۴ میلیون رایانه مستعمل, مشکل تازه محیط زیست

عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله های الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود

عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری از یک طرف و تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که رفته رفته بحث زباله های الکترونیکی به مشکل بزرگ دنیا تبدیل شود؛ مشکلی که کشورهای پیشرفته و بزرگ برای آن راه حلی یافته اند و با تصویب قانون خاص مربوط به آن و موظف شناساندن تولیدکنندگان به بازیافت محصولات تولید شده خود این مشکل را تا حدودی حل کرده اند. بحث بازیافت زباله های الکترونیکی در دنیا به صورت جدی شروع شده است، اما در کشور ما این موضوع هنوز بطور جدی مطرح نشده و طرح های داده شده نیز تنها در حد یک پیشنهاد مسکوت مانده است.

● وضعیت آشفته بازیافت وسایل برقی

رضا ایرانمنش کارشناس بازار رایانه درباره نحوه بازیافت وسایل الکترونیکی در کشور به «ایران» می گوید: «در تهران بعضی از افراد در امر خرید قطعات قدیمی و رایانه های مستهلک فعالیت می کنند و از طریق بازیافت این قطعات درآمدهای کلانی به دست می آورند. فعالیت این افراد در محله شوش تهران متمرکز است. فعالان این بازار با جدا کردن مس و طلای موجود در بعضی از قطعات رایانه و با فروش این مواد سود فراوانی به دست می آورند. در ضمن بسیاری از قطعات موجود در این رایانه های مستهلک سر از بازار لوازم الکترونیکی دست دوم درمی آورند.»

او در ادامه می گوید: «تعداد کثیری از این قطعات غیرقابل استفاده و بازیافت بوده و به صورت سنتی دفن می شوند که این امر به محیط زیست آسیب فراوانی می رساند و حتی در برخی موارد به آلوده کردن آب های زیرزمینی منجر می شود که عواقب ناگواری در پی خواهد داشت.»

● استفاده آموزشی از قطعات فرسوده کامپیوتری

باقر بحری رئیس کمیسیون سخت افزار نظام صنفی رایانه ای نیز درباره اقدامات کشور در حوزه زباله های الکترونیکی به «ایران» می گوید: «در ایران بیش از ۴ میلیون رایانه از دور خارج شده وجود دارد و این در حالی است که نه سازمان بازیافت و نه محیط زیست هنوز هیچ برنامه ای برای جمع آوری و بازیافت زباله های الکترونیکی ندارند و با توجه به این که هر رایانه رومیزی دارای ۳۲ درصد پلاستیک، نزدیک به هفت درصد سرب، ۴۱ درصد آلومینیوم و مقداری طلا، نقره و آهن و همچنین مقادیری فلزات سنگین و خطرناک مانند کادمیوم، جیوه و آرسنیک است، می توان محاسبه کرد بازیافت ۴ میلیون رایانه، به جداسازی چه حجم عظیمی از عناصر ارزشمند و عناصر خطرناک خواهد انجامید که می تواند علاوه بر صرفه اقتصادی، جلوی خطرات زیست محیطی را نیز بگیرد بنابراین دفن یا سوزاندن این زباله ها موجب ورود عناصر سنگین به آب های زیرزمینی و گازهای سمی به محیط زیست می شود.»

رئیس کمیسیون سخت افزار نظام صنفی رایانه ای معتقد است: «باید برنامه هایی برای استفاده مجدد از قطعات از دور خارج شده تدوین کرد، به عنوان مثال می توان از قطعات و مدارهای الکترونیکی در کارگاه های آموزشی و مدارس برای افزایش توان مهارت و یادگیری بهره برد.

به این طریق شاید بتوان جلوی هدر رفتن بخش زیادی از سرمایه ملی را گرفت چون قطعات الکترونیکی دارای عمر طولانی و پرهزینه است و می توان از آنها حتی در ساخت اسباب بازی نیز استفاده کرد.»

بحری در ادامه تصریح می کند: «عمر مفید رایانه ها در دنیا سه سال است، ولی ما به ناچار از آنها بیشتر استفاده می کنیم. یکی از مسائلی که باعث از دور خارج شدن رایانه ها می شود، ورود مداوم نرم افزارها و برنامه های به روزی است که رایانه های مدل پائین قادر به اجرای آنها نیستند.

به عبارت دیگر به ظاهر عمر رایانه به پایان رسیده است، در حالی که از بسیاری از قطعات و اجزای آن می توان استفاده های مفید دیگری کرد. متأسفانه ما برای استفاده مجدد از رایانه های از دور خارج شده هیچ برنامه ای نداریم، حتی بسیاری از اداره ها و سازمان ها به این وسایل به چشم زباله هم نگاه نمی کنند و بخش عظیمی از اداره و سازمان را به انبار کردن این نوع رایانه ها اختصاص داده اند.»

به اعتقاد « بحری» رایانه به صورت اجزای تفکیک شده وارد ایران می شود. طبق برآوردها طی چند سال اخیر هر ساله یک میلیون و ۲۰۰ هزار تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار رایانه در ایران مونتاژ شده است. با توجه به این که از سال ۱۳۷۰ رایانه وارد ایران شده و نخستین محموله تقریباً شامل ۱۰ هزار رایانه بوده، می توان محاسبه کرد که تاکنون بطور تقریبی چند رایانه وارد ایران شده است و از این تعداد چه میزان از دور خارج شده اند.

● ضرورت اجرای برنامه بازیافت الکترونیکی

با وجود گذشت سال ها از همه گیر شدن رایانه و لوازم جانبی آن در کشور هیچ نهادی درصدد پاسخگویی درباره معضل زباله های الکترونیکی نبوده و فقط از سوی مسئولان محیط زیست و بازیافت کشور گفته شده است که طرحی برای نحوه برخورد با زباله های الکترونیکی در حال تدوین است؛ طرحی که هنوز به پایان نرسیده و مشخص هم نیست چه زمانی به پایان خواهد رسید و طی این مدت کاربران باید با ابزارآلات قدیمی خود چه کنند. با ادامه این روند باید شاهد آن باشیم که این زباله ها نیز با دیگر پسماندها دفن شوند و از آنجا که در ساختار این زباله ها فلزات سنگین و مواد شیمیایی بسیار سمی وجود دارند، رفته رفته این مواد به آب های زیرزمینی نفوذ کنند و آن فاجعه ای که پیش از این از سوی سازمان محیط زیست جهانی هشدار داده شده بود، گریبان مردم را بگیرد.

شیدا سپهری