پروفسور گزارش می دهد

نگاهی به پیامدهای گزارش آینده رئیس سیاست خارجی اروپا از گفت وگو با ایران

خاویر فرانسیسکو سولانا دیپلمات اسپانیایی تباری که خیلی ها او را به عنوان چهره یی سیاسی می شناسند تا یک پروفسور فیزیکدان ظرف چند روز آینده با گزارشی که قرار است از نتایج مذاکراتش با کارگزاران سیاست خارجی ایران ارائه کند، در صدر اخبار محافل دیپلماتیک قرار خواهد گرفت. او که اکنون به تعبیری وزیر امور خارجه اتحادیه اروپا محسوب می شود و مورد اعتمادترین مرجع غرب برای تصمیم گیری های آینده درباره ایران به شمار می رود، اصرار دارد که پیش از ارائه گزارشش به دولت های درگیر در پرونده اتمی ایران، دیدار دیگری با مردان دیپلماسی هسته یی تهران داشته باشد. سولانا روز دوشنبه وقتی برای سفر به بروکسل و حضور در جمع وزیران امور خارجه اتحادیه اروپا آماده می شد از تیم هسته یی ایران خواست که در برنامه کاری خود برای هفته آینده وقتی را برای مذاکره با وی خالی کنند. با این حال او قصد دارد در صورت مهیا نشدن شرایط مذاکره با ایران، گزارشش را تا انتهای هفته آینده به اعضای گروه ۱«۵ تحویل دهد. گزارش او حاوی بعد سیاسی پرونده هسته یی ایران است و در فضای پرتنش و غبار آلود سیاسی که میان ایران و غرب حاکم است، پیش بینی ارائه یک گزارش بدبینانه درباره رفتار ایران از سوی سولانا امری دور از ذهن نیست. سولانا در گزارش خود به ۱«۵ پیش از هر چیز باید به این سوال پاسخ بدهد که آیا ایرانی ها حاضرند غنی سازی اورانیوم را در ازای پذیرش مشوق های سیاسی و اقتصادی، یا تشکیل کنسرسیومی برای تضمین ارسال سوخت اتمی به نیروگاه هایشان تعلیق کند یا نه. پاسخ این سوال تا حد زیادی از پیش روشن است ولی برای غربی ها مهم است که این پاسخ را یک بار دیگر از زبان سولانا بشنوند. شکی نیست که سولانا در گزارش خود این نکته را روشن می سازد که تهران تصمیمی برای تعلیق غنی سازی اورانیوم ندارد و گفت وگو ها در این زمینه بی نتیجه بوده است. این پاسخی است که ایالات متحده قصد دارد با تمسک به آن، سایر اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد را برای تصویب سومین قطعنامه علیه ایران مجاب کند و به همین دلیل نیز واشنگتن روی گزارش سولانا حساب ویژه یی باز کرده است.

● انتظار دو سوی آتلانتیک

خیلی ها در واشنگتن منتظرند ارزیابی سولانا از مذاکرات با ایرانی ها منتشر شود تا بلافاصله دست به کار تلاش برای تشدید فشارها علیه تهران شوند. سرشناس ترین چهره امریکایی که چشم امیدش به گزارش سولاناست، دیک چنی مرد دست راست بوش است که رسانه های غربی نقش وی را در جهت دهی سیاست های امریکا در قبال ایران، ممتاز ارزیابی می کنند. چنی و همفکرانش به شکل آشکاری از گزارش هفته پیش محمد البرادعی از روند همکاری های ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی آزرده خاطر شدند و اکنون امیدوارند گزارش سولانا جنبه های مثبت گزارش البرادعی از همکاری های ایران را تحت الشعاع قرار دهد. امید امریکایی ها به منفی بودن گزارش سولانا درباره ایران، چیزی نیست که آنان قصد پنهان کردنش را داشته باشند. اتفاقاً شان مک کورمک سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده در روزی که پیرامون گزارش البرادعی از ایران صحبت می کرد، آشکارا انتظار کاخ سفید از سولانا را اعلام کرد و گفت که واشنگتن از این پس چشم امید به گزارش رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا دوخته تا با گزارشش نشان دهد ایران همچنان برخلاف خواست جامعه بین الملل حرکت می کند. این موضع امریکایی ها در رسانه هایشان نیز بازتاب داشت به گونه یی که روزنامه نیویورک تایمز نیز با اشاره به ناخرسندی واشنگتن از گزارش البرادعی نوشت؛ «اکنون مقام های کاخ سفید با ناامیدی در انتظار گزارش سولانا هستند و به همین دلیل هم سخنگویان کاخ سفید از جمعه گذشته سعی کرده اند به سولانا تفهیم کنند که منتظر چه گزارشی هستند. در آن سوی آتلانتیک نیز یک صدراعظم، یک نخست وزیر و یک رئیس جمهور منتظر اعلام نظر سفیر سیاست خارجی اروپا هستند. نخست وزیر بریتانیا اعلام کرده اگر سولانا تایید کند که مذاکره با ایران نتیجه خاصی دربرنداشته، دولتش به دنبال تحریم بیشتر تهران از طریق شورای امنیت و اتحادیه اروپا خواهد بود. در فرانسه نیز تصمیم گیران الیزه موضع خود را تا حدودی مشخص کرده اند و وزیر امور خارجه این کشور در راستای سیاست چرخش به راست دولت سارکوزی، بار دیگر تعابیری را درباره ایران به کار برده که ضرباهنگی مقابله جویانه دارد. برنار کوشنر که دو ماه پیش اظهار نظرش مبنی بر ضرورت آمادگی جهان برای برگزیدن بدترین حالت در مقابل ایران یعنی «جنگ» جنجال جهانی زیادی به پا کرد، این هفته بار دیگر ایران را بزرگ ترین تهدید جهانی نامید تا وفاداری پاریس را به سیاست های واشنگتن به نمایش بگذارد. در آلمان نیز آنگلا مرکل ظاهراً قصد دارد ماموریتی را برای متقاعد کردن چین و روسیه به تصویب قطعنامه یی تازه در شورای امنیت علیه تهران به اجرا گذارد تا به این طریق توانایی های کشورش را برای حضور در جمع اعضای دارای حق وتو در شورای امنیت به رخ امریکا، بریتانیا و فرانسه بکشاند. گرچه متقاعد کردن روسیه و خصوصاً چین برای تصویب قطعنامه یی تازه در شرایط فعلی کار ساده یی به نظر نمی رسد اما مرکل همچنان تاکید می کند که برای تصمیم گیری پیرامون پرونده هسته یی ایران، هماهنگی با سازمان ملل متحد ارجحیت دارد هر چند که او در دیدار آخرش با رئیس جمهوری ایالات متحده به وی قول داده است که خارج از چارچوب شورای امنیت نیز شرکت های آلمانی را برای تجدید نظر در روابط تجاری خود با ایران متقاعد سازد.

● به دنبال نتیجه ملموس

دیپلمات های ایرانی با رصد کردن اقدام های اروپا به خود حق می دهند که دست کم در شرایط فعلی به مذاکره با سولانا بدبین باشند. خصوصاً که چند دور گفت وگوی اخیر ایران با سولانا نتیجه ملموسی هم به دنبال نداشته و تهران هم تمایل پیدا کرده که پرونده هسته یی را تنها از دریچه تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی دنبال کند. شاهد مدعا اینکه محمود احمدی نژاد در هفته های اخیر بارها این نکته را پیش کشیده که از نظر وی «پرونده هسته یی ایران بسته شده» و ترجمان این گفته این است که تهران دیگر ضرورتی برای مذاکره سیاسی پیرامون این پرونده احساس نمی کند. ایران تاکنون تمام پیشنهادها و مشوق های غرب که در ازای آن می باید غنی سازی اورانیوم را متوقف کند به دلیل سیاسی بودن رد کرده و عملاً نشان داده حتی به عنوان عملی تاکتیکی نیز حاضر به عقب نشینی از غنی سازی نیست. بنابراین تعجب آور نیست که تهران به پیشنهاد اخیر سولانا مبنی بر تشکیل کنسرسیوم جهانی غنی سازی اورانیوم برای تضمین سوخت هسته یی کشورهای متقاضی نیز واکنشی سرد نشان داد و رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا را که قصد داشت با این پیشنهاد، گشایشی سیاسی در پرونده اتمی ایران ایجاد کند به عقب راند. با این حال مشخص است که اگر سولانا بخواهد گزارشی کاملاً ناامید کننده از مذاکره با ایران به گروه ۱«۵ ارائه کند، نه تنها مهم ترین دریچه گفت وگو میان تهران و غرب به خطر خواهد افتاد بلکه این امر می تواند تهران را به تجدیدنظر در همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز ترغیب کند. تهران از هم اکنون نیز هشدار داده که در صورت تصویب قطعنامه یی تازه علیه برنامه های هسته یی اش در شورای امنیت سازمان ملل متحد، در روابطش با آژانس تجدید نظر می کند و چنانچه گزارش سولانا مستمسکی برای تصویب قطعنامه تازه در شورای امنیت قرار گیرد، شاید از نگاه ایران دیگر جایی برای تداوم مذاکره با غرب باقی نماند. با این حال از ظواهر امر پیداست که هنوز ایران و غرب کاملاً از هم ناامید نشده اند. سولانا نمایندگان دیپلماسی ایران را برای دور تازه یی از گفت وگو ها دعوت کرده و ایران هم آمادگی خود را برای انجام این دیدار اعلام کرده است. گرچه هیچ نشانه جدی وجود ندارد که نوعی دلگرمی نسبت به ثمربخش بودن این دور از گفت وگو ها میان ایران و اروپا ایجاد کند، اما منطق دیپلماسی منطقی امیدوارانه است و در اوج ناامیدی نیز همیشه دریچه هایی برای توافق بازمی ماند.

مهدی تاجیک