روایت تاریخ با دوربین

با مرور كارنامه كاری حمید سهیلی متوجه می شویم كه او طی ۳۰ سال گذشته از یك جزء به یك كل می رسد او كارش را به عنوان تهیه كننده و كارگردان با ساخت ۱۴ فیلم درباره صنایع دستی آغاز می كند و سپس ۶ فیلم درباره تاریخ خط در ایران می سازد و پس از آن ۱۲ فیلم درباره تاریخ نقاشی در ایران كه تحت عنوان به سوی سیمرغ پخش می شود و به شدت مورد علاقه مخاطبان قرار می گیرد

با مرور كارنامه كاری حمید سهیلی متوجه می‌شویم كه او طی ۳۰ سال گذشته از یك جزء به یك كل می‌رسد.او كارش را به عنوان تهیه كننده و كارگردان با ساخت ۱۴ فیلم درباره صنایع دستی آغاز می‌كند و سپس ۶ فیلم درباره تاریخ خط در ایران می‌سازد و پس از آن ۱۲ فیلم درباره تاریخ نقاشی در ایران كه تحت عنوان به‌سوی سیمرغ پخش می‌شود و به شدت مورد علاقه مخاطبان قرار می‌گیرد.سهیلی سپس به سراغ تاریخ معماری ایران می‌رود و ۳۳ فیلم درباره تاریخ معماری ایران با عنوان معماری ایرانی می‌سازد و در ادامه ۲۶ فیلم درباره بافت‌های قدیم شهرهای ایران تهیه و كارگردانی می‌كند. او در تمامی این سال‌ها تلاش داشته است تا هنرهای تجسمی این سرزمین را به تصویر بكشد و از نگاه تاریخ آنها را مورد بررسی قرار دهد.

او درباره عوامل شكل‌گیری این نوع سینما در آثارش می‌گوید: «در سال ۱۳۵۳ كه من دستیار اول تهیه سریال آتش بدون دود به تهیه‌كنندگی و كارگردانی آقای نادرابراهیمی بودم. در سفری كه به تركمن صحرا رفتیم با زندگی اقوام آن منطقه آشنا شدم. بعد كه به تهران برگشتیم از طرف دفتر طرح‌های فیلمسازی «تله فیلم» مرا برای همكاری در پروژه اسرار دریای سرخ كه توسط یك گروه فرانسوی ساخته می‌شد به نواحی جنوب ایران فرستادند. به طرف خلیج فارس و دریای عمان. رفتن به آن پروژه و دیدن جزایر و زندگی اقوام نواحی جنوبی ایران در شكل‌گیری روند فیلمسازی من خیلی كمك كرد. بلافاصله در ادامه این سفر خانم پروین انصاری «سفرهای پترودلاواله» را می‌خواست بسازد و من برای پروژه ایشان سفری به نواحی غربی ایران انجام دادم. در ادامه برای فیلم سیاحت ایران آقای مهرجویی به منطقه الموت رفتم و همین دیدن‌ها و آشنایی با مناطق مختلف انگیزه‌ای شد در من كه سراغ ساختن این‌گونه فیلم‌ها بروم».

با این همه فیلمسازی حمید سهیلی از زمانی جدی می‌شود كه او به گروه ایران‌شناسی تلویزیون در سال ۱۳۵۶ می‌پیوندد. می‌گوید: «زمانی‌كه به گروه ایران‌شناسی تلویزیون در زمستان سال ۱۳۵۶ پیوستم، در آن سال شرایطی فراهم شد كه من توانستم مجموعه كارگاه‌های صنایع دستی را بسازم». گرچه ساخت این مجموعه او را به خودآگاهی هنری‌اش نمی‌رساند و این خودآگاهی از ساخت مجموعه تاریخ خط در او اتفاق می‌افتد. درباره چگونگی ساخته‌شدن مجموعه صنایع دستی‌اش می‌گوید: «خانم فرشته سعادت كه مدیر برنامه و تهیه‌كننده گروه ایران‌شناسی تلویزیون بود به من پیشنهاد داد تا از كارگاه‌های صنایع دستی، فیلم‌های مستند تهیه كنم و من هم رفتم و تصاویر را گرفتم و همین مساله باعث شد كه من شروع كنم و راجع به صنایع دستی بخوانم. البته دقیقاً نمی‌دانم از كجا و چگونه این نیاز در من به وجود آمد كه سراغ ساختن مستندهایم بروم اما می‌دانم كه مجموعه عواملی دست به دست یكدیگر دادند و باعث شدند كه من به سراغ آثاری كه تاكنون ساخته‌ام بروم».

دهه ۶۰ برای حمید سهیلی دهه پرباری است. چنانكه خودش می‌گوید: «حدود مهرماه سال ۱۳۶۰ بود كه مجموعه تاریخ خط در ۶ قسمت به نمایش درآمد. مهرماه سال ۶۲ بود كه ۱۲ قسمت از مجموعه تاریخ نقاشی تحت عنوان به‌سوی سیمرغ به نمایش درآمد و مهرماه سال ۱۳۷۰ هم ۳۳ فیلم معماری ایرانی از تلویزیون به نمایش درآمد. یعنی اگر با دقت نگاه كنیم ۵۱ فیلم مستند از هنرهای تجسمی این سرزمین از ساخته‌های من در دهه ۶۰ به نمایش در آمد. وقتی حالا به عقب بر می‌گردم و نگاه می‌كنم متوجه می‌شوم كه در واقع این علاقه‌مندی خودم بود كه مرا در آن اوضاع و احوال دشوار سرپا نگه می‌داشت. با این همه امثال من كم بودند كه روی هنرهای تجسمی ایران و به صورت گسترده كار كنند».

از نظر سهیلی دهه ۶۰ از مهم‌ترین دهه‌های تاریخ معاصر ایران است. با این همه او معتقد است كه جریان مستند‌سازی در این دوران چنانكه باید و شاید نتوانسته خودش را تثبیت كند. می‌گوید: «در سال‌های اولیه كه من كار می‌كردم تقریباً كسی در زمینه هنرهای تجسمی فعال نبود و كار نمی‌كرد. من كمی پیش از دهه ۶۰ كار مستندسازی‌ام را آغاز كردم. دهه ۶۰ در تاریخ فرهنگ و هنر ما دهه بسیار مهمی است. شاید مهم‌ترین تحولات اجتماعی معاصر ایران در همین دهه رقم خورد. اما شما اگر بررسی كنید متوجه می‌شوید كه اثر مستند ماندگاری كه بازگو‌كننده اوضاع و احوال و شرایط اجتماعی مهم دهه ۶۰ باشد، تقریباً وجود ندارد و یا به تعداد اندك ساخته شده. از معدود مجموعه‌های موفق در این دوران، مجموعه روایت فتح شهید آوینی بود. او توانست با حدود ۲۰۰ فیلم مستند وضعیت و شرایط جنگ را به تصویر بكشد. اصلاً كاری به كیفیت فیلم‌ها ندارم. بحث بر سر این است كه در آن شرایط سخت یك نفر موفق شد مهم‌ترین واقعه این دوران یعنی جنگ را به تصویر بكشد. البته در كنار جنگ، ما خیلی از مسائل و مشكلات مهم اجتماعی را داشتیم كه باید به تصویر كشیده می‌شد. كدام یك از فیلمسازان ما به این مشكلات پرداختند». حمید سهیلی احترام خاصی برای استادانش قائل است. درباره آنها می‌گوید: «یكی از آنها استاد دكتر مهرداد بهار بود. بعد از آن استاد شمیم بهار بود. بعد استاد آیدین آغداشلو و در ادامه سایر اساتیدی كه واقعاً در این عرصه نخبه بودند و من برای همیشه مدیون راهنمایی‌ها و كمك‌های بی‌دریغ آنها هستم».