اردوغان در تنگنا

چه کسی بر کرسی ریاست جمهوری تکیه می زند عبدالله گل یا اردوغان

اعتراضات مردمی، محبوبیت کاندیداهای احتمالی انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو در ترکیه را تحت تاثیر قرار داده است

در برخی مناطق، این واقعیت که تظاهرات هفته‌های اخیر در ترکیه هیچ پیامد سیاسی جدی برای رجب طیب اردوغان، نخست وزیر نخواهد داشت، پذیرفته شده است. پیش از این استیون کوک نیز در فارن افرز نوشت:

«حتی امروز که همچنان گازهای اشک‌آور در فضای برخی شهرهای ترکیه استشمام می‌شوند، هیچ شکی نیست که اردوغان انتخابات را خواهد برد.»

فرض بر این است که رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر هنوز می‌تواند روی دستکم حمایت بالقوه ۵۰ درصد از جمعیت ترکیه تکیه کند.۵۰ درصدی که به نفع حزب متبوع اردوغان یعنی حزب عدالت و توسعه که در انتخابات سال ۲۰۱۱ برگزار شد، رای دادند.حتی اگر آنها کاملا از رفتار اردوغان راضی نباشند، این ایده که آنها حاضر نیستند از پشتیبانی از اردوغان دست بردارند، هنوز وجود دارد.

این خبر خوبی برای اردوغان، کسی که تمایل دارد در سال آینده بر کرسی ریاست‌جمهوری ترکیه تکیه بزند، به شمار می‌رود. با وجود این، فرض اینکه حامیان اردوغان برای مدت‌طولانی او را همراهی خواهند کرد، اشتباه خواهد بود. در پایان، تظاهرات‌کنندگان میدان «تقسیم» استانبول- و پاسخ نخست وزیر به آنها- احتمالا پایان این دوران را ثبت خواهند کرد.

همان طور که بسیاری از ناظران اظهار کرده‌اند: تظاهرات‌کنندگان در استانبول و سایر شهرهای ترکیه به طور عمده از طبقه متوسط شهری لیبرال و سکولار هستند. با وجود این، این افراد در آگاهی از استبداد در حال رشد اردوغان تنها نیستند. محافظه‌کاران مذهبی، بدنه اصلی رای‌دهندگان به حزب عدالت و توسعه نیز به این استبداد راضی نیستند. به طور قابل‌توجهی، قدرتمندترین جامعه مذهبی در ترکیه، انجمن اخوت ِ واعظ مسلمان [۱]، هم اینک آشکارا در برابر نخست وزیر قرار دارد. در هفدهم آوریل ۲۰۱۳، این گروه حتی بیانیه‌ای مبنی بر نگرانی عمیق نسبت به اعمال محدودیت‌های جدید روی آزادی بیان در ترکیه منتشر کرد. بیان اینکه این شکست تا چه حد شدید است، کار سختی است: گروه گولن متحد اصلی اردوغان در مبارزه وی برای کسب قدرت از دولت پیرو کمال آتاتورک که هم اینک منقرض شده است، بود.

تصمیم گولن برای بی‌پرده سخن گفتن الزاما یک تعهد ایدئولوژیک به مطبوعات آزاد را بازتاب نمی‌دهد- به احتمال زیاد او تمایل دارد قدرت را از اردوغان ضعیف شده بگیرد؛ در حالی که محافظه‌‌کاران مذهبی احتمالا از عبدالله گل رییس‌جمهور ترکیه حمایت خواهند کرد. کسی که یکی از بنیان‌گذاران حزب عدالت و توسعه بود اما اگر بر ورود دوباره به انتخابات اصرار کند، به رقیب اردوغان تبدیل شده است. نتیجه اینکه اردوغان برای پیش افتادن از عبدالله گل تلاش می‌کند.

گویا از دست دادن برخی از محافظه‌کاران مذهبی زیاد هم بد نبوده است و اردوغان برای از دست دادن حمایت محافظه‌کاران سکولار هم اصرار دارد. از زمان انتخاب دوباره‌اش در سال ۲۰۱۱، او آشکارا یک دستور کار ایدئولوژیک اسلامی را دنبال کرده است. او برای «برکشیدن یک نسل جوان مومن»، تلاش برای ممنوعیت سقط جنین و... وعده داده است.

به تازگی نیز، دولت اردوغان، محدودیت‌های جدیدی را روی مصرف الکل اعمال کرد. اردوغان در مواجهه با سیل انتقادات، تحقیر سکولارها را چنین به نمایش گذاشت که «بروید و در خانه‌هایتان بنوشید». اوهمچنین پیشنهاد کرد که هیچ مکانی در فضای عمومی برای کسانی که ترجیحات مغایر آنچه که توسط دولت تعیین شده دارند، وجود ندارد. با بیان هر اظهار نظر مشابه این، اردوغان محبوبیت خود را از دست می‌دهد.

گرایش ایدئولوژیک نخست وزیر که به طور روزافزونی برجسته‌تر می‌شود، چیزی نیست که برای اکثرتوده‌های معمولی محافظه کار در آناتولی جذاب باشد. کسانی که به طور سنتی پشت سر راست میانه به دلیل محافظه‌کاری اجتماعی معتدلش و تاکیدش روی توسعه اقتصادی قرار می‌گرفتند. آنها عمدتا از اردوغان به دلیل وابستگی ظاهری‌اش به این سنت و نه به دلیل اشتیاق آنها به ورود بیشتر مذهب در سیاست حمایت کرده‌اند. از این رو، مفسران محافظه‌کار عمده در بولتن‌های رسانه‌ای طرفدار حزب عدالت و توسعه نسبت به انتقاد از اردوغان به دلیل ناتوانی‌اش در نمایش همدلی مردد نبوده‌اند. همانند بیشتر همتایان مذهبی‌شان، آنها ترجیح داده‌اند تا این حزب را ترک نکنند؛ اما اولویت آنها عبدالله گل- کسی که به اعتدال مشهور است- بوده است.

اعضای حزب متبوع اردوغان، این پیوند در حال تغییر را درک می‌کنند. در واقع، حتی پیش از تظاهرات‌ اخیر، تشویش‌های گسترده‌ای در سطوح مختلف حزب عدالت و توسعه وجود داشت. بیشتر نمایندگان پارلمانی این حزب اشتیاق کمی برای برنامه تغییر ساختار و معرفی ریاست اجرایی اردوغان داشتند. طرح اردوغان همه قدرت را در دستان رهبر عالی متمرکز کرده است، مقامی که اردوغان طمع کسب آن را دارد و به طور اساسی سایر مقام‌های دولتی را بی‌اثر می‌کند. مدیریت تظاهرات‌ اخیر توسط نخست وزیر اعضای این حزب را عصبانی‌تر کرده است.

هنگامی که اردوغان به معترضان حمله کرد- کسانی را که در خیابان‌ها اعتراض می‌کنند، «غارتگر»، افراطی و مزدوران خارجی خواند و آنها را به انجام عمل متقابل تهدید کرد- بُلند آرینچ معاون نخست وزیر از تظاهرکنندگان عذرخواهی کرد و گفت که مراجع قدرت باید برای اجابت نیازهای آنها تلاش می‌کردند. قدیر تاپباس، یکی دیگر از اعضای ارشد حزب عدالت و توسعه و شهردار استانبول تصدیق کرد که شهرداری اشتباه بزرگی مرتکب شده است و عبدالله گل رییس‌جمهور ترکیه یک دفاع اصولی از حق تظاهرات به عمل آورد. [به این معنی که] رای دادن تنها حق دموکراتیک نیست.

واقعیت این است که اردوغان به طور سنتی از میان پولاریسم برآمد و جان گرفت؛حملات پیشین به سکولاریسم به حفظ محافظه‌کاران مذهبی حامی حزب عدالت و توسعه خدمت کرده است. همان‌طور که واکنش‌های سایر اعضای پیشروی حزب عدالت و توسعه نشان داد، همه اعضای متفاوت موسس دیگر خواهان مقابله نیستند.

آنها این موضوع را تهدیدی برای ثبات ترکیه و سرانجام تهدیدی برای حفظ قدرت خود می‌دانند. از این رو، اگر چه احتمال اینکه تظاهرکنندگان به اردوغان برای استعفا فشار خواهند آورد، اندک است، اینکه او از این غوغا با سرمایه سیاسی کافی به منظور تحقق جاه‌طلبی‌اش برای کسب کرسی ریاست‌جمهوری در سال آینده نجات یابد، بعید به نظر می‌رسد.

کسانی که ادعا می‌کنند که تظاهرکنندگان لیبرال‌ها را به قدرت بازنخواهند گرداند، راست می‌‌‌گویند. آنها از اختلال در حکومت ترکیه فاصله دارند؛ اما این به این معنی نیست که اعتراض‌های خیابانی به طور جدی به اردوغان صدمه نزده است. شیوه مدیریت بحران توسط او به طور معناداری موقعیت رقیبش را تقویت کرده است. بر اساس نتایج چند نظرسنجی عبدالله گل در یک رقابت انتخابات ریاست‌جمهوری فرضی از اردوغان تاکنون پیش افتاده است. به هر حال، این عبدالله گل و احتمالا یک حزب عدالت و توسعه تجدید قوا شده است که از درگیری‌های میدان تقسیم به عنوان برنده نهایی بیرون می‌آیند.

منبع: فارن افرز

مترجم: مجید اعزازی

پاورقی:

۱. فتح الله گولن، واعظ، نویسنده و مدرس علوم اخلاقی و الهیات اهل ترکیه است که در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می کند.