابر بیشتر از پسرهاست. به همین دلیل پای صحبت‎های دکتر فرزانه روحانی، فوق تخصص غدد، متابولیسم و رشد و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران نشستیم. ایشان به نکات بسیار مهمی ‎در این باره اشاره کردند که خواندنش را به همه والدینی که فرزندشان در آستانه بلوغ است، توصیه می‎کنیم.

▪ خانم دکتر! بلوغ در چه سنی اتفاق بیفتد به آن بلوغ زودرس می‌گویند و در این مورد چقدر جای نگرانی وجود دارد؟

به شروع علایم بلوغ قبل از ۸ سالگی در دخترها و قبل از ۹ سالگی در پسرها بلوغ زودرس می‎گوییم. این تنها یک تعریف است و ممکن است در افراد مختلف متفاوت باشد. با بررسی کامل (قد و سن استخوانی) می‎توان بلوغ زودرس را تشخیص داد. مرحله بلوغ یکی از مراحل مهم زندگی است. بلوغ چه زود باشد و چه دیر، می‎تواند روی رشد قدی تاثیر بگذارد. توصیه می‎شود بچه‎ها در این سن تحت‌نظر متخصص غدد باشند چون این موضوع بر رشد قدی‌شان در آینده تاثیر مهمی ‎دارد. بچه‎هایی که زودتر از همسالانشان به بلوغ می‎رسند معمولا از نظر رفتاری و اجتماعی نیز دچار مشکلاتی می‎شوند و والدین باید مراقب این موضوع باشند. در مورد این دختربچه هم به دلیل رشد موهای ناحیه زیربغل و عانه قبل از ۸ سالگی، احتمال بلوغ زودرس وجود دارد و حتما باید به متخصص غدد مراجعه کند، بررسی و معاینه شود، آزمایش‎های لازم را انجام دهد و روند بلوغش پیگیری و در صورت لزوم درمان شود.

▪ اگر سن بلوغ طبیعی باشد چطور؟ در این صورت لازم است والدین اقدام خاصی انجام دهند؟

اگر سن بلوغ بچه طبیعی به نظر برسد باز هم توصیه می‎شود زیر نظر متخصص غدد باشد. چون فقط قد فعلی و قد ظاهری برای ما مهم نیست و قد آینده برای ما مهم‌تر است. بچه‎ای که بلوغش زودتر شروع می‎شود، ممکن است جهش رشدش هم زودتر شروع شود و در نتیجه قدش از بچه‎های همسالش بلندتر شود. اغلب والدین از این موضوع خوشحال می‎شوند و فکر می‎کنند فرزندشان نیاز به پیگیری و درمان ندارد اما اگر سن استخوانی جلو باشد و بلوغ سریع‎تر پیش برود، صفحات رشد زودتر بسته می‎شود، بنابراین ممکن است فرد اوایل بلوغ قدبلندتر باشد اما درنهایت به دلیل کوتاه‌ترشدن زمان رشد، قد بزرگسالی کوتاه‎تر شود بنابراین به صرف اینکه قد بچه نسبت به همکلاسی‎ها و بچه‎های فامیل بلندتر است، والدین نباید تصور کنند نیاز به بررسی ندارد بلکه حتما باید به متخصص غدد مراجعه کنند تا با بررسی قد و ترجیحا سن استخوانی (سن استخوانی از آینده خبر می‎دهد) با توجه به شرایط بچه و ارزیابی متخصص غدد آزمایش‌های لازم و در صورت لزوم درمان انجام شود. این فرصتی بسیار مهم و مرحله‎ای حساس است که اگر از دست برود و صفحه‌های رشد بسته شود، دیگر قابل‌جبران نیست.

▪ سن بلوغ بچه‎ها به چه عواملی بستگی دارد؟ آیا صرفا سن بلوغ مادر ملاک است یا عوامل دیگری در این موضوع دخیل است؟

یکی از عوامل موثر در زمان بلوغ ژنتیک است و سن بلوغ بچه به سن بلوغ مادر و پدر بستگی دارد. همچنین عوامل دیگری مانند شرایط اجتماعی، وزن و نوع تغذیه در این زمینه موثرند. در حال حاضر چون مقدار غذای دریافتی بچه‎ها بیشتر شده و چاقی در کودکان شایع شده است معمولا بلوغ زودرس را در سنین پایین‎تر بیشتر مشاهده می‎کنیم. چاقی در کودکان به خصوص دخترها سن استخوانی را پیش می‎برد و احتمال بلوغ زودرس را افزایش می‎دهد. البته در مورد این دختر خانم با توجه وزن و قدش، مشکل چاقی و اضافه‌وزن وجود ندارد اما حتما باید پزشک فوق‌تخصص غدد اطفال او را بررسی کند.

▪ از زمان مشاهده نشانه‎های بلوغ تا کامل‌شدن بلوغ معمولا چه زمانی طول می‎کشد و توجه به این موضوع چقدر اهمیت دارد؟

معمولا از زمان شروع بلوغ تا کامل شدن آن، ۲ تا ۴ سال طول می‎کشد و این زمان می‎تواند در بچه‎های مختلف تغییر کند. ما بلوغ را به ۵ مرحله تقسیم می‎کنیم و انتظار داریم بعد از شروع بلوغ که مرحله دوم است از هر مرحله تا مرحله بعدی تقریبا حدود ۶ ماه طول بکشد. سیر و روند پیشرفت بلوغ اهمیت دارد. حتی اگر زمان شروع بلوغ طبیعی باشد (مثلا ۹ سالگی) اما روند پیشرفت آن سریع باشد، نوعی بلوغ زودرس محسوب می‌شود یا اگر دختر خانمی ‎قبل از ۹ سالگی عادت ماهانه شود، بازهم بلوغ زودرس است بنابراین اینکه از هر مرحله بلوغ تا مرحله دیگر چقدر طول می‎کشد، برای ما مهم است.

▪ حرف یا توصیه آخر؟

به والدینی که فرزندشان در سن پیش از بلوغ است، توصیه می‎کنم بیشتر مراقب تغذیه فرزندانشان باشند و برای بهبود رشد قدی کودک از پروتئین‎ها، لبنیات، گوشت و حبوبات، بیشتر در غذای خانواده استفاده کنند. برای پیشگیری از افزایش وزن و بهبود رشد قد کودک حتما ورزش را در برنامه او بگنجانند. مراقب باشند بچه‎ها چاق نشوند. در زمان بلوغ در دخترها استعداد خاصی به چاق شدن وجود دارد و به‌طور طبیعی روند بلوغ با جمع‌شدن چربی در ناحیه شکم، باسن و سینه‎ها همراه است. بنابراین والدین باید مراقب باشند وزن بچه‎ها پیش از بلوغ بالا نرود. چون همان‌طور که اشاره کردم چاقی احتمال بلوغ زودرس را در کودکان افزایش می‎دهد.

فرزانه فولادبند