مرثیه ای برای یك رویا

همه جا آرام بود و همه طبق روال كاری به فعالیت خود می پرداختند اما درست در همان زمان شرقی ترین نقطه پارك ملی گلستان از این قاعده مستثنی بود

همه چیز از ساعت هشت روز چهارشنبه هجدهم مردادماه جاری آغاز شد. زمانی كه كارمندان تمام ارگان ها و سازمان ها تازه كار روزانه خود را شروع كرده بودند.

همه جا آرام بود و همه طبق روال كاری به فعالیت خود می پرداختند. اما درست در همان زمان شرقی ترین نقطه پارك ملی گلستان از این قاعده مستثنی بود.

پرندگان منطقه «تختی المه» سراسیمه بودند و اگر چه فضای جنگل باز و فراخ برای پرواز بود اما همچون پرندگان در قفس، خود را به این سو و آن سو می زدند. آهوان آرامش را ز یاد برده بودند و پلنگ ها كه خود تداعی كننده حس وحشت هستند وحشت زده بودند. آتشی كه هیچ كس تاكنون دلیل اصلی آن را نمی داند در تختی المه آغاز شد و بوته زارهای این منطقه را در كوتاه زمانی در نوردید. وزش باد و كمبود رطوبت مزید بر علت شد تا آتش با سرعت هر چه بیشتر به راه خود ادامه دهد و از طرفی صعب العبور بودن منطقه سرعت اطفای حریق را كند كرده بود.

بوته های كوتاه و سرسبز در زیر تابش آفتاب به سرعت هر چه بیشتر در حال سوختن بود. اگرچه آتش در پارك ملی و در حوزه جغرافیایی خراسان شمالی اتفاق افتاده بود اما به جهت آنكه ۸۰ درصد پارك در گلستان قرار دارد گلستانی ها خود را بیشتر ملزم به حفظ این پارك و اطفای حریق آن می دانستند.

گونه های علفی، بوته ها، درختچه های گون، درختان سوزنی، آلوچه و زرشك در حال سوختن بود. پرندگان آواره شده بودند و حیوانات بی خانمان و از همه مهم تر نهمین ذخیره گاه زیست كره در حال نابودی قرار گرفته بود.

در ابتدا حضور نیروها آن طور كه باید و شاید ملموس نبود و كمبود نیروی انسانی بر مناطق آتش گرفته می افزود به طوری كه شهریاری مدیر كل اداره حفاظت محیط زیست استان گلستان اعلام كرد اگر نیرو از همان ابتدا به اندازه كافی بود ما آتش را در ۲۴ ساعت مهار می كردیم اما ۲ ،۳ روز اول وقت را از دست دادیم چون نیرو به اندازه كافی نداشتیم. برنامه ریزی آنقدرها اصولی نبود و تنها روز آخر برنامه ریزی منظم و نیروی آماده سبب غلبه ما بر آتش شد. این صحبت ها در حالی است كه ایران جزء ۱۰ كشور بحرانی جهان و گلستان نیز در لیست ۱۰ استان بحرانی ایران قرار دارد، استانی كه با سه بلای سیل، آتش و زلزله نامش عجین بوده است.

نیروها آمدند از همه جا. از محیط زیست، منابع طبیعی، هلال احمر، فرمانداری تمام شهرستان های استان گلستان، راه و ترابری و نیروی انتظامی، بسیج، مردم، جهاد كشاورزی، تیپ شش زرهی عمار یاسر، تیپ یكم نینوا، لشكر ۲۵ كربلا، پادگان گنبد، پادگان نوده و تیپ دو بجنورد از لشكر ۳۰ پیاده ارتش آمدند و با كمترین امكانات شروع به خاموش كردن آتش كردند. با بیل و سمپاش های پشتی كه داخل آن آب می كردند و روی آتش می ریختند. البته این سمپاش ها ۱۰ تا بیشتر نبود. اره موتوری هم ۱۰ تا آورده بودند كه درختان نیم سوز را قطع كنند و مانع سرایت آتش به دیگر درختان شوند. به گفته مدیركل منابع طبیعی گلستان دو هزار ۲۰ لیتری آب هم برای خاموش كردن آتش به منطقه آورده شد. نه در گفته های شهریاری و نه در گفته های هیچ مسئول دیگری حرفی از كپسول های آتش نشانی برای مهار آتش دیده نمی شد و حتی با وجود دو هزار نفر نیرو آنچه ۸۰ درصد آتش را مهار كرد دو هلیكوپتری بود كه از نیروی هوایی سپاه تهران، پایگاه فتح آورده شده بود. هلیكوپترهایی كه در هر بار پرواز ۲۵۰۰ لیتر آب را بر سر آتش می ریختند.

استانی كه جزء ۱۰ استان بحرانی خیز كشور است امكاناتی اینچنین ضعیف در مقابله با بحران دارد و شاید اگر هلیكوپترها نبودند وسعت آتش خیلی بیشتر از اینها می شد. ۴۰۰ هكتار از ۹۲هزار هكتار اراضی پارك ملی گلستان دچار آتش سوزی شد كه این مقدار به صورت لكه ای و نقطه به نقطه بود و از این مقدار ۲۰۰ هكتار آن به صورت ۱۰۰ درصد سوخت و نابود شد. مسئولین استان گلستان هنوز برآورد خسارات مادی این حادثه را نكرده اند و می خواهند با یك كار كارشناسی بعد از اطفای كامل حریق به آن بپردازند. اما هرگز نباید فراموش كرد بر روی نابودی این گونه ها و درختان نمی توان قیمتی گذاشت و آن را در حصار اعداد و ارقام قرار داد. نباید فراموش كرد كه این پارك یك هشتم گونه های گیاهی ایران را در خود جای داده است و نیمی از پستانداران كشور در آن زیست می كنند. ۹۲ هزار هكتاری كه به نوعی ریه های تنفسی این سرزمین هستند.

زمانی كه مقابل قسمت های سوخته جنگل می ایستی و به آن خیره می شوی اصلا به نظرت نمی آید كه منطقه سوخته شده در حد و اندازه های ۴۰۰ هكتار باشد اما وقتی پا به عرصه سوخته می گذاری تازه می فهمی وسعت ناحیه تا چه اندازه است.

منطقه آتش گرفته نمایی در كناره جاده ندارد تا رهگذران آن را ببینند. وقتی به منطقه «میرزا بایلو» در آخرین نقطه پارك ملی گلستان می رسی وارد فرعی خاكی می شوی و حدودا یك ساعت باید با اتومبیل در حركت باشی تا به منطقه آتش برسی. البته در این مسیر تا نیمه های راه جاده ای از قدیم بوده اما زمانی كه حادثه رخ داد لودرها و بولدو زرهای راه و ترابری به این نقطه آمدند و جاده را تا نقاط آتش گرفته هموار كردند.

اگر چه كار سختی بود اما موفق شدند و البته كارشان قابل تقدیر و ستایش بود. نیروهای امدادی فعالیت مناسبی داشتند و با توجه به كمبود امكانات فعالیت خوبی از خود نشان می دادند. به غیر از روز نخست حادثه كه نیروهای هلال احمر، محیط زیست و نیروی انتظامی استان خراسان شمالی هم در منطقه در كنار گلستانی ها بودند مابقی روزها نیروهای گلستان از اكثر نهادها به فعالیت پرداختند و بیشتر نیروها ۲ ،۳ روز در منطقه بدون رفع خستگی حضور داشتند. به چهره هر كدام از آنها كه نگاه می كنی خستگی مضاعفی را می بینی.

هر دودی كه از گوشه ای برمی خیزد چند نفر به سوی آن هجوم می برند تا كاملا آتش زیر خاكستر را خاموش كنند تا با كوچك ترین بادی دوباره شعله ور نشوند. كاربردی ترین وسیله و یا شاید بتوان گفت تنها وسیله برای همه افراد بیل بود كه با آن از تجاوز آتش جلوگیری می كردند.

خاكسترها هنوز گرم بود. شاید تندبادی دوباره آتش را به راه بیندازد و حتی به گفته شهریاری آتش سوزی احتمالا ادامه خواهد داشت و در این فصل و فصل پاییز احتمالا تكرار خواهد شد. او گلستان را استانی بحرانی می داند و معتقد است كه مسئولان گلستان باید همیشه آماده مقابله با بحران باشند و از این اتفاق به عنوان مانوری خوب برای دستگاه های استانی یاد می كند چرا كه همه دستگاه ها با این فعالیت خود را آزمایش كردند و دانستند كه چه چیزهایی كمبود دارند. شاید این حادثه را بتوان مانوری دانست كه سبب بیداری شود اما نبایستی فراموش كرد كه آتش بعدی ممكن است فضای بیشتری را در برگیرد و آنگاه نمی توان آتش را با بیل خاموش كرد.

پارك ملی گلستان كه ثلث پرندگان كشور را در خود جای می دهد اینك ۴۰ درصد خود را در آتش سوخته می بیند فضایی كه مامن پرندگان بوده است.

بلبلی روی تخته سنگی در میان خاكسترها نغمه سر می دهد. نغمه ای كه از سر ذوق نیست، نغمه ای كه مرثیه ای برای نابودی جنگل است و نغمه ای كه برای آشیانه نابود شده اش است. اگرچه به گفته مسئولین هیچ حیوان و انسانی در این حادثه از بین نرفته اند اما حیوانات این ناحیه از جنگل بی سرپناه شده اند.

در مسیر جاده آهوانی نیز خیره خیره به اتومبیل ها می نگرند. برای آنها هم این حادثه دردناك است و آنها هم از وجود این همه هلیكوپتر و اتومبیل و انسان خوششان نمی آید. آتشی كه از تختی المه شروع شد و در دره «آق سو» پایان یافت، دره ای كه بوته های زیادی در آن نابود شدند. هر كجا كه قدری آتش باشد هلیكوپترها خود را به آنجا می رسانند و آن را خاموش می كنند. هنوز هم برای كسی علت اولیه آتش مشخص نیست. شاید حتی ته سیگاری این حادثه را ایجاد كرده باشد اما در مورد اینكه عمدی بوده یا غیرعمد شهریاری می گوید هنوز مشخص نیست، در حال بررسی است. به گفته مقام مسئول استان گلستان ما از مقامات قضایی می خواهیم كسانی كه باعث بروز چنین اتفاقاتی می شوند را به اشد مجازات برسانند چرا كه آنها با سهل انگاری خود استان و كشور را درگیر بحران می كنند و اگر با آنها برخورد نشود باز هم مشكلاتی را به وجود می آورند.

ساعت هفت بعدازظهر دوشنبه ۲۳ مردادماه بعد از ۱۳۱ ساعت آتش در پارك ملی مهار شد اما این پایان كار نیست چرا كه وزش باد، رطوبت كم و خشكی درختان و علفزارها این هشدار را به ما می دهند كه هر آن ممكن است این حادثه تكرار شود و خسارتی تازه بیافریند. به همین دلیل نیروهای منابع طبیعی و محیط زیست در منطقه ماندند كه اگر حادثه رخ داد تا ورود نیروهای كمكی بتوانند از بروز خسارات جبران ناپذیر جلوگیری كنند و این زیستگاه ارزنده را كه از نظر اكولوژیكی دارای ارزشی جهانی و بین المللی است از آتش حفظ كنند.

●۲۰۰ هكتار آسیب جنگل های گلستان

آتش سوزی اخیر در استان گلستان به ۲۰۰ هكتار از جنگل ها و مراتع مشجر پارك ملی گلستان خسارت وارد كرد و آسیب جدی به گونه های گیاهی نادر و درختان قدیمی منطقه وارد نشد. شعبان اسدی مدیركل فنی حمایت و حفاظت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور به خبرگزاری ایانا گفت: آتش سوزی اخیر در سطح ۴۰۰ هكتار از جنگل ها و مراتع شرق پارك ملی گلستان كه زیر نظر سازمان محیط زیست است، اتفاق افتاد كه به دلیل پراكنده بودن سطح آتش سوزی، خسارات كلی حدود ۲۰۰ هكتار برآورد می شود. وی با اشاره به عمقی نبودن سطح آتش سوزی و مهار به موقع آن افزود: برآورد عمق آتش سوزی نشان می دهد كه حداكثر ۲۰ درصد آسیب دیدگی به طور جدی در مساحتی ۱۵۰ هزار هكتاری رخ داد و به جز گونه های خشك مراتع، گونه های نادر و درختان قدیمی منطقه، آسیب جدی ندیده اند.

اسدی با اعلام این مطلب كه پارك ملی گلستان جزء مناطق چهارگانه حفاظتی است افزود: آتش سوزی در روز چهارشنبه هفته گذشته به اوج رسید كه با همكاری نیروهای لشكری، كشوری و كلیه نهادهای مردمی تا غروب مهار شد، ولی به دلیل بادخیزبودن منطقه و وجود مراتع خشك، آتش از نقطه دیگری آغاز شد كه با همكاری نیروهای مردمی، یگان های هوایی اطفای حریق هوانیروز و ارتش جمهوری اسلامی آتش به طور كامل در روز شنبه مهار شد و تاكنون نیز گزارشی مبنی بر آتش سوزی در این منطقه گزارش نشده است. وی با اشاره به وقوع ۸۰ فقره آتش سوزی در سایر نقاط كشور همزمان با آتش سوزی استان گلستان افزود: روز چهارشنبه همزمان با آتش سوزی گلستان به جز استان های قم و مركزی ۸۰ فقره آتش سوزی در سایر استان های كشور رخ داد كه با نظارت دقیق در كلیه مناطق، آتش در كل كشور مهار شد. مدیركل فنی حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها و مراتع كشور سطح مورد حریق در آتش سوزی های اخیر را بیش از یك هزار هكتار عنوان كرد و افزود: در مجموع یك هزار و ۴۹ هكتار از مراتع كشور در اثر حریق از بین رفته است كه از این میزان بیش از ۲۰۰ هكتار مربوط به استان گلستان و ۸ هكتار نیز مربوط به منطقه منجیل در استان گیلان است. وی در پایان تصریح كرد: هم اكنون ۳۰۰ نفر از نیروهای ارتش، هوانیروز، نزاجا و نیروهای مردمی در استان گلستان حضور دارند و ضمن فعالیت در حال تثبیت وضعیت كنونی هستند.

سیاوش كیانی پور