نگاهی به انتخابات ریاست جمهوری در ایران

طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا ۱۳۸۴, جمعاً ۲۵ بار به آراء مردم مراجعه شده است از برگزاری اولین همه پرسی كه ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ برای برقراری نظام جمهوری اسلامی در كشور ترتیب یافت , تا نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری كه در سوم تیر ۱۳۸۴ برگزار شد

طی سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا ۱۳۸۴، جمعاً ۲۵ بار به آراء مردم مراجعه شده است‌. از برگزاری اولین همه‌پرسی كه ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ برای برقراری نظام جمهوری اسلامی در كشور ترتیب یافت‌، تا نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری كه در سوم تیر ۱۳۸۴ برگزار شد، ۲۵ بار انتخابات برگزار شده است: رفراندوم جمهوری اسلامی‌، انتخابات مجلس خبرگان‌، انتخابات دو مرحله‌ای هر یك از دوره‌های مجلس شورای اسلامی‌، انتخابات میاندوره‌ای مجلس‌، انتخابات شوراهای شهری و انتخابات ریاست جمهوری و...

طی ۲۶ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌، به طور متوسط سالی یك بار به آراء مردم رجوع شده است‌. حتی شكل‌گیری و پیروزی انقلاب و سقوط رژیم ستمشاهی نیز به نوعی مراجعه به آراء مردم بود. از این منظر، مردم‌گرایی پدیده‌ای است كه عمری به درازای عمر انقلاب دارد.

از مجموع همه‌پرسی‌ها و انتخابات برگزار شده تا سال ۱۳۸۴، نه مورد آن مربوط به انتخابات ریاست جمهوری بود. مردم ایران، روز سوم تیر ۱۳۸۴ برای نهمین بار جهت گزینش فردی برای احراز مقام ریاست جمهوری به پای صندوقهای رای رفتند.

●اولین انتخابات ریاست جمهوری‌

اولین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، روز ۵ بهمن ۱۳۵۸ به فاصله یك سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی برگزار شد. این انتخابات در شرایطی برگزار شد كه دولت موقت مهندس مهدی بازرگان استعفا داده و مدیریت نظام بر عهده شورای انقلاب محول شده بود. ابوالحسن بنی صدر، سید احمد مدنی‌، حسن حبیبی‌، داریوش فروهر، صادق طباطبائی‌، محمد مكری‌، كاظم سامی و صادق قطب‌زاده كاندیداهای شاخص اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری بودند. در این انتخابات از مجموع بیش از ۱۴ میلیون رای مأخوذه، بنی‌صدر با بیش از ۱۰ میلیون رأی به عنوان نخستین رئیس جمهوری انتخاب شد.

بنی‌صدر فارغ‌التحصیل رشته اقتصاد از دانشگاههای فرانسه بود. او كه ۲۰ سال از عمر خود را در فرانسه گذرانده بود، در بهمن ۱۳۵۷ با هیئت همراه امام خمینی(ره) به تهران آمد و با مصاحبه‌ها و مناظره‌های سیاسی‌اش چهره‌ای شاخص شد.

ریاست جمهوری بنی صدر رسماً از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ كه وی در برابر امام خمینی(ره) سوگند یاد كرد، آغاز شد. در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری‌، امام خمینی(ره) طی سخنانی فرمودند: «من از آقای بنی صدر می‌خواهم كه مابین قبل و بعد از ریاست جمهوری در احوال روحی ایشان تفاوتی ایجاد نشود.»

امام افزودند: «تنفیذ و نصب اینجانب و رأی ملت مسلمان ایران محدود است به عدم تخلف ایشان از احكام مقدسه اسلام و تبعیت از قانون اساسی‌.»

با این حال و علیرغم این هشدارها، ریاست جمهوری بنی‌صدر تنها ۱۷ ماه به طول انجامید. وی در طول این مدت از یكسو با میدان دادن به سازمان مجاهدین خلق (منافقین) و دیگر گروههای ضد انقلاب سبب تقویت آنان گردید و از سوی دیگر در برابر اكثر مصوبات مجلس شورای اسلامی‌، قوه قضائیه‌، شورای نگهبان و برخی دیگر از نهادهای برخاسته از انقلاب ایستادگی كرد. با تكروی‌ها، انحصارطلبی‌ها و قانون شكنی‌هایی كه بنی‌صدر داشت ، ذهن نیروهای معتقد به انقلاب و امام نسبت به وی بدبین شد؛ همچنین كندی و كارشكنی‌هایی كه وی در جبهه‌های جنگ تحمیلی از خود نشان داد امام و مردم را نسبت به خود نا امید ساخت. این عملكرد باعث شد تا امام خمینی(ره) طی حكمی وی را از سمت فرماندهی كل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بركنار سازند.

چند روز پس از بركناری بنی‌صدر، ساختمان مركزی حزب جمهوری اسلامی توسط عوامل سازمان مجاهدین خلق (منافقین) در جریان یك بمب‌گذاری منفجر شد و آیت‌الله بهشتی همراه با ۷۲ نفر از مسئولان مملكتی به شهادت رسیدند. پس از این حادثه بنی‌صدر تا لحظه فرار از ایران‌، مخفی شد. امام خمینی ۱۰ روز پس از این حكم، با حكم دیگری بنی صدر را از مقام ریاست جمهوری نیز عزل كردند. این حكم در پاسخ به نامه آقای هاشمی رفسنجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی صادر شد.

متن نامه آقای هاشمی رفسنجانی و پاسخ امام خمینی به شرح زیر است‌:

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم‌

محضر شریف حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی ادامه الله ظله‌

محترما به عرض می‌رساند مجلس شورای اسلامی در جلسه مورخ ۳۱/۳/۱۳۶۰ پس از بحث و بررسی با حضور ۱۹۰ نفر به شرح زیر:

آراء موافق ۱۷۷ نفر - رای مخالف ۱ نفر - آراء ممتنع ۱۲ نفر

در مورد آقای سید ابوالحسن بنی صدر بر این قرار گرفت كه آقای ابوالحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران كفایت سیاسی ندارد. به موجب اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مراتب برای اتخاذ تصمیم به خدمت امام عظیم الشان گزارش می‌گردد.

رئیس مجلس شورای اسلامی‌

اكبر هاشمی رفسنجانی‌

بسم الله الرحمن الرحیم‌

پس از رای اكثریت قاطع نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مبنی بر اینكه آقای ابوالحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران كفایت سیاسی ندارد، ایشان را از ریاست جمهوری اسلامی ایران عزل نمودم‌.

اول تیر ۱۳۶۰

روح الله الموسوی الخمینی‌

بنی صدر یك ماه پس از عزل توسط امام خمینی(ره)‌، از كشور گریخت‌. وی هفتم مرداد ۱۳۶۰ همراه با مسعود رجوی رییس سازمان مجاهدین خلق (منافقین‌) تهران را به قصد پاریس ترك كرد. فرار بنی صدر یك ماه پس از خلع وی از ریاست جمهوری توسط امام و ۵ روز پس از انتخاب شهید محمد علی رجایی به ریاست جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت‌. بنی صدر ساعت ۲۲ چهارشنبه هفتم مرداد ۱۳۶۰ با یك فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ به خلبانی سرهنگ معزی ـ خلبان ویژه شاه ـ از كشور گریخت‌. معزی در ماه دی ۱۳۵۷ پس از آن كه شاه را به مصر و سپس به مراكش برد، دربازگشت از مراكش با تظاهر به جانبداری از انقلاب اسلامی به ایران بازگشت. بنی صدر هنگام ورود به فرودگاه مهرآباد برای فرار از كشور، سوار بر اتومبیل وانت و ملبس به لباس زنانه بود.

بنی صدر، ۵ بهمن ۱۳۵۸ به ریاست جمهوری رسید،۲۰ خرداد ۱۳۶۰ با حكم امام از فرماندهی كل قوا بركنار شد، اول تیر ۱۳۶۰ به دنبال تصویب طرح عدم كفایت سیاسی در مجلس شورای اسلامی و به حكم امام خمینی(ره) از ریاست جمهوری عزل شد و هفتم مرداد ۱۳۶۰ از ایران گریخت‌.

●دومین انتخابات ریاست جمهوری‌

دوم مرداد۱۳۶۰، محمد علی رجایی در جریان دومین انتخابات ریاست جمهوری‌، با به دست آوردن بیش از ۱۳ میلیون رأی مردم، دومین رییس جمهوری ایران شد. این دور از انتخابات در شرایطی برگزار شد كه یك سال از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران می‌گذشت و بخشهایی از غرب و جنوب تحت اشغال متجاوزین عراقی بود. از یكسو حذف بنی صدر، به جبهه‌های راكد شده جنگ تحرك تازه‌ای بخشیده بود و روحیه و قدرت مقاومتی نیروهای ایران در برابر دشمن افزایش یافته بود، و از سوی دیگر نیروهای معتقد به خط امام در عرصه داخلی جان دوباره یافته بودند. در چنین شرایطی محمد علی رجایی توانست با فاصله زیادی سه رقیب دیگر خودـ عباس شیبانی‌، حبیب الله عسگراولادی و علی اكبر پرورش ـ را با به دست آوردن بیش از ۱۳ میلیون از مجموع ۷/۱۴ میلیون آراء اخذ شده، پشت سرگذارد. محمد علی رجایی كه چهره فرهنگی و از معلمان باسابقه آموزش و پرورش تهران بود، ابتدا وزارت آموزش و پرورش را عهده‌دار شد و سپس در ۱۳۵۹ ش. به نمایندگی مردم تهران وارد مجلس شورای اسلامی شد. او در ۱۸ شهریور ۱۳۵۹ به نخست وزیری و پس از عزل بنی صدر به ریاست جمهوری رسید. اما این مسئولیت تنها یك ماه دوام آورد و در هشتم شهریور ۱۳۶۰ محمد علی رجایی همراه با محمد جواد باهنر ـ نخست وزیرـ بر اثر انفجار بمبی كه در ساختمان نخست وزیری كارگذارده شده بود، به شهادت رسیدند. این حادثه از جمله حوادث تروریستی سال ۱۳۶۰ بود كه سازمان مجاهدین خلق (منافقین) مرتكب می‌شدند. حادثه هشتم شهریور، دو ماه پس از حادثه هفتم تیر به وقوع پیوست‌. رجایی و باهنر، هر دو هنگام شهادت ۴۸ سال داشتند. باهنر نیز طی ۵/۲ سالی كه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذشت، مسئولیتهایی از جمله عضویت در شورای انقلاب‌، نمایندگی مردم كرمان در مجلس خبرگان‌، نمایندگی مردم تهران در مجلس شورای اسلامی‌، وزارت آموزش و پرورش و دبیر كلی حزب جمهوری اسلامی را برعهده داشت. او پس از انتخاب محمد علی رجایی به ریاست جمهوری، به نخست وزیری جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد.

---