عمده ترین دلایل افت تحصیلی

افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست, اما حل آن هم یک باره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست

۱) عوامل فردی: شامل هوش، توجه و دقت، انگیزه و هیجانات و آشفتگی‌های عاطفی و نارسایی‌های جسمی.

۲) عوامل خانوادگی: شامل روابط خانوادگی، فقر مالی و اقتصادی، فقر فرهنگی والدین، فقدان والدین یا والد.

۳) علل آموزشی مدرسه: شامل شیوه تدریس معلم، برنامه درسی مدرسه، پیشداوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی‌های نادرست معلمان از عملکرد دانش‌آموزان، پایین بودن نسبت معلم دانش‌آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش‌دیده و علاقه‌مند به تدریس و تحت پوشش قرار نگرفتن دانش‌آموزان واجب‌التعلیم.

● ارائه راهکارهای کاهش افت تحصیلی

افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست، اما حل آن هم یک‌باره و ناگهانی و با شیوه‌های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پدیده، به برنامه‌ریزی‌های درازمدت و زیربنایی احتیاج است که بر اساس واقعیت‌های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه‌ریزی آموزشی را داشته باشند.

الف) برنامه‌های درازمدت یا بنیادی: این برنامه‌ها تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را در نظام آموزشی می‌طلبد. برخی از جزئیات این روش‌ها عبارتند از:

۱) تجدیدنظر در نظام ارزشیابی.

۲) کاهش تعداد دانش‌آموزان هر کلاس.

۳) ارزیابی هوشی دانش‌آموزان قبل از دبستان.

۴) فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش.

ب) برنامه‌های کوتاه‌مدت: جزئیات این برنامه‌ها به شرح زیر است:

۱) تهیه به موقع کتاب‌های درسی و فراهم آوردن وسایل کمک آموزشی.

۲) همکاری نزدیک اولیای مدرسه و والدین.

۳) ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد.

۴) تقویت انگیزه‌های درونی دانش‌آموزان.

همچنین تغییر در نگرش‌های آموزشی معلمان، تغییر در سبک‌های مدیریت مدارس، نوآوری در روش تدریس، اصلاح فرآیند یاددهی – یادگیری و توجه به مشارکت مردمی می‌تواند در کاهش مسائل آموزش و پرورش به ویژه افت تحصیلی مثمرثمر باشد بهره‌گیری از مطالعات تطبیقی یعنی استفاده از تجربیات سایر کشورها در این زمینه می‌تواند موثر باشد.

به عنوان مثال در هند راه‌های زیر را به کار برده‌اند:

۱) روش‌های موثر تدریس عرضه گردید.

۲) بازآموزی معلمان آغاز شد.

۳) بین والدین و معلمان رابطه نزدیک‌تر ایجاد شد.

در کشور پاکستان بیشتر روی بازآموزی‌ها تاکید شده و بازآموزی معلمان را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند و معتقدند که این کار باید شامل آموزش مهارت‌های تدریس، بازنگری محتوای دروس و آموزش مهارت‌هایی باشد که انگیزه دانش‌آموزان را به درس و تحصیل بیشتر کند.

همچنین برای کاهش افت تحصیلی علاوه بر راه‌های درون سازمانی به راه‌های برون سازمانی نیز نیاز است. مثلا کاهش علایق افراد به تحصیلات به ویژه در پسران، به خاطر نبود بازار کار مناسب و شایسته برای دانش‌آموختگان است که این مهم عامل جدی در کاهش انگیزش تحصیلی در آنها می‌شود، به طوری که نابرابری‌های آموزشی در شهر و روستا و نیز نابرابری‌های جنسیتی (دختران در مقابل پسران) در تحصیلات عالیه که در یک دهه اخیر بر عکس چند دهه قبل در نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور ما رخ داده است، به دلیل عدم تطابق نیازهای بازار کار به تخصص فارغ‌التحصیلان مدارس و دانش‌آموختگان دانشگاه‌هاست.

● خسارت‌های ناشی از افت تحصیلی

۱) هزینه‌های تحمیل شده به دولت که شامل:

▪ اتلاف هزینه‌های جاری اداره موسسات آموزشی توسط دولت.

▪ اتلاف سرمایه‌گذاری‌های ثابت، برای احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.

۲) هزینه‌های تحمیل شده بر خانواده شامل:

▪ اتلاف هزینه‌های مستقیم خانواده مثل پرداخت حق ثبت‌نام، هزینه لوازم‌التحریر.

▪ اتلاف هزینه‌های حمل و نقل، ارتباطات برای رفت و آمد دانش‌آموزان به مدرسه.

۳) خسارت‌های وارده به دانش‌آموزان شکست‌خورده شامل:

▪ هزینه فرصت از دست رفته بر اثر دیرتر راه یافتن به بازار کار.

▪ خسارت‌های دیگری که بر فرد وارد می‌شود مثل هزینه واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی‌کفایتی و خودپنداری منفی.

به نظر می‌رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت‌ها که به دانش‌آموزان و خانواده آنها وارد می‌شود، به مراتب ضربات روانی جدی‌تری نسبت به بعد مادی خانواده بر فرد تحمیل می‌کند و متاسفانه جبران زخم‌های شکست تحصیلی به کندی انجام می‌شود.

● نتیجه‌گیری

مسئله افت تحصیلی به عنوان قدیمی‌ترین و بحث‌انگیزترین مسئله آموزش و پرورش ایران در دهه‌های اخیر بوده است که فاصله بین وضعیت علمی موجود فراگیران با وضعیت مورد انتظار آنها از حد معقول و مقبول آن فراتر رفته است و منجر به خسارت‌های اقتصادی، روانی و اجتماعی گردیده است.

تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد در کشور ما شکست تحصیلی زیاد و پرحجم بوده و از همان سال اول ابتدایی گریبانگیر برخی از دانش‌آموزان می‌شود. تحلیل‌های آماری نشان می‌دهند که این پدیده در ایران نیز همانند سایر جوامع گزینشی بوده و همه طبقات به یک نسبت با آن مواجه نیستند. این امر در مناطق محروم و روستایی و در میان حاشیه‌نشینان شهرها بسیار عمیق‌تر است.

متاسفانه گهگاه در ارائه آمار و ارقام، دقت لازم صورت نمی‌گیرد تا میزان و حجم واقعی معضلات آموزشی و فرهنگی مشخص گردد. وقتی در مواردی مانند مسئله بیسوادی آمار متفاوتی از ۲۲ تا ۳۲ درصد ارائه می‌شود، چگونه انتظار داریم برنامه‌ریزی درستی در این مورد بنماییم. متاسفانه بدتر از این، پاک کردن صورت مسئله، به جای حل مسئله در بحث افت تحصیلی قابل تامل است. یعنی به جای مردودی و تجدیدی، اجازه تکرار امتحان در نوبت‌های متوالی را به معنی کاهش افت تحصیلی بیان می‌کنند.

شناخت علل فردی، اجتماعی از یک طرف و علل ساختاری و آموزشی نظام تعلیم و تربیت از طرف دیگر مسائل را پیچیده‌تر کرد ه است. بدین منظور برای کاهش افت تحصیلی می‌توان از تغییر و نوآوری آموزش در عرصه تربیت هنر، نظام ارزشیابی، روش‌های تدریس، مشارکت اولیا، و سبک‌های مدیریتی مدارس استفاده کرد.