چرا حکومت اسلامی

به مناسبت سالگرد انقلاب اسلامی ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، زخم خوردگان این حرکت از همان روزها با قلم و بیان شروع کردند به تضعیف باورها؛ باورهایی که اساسی ترین سرمایه این انقلاب بودند و هستند. اتاق فکر دشمن به خوبی دریافته بود که این حرکت عظیم محصول ایمان به خدا و اعتقاد به اسلام است و اگر بتواند آن را تضعیف و یا به کلی نابود کند می تواند دوباره به اریکه قدرت تکیه زند و بیاورد بر سر ما آنچه را که آورد بر سر نیاکان ما.

دشمن که هدفش تصاحب حاکمیت بر مردم بود؛ دریافت که مردم، این حکومت را با نیروی اسلام نگه داشته اند. از این رو تلاش کرد تا در باور مردم این دو (حکومت و اسلام) را از هم جدا کند و به آنها بقبولاند که این دو ارتباطی به هم ندارند. به عبارت دیگر چه لزومی دارد حکومت اسلامی باشد؟ به چه دلیل دین باید حکومت کند؟

● ضرورت تشکیل حکومت

به غیر از آنارشیستها۱ که مخالف هر نوع حکومتی هستند تمام مکتبها، وجود یک حکومت را برای اداره جامعه و اجرای قانون، امری لازم و ضروری می دانند. همین معنا را می توان در روایات هم ملاحظه کرد آنجا که امام علی(علیه السّلام) می فرماید: «لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ»؛ هر جامعه ای ناچار است حاکمی داشته باشد خواه آن حاکم نیکوکار باشد، خواه ستمکار.(نهج البلاغه،خطبه ۴۰)

تشکیل حکومت اسلامی از وظایف و شئون رسول الله(صلّی الله علیه و آله)

آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که به شکل عام یا به صورت خاص ثابت می کند تشکیل حکومت و قرار گرفتن در جایگاه حاکم جامعه اسلامی از وظایف و شئون رسول خدا (صلّی اللَّه علیه و آله) است.

الف) آیاتی که در مورد عموم پیامبران نازل شده است

خداوند متعال در آیه ۲۱۳ سوره بقره مسئله رفع اختلاف میان مردم را به عنوان یکی از مهم ترین اهداف بعثت انبیا مطرح نموده است: «کاَنَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّنَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنذِرِینَ وَ أَنزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقّ‏ِ لِیَحْکُمَ بَینْ‏َ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُواْ فِیهِ ...»؛ مردم [در ابتدای تشکیل اجتماع‏] گروهی واحد و یک دست بودند [و اختلاف و تضادی در امور زندگی نداشتند]، پس [از پدید آمدن اختلاف و تضاد] خدا پیامبرانی را، مژده دهنده و بیم رسان برانگیخت، و با آنان کتاب را نازل کرد، تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند، حکم کند.

از آنجا که خداوند در این آیه شریفه تحقق این هدف مهم را با عنوان «حکم» ممکن دانسته معلوم می شود رفع اختلاف میان مردم که برای ایجاد نظم در جامعه بشری و دوری از هرج و مرج امری ضروری است از طریق موعظه و نصیحت و صرف بیان راهکارها بدون حکم و حکومت میسر نیست. از این رو انبیاء وظیفه دارند با تشکیل حکومت، جامعه را مدیریت کنند.

بر این اساس می توان گفت: هیچ پیامبر صاحب شریعتی نیامده مگر آن که علاوه بر تبشیر و انذار مسئله حاکمیت را نیز مطرح نموده است.۲

دشمن که هدفش تصاحب حاکمیت بر مردم بود؛ دریافت که مردم، این حکومت را با نیروی اسلام نگه داشته اند. از این رو تلاش کرد تا در باور مردم این دو (حکومت و اسلام) را از هم جدا کند و به آنها بقبولاند که این دو ارتباطی به هم ندارند. به عبارت دیگر چه لزومی دارد حکومت اسلامی باشد؟ به چه دلیل دین باید حکومت کند؟

ب) آیاتی که در خصوص خاتم الانبیاء(صلّی الله علیه و آله) نازل شده است با اندک تأملی در برخی آیات قرآن کریم به سهولت می توان این ادعا را ثابت کرد که شأن نبوت نبی اکرم صلی الله علیه و آله جدا از مقوله رهبری و حاکمیت سیاسی او نبود. قرآن کریم با تأکید بر ولایت سیاسی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) از مؤمنان می خواهد فرامین او را اطاعت نموده و در برابر حکم خدا و رسولش مخالفت نورزند:

«وَ مَا کاَنَ لِمُؤْمِنٍ وَ لَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضیَ اللهُ وَ رَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لهَُمُ الخِْیرََةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَن یَعْصِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِینًا»؛ برای هیچ مرد و زن با ایمانی در کاری که خدا و رسول او حکم می‏کنند، اختیاری نیست و هر که با فرمان خدا و رسول او مخالفت کند، در گمراهی آشکاری وارد شده است. (‌احزاب/۳۶)

خداوند در آیه ششم سوره احزاب با صراحت ولایت پیامبر را نسبت به مؤمنان ولایتی مقدم و برتر توصیف می نماید:

«النَّبیِ‏ُّ أَوْلیَ‏ بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ ...»؛ رسول خدا نسبت به اهل ایمان از خود آنان سزاوارتر است‏ یعنی مؤمنان باید حکم و اراده او را مقدم بر اراده خود بدارند و از جان و مال در اطاعتش مضایقه نکنند. به تعبیری دیگر از اطلاق آیه استفاده می شود که آن حضرت در تمامی امور دنیا و دین، أولی و اختیاردارتر نسبت به مومنین است. (المیزان،۱۶/۲۷۶ ) و این همان معنای ولایت مطلقه و حاکمیت گسترده رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) در جامعه اسلامی است.

در واقعه غدیر خم هم رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) با استناد به همین آیه ضمن تأکید بر ولایت حکومتی خویش جانشین بعد از خود را به مردم معرفی نمود. (دعائم الإسلام، ج۱/۱۹ و کمال الدین، ج۲/۳۳۶)

شأن حاکمیت دینی اختصاصی به رسول الله (صلّی اللَّه علیه و آله) نداشته و در او متوقف نمی شود

وجود قانون ها و دستورهای صریح حکومتی در موضوعاتی مانند: «اداره جامعه» (حدید/ ۵، نحل/ ۹، شوری/ ۵)، «ضرورت مراجعه به شورا در تصمیمات عمومی» (آل عمران/ ۱۵۹، شوری/ ۳۸) و همچنین صدها آیه در موضوعاتی مانند: قدرت سیاسی و حاکمیّت، روابط خارجی، مبارزه با ظلم، توصیه در باب جهاد، شرایط قتال با دشمن، مصالحه با معاندان، چگونگی دریافت جزیه و فدیه، ضرورت رجوع به داوران شایسته و عادل و نهی از ارجاع داوری و حکمیت به طاغوت و مباحث بسیار در امور اقتصادی و ایجاد مناسبات آن در جامعه اسلامی و همکاری و مشارکت اجتماعی بر اساس مصالح جامعه انسانی که شامل قلمروهای فرهنگی، اقتصادی و سیاسی می شود، بیانگر این موضوع است که صاحب شریعت، ‌حکومت را لازمه پیاده کردن دین در جامعه دانسته و بر آن تأکید کرده است.

و از آنجایی که ابدی بودن اسلام حتمی است پس باید همیشه حکومتی اسلامی وجود داشته باشد تا این وظایف را عملی کند در غیر این صورت باید پذیرفت که بخش عمده ای از احکام اسلام تعطیل خواهد شد.

به تعبیری دیگر همان ضرورتی که تشکیل حکومت را در زمان پیامبر(صلّی الله علیه و آله) ایجاب می‎کرد یعنی ابدی بودن احکام اسلام و محدود نبودن‌ آن از نظر زمانی و مکانی، همان دلیل برای همیشه لزوم برپائی حکومت اسلام را نیز ثابت می‎کند.۳

با اندک تأملی در برخی آیات قرآن کریم به سهولت می توان این ادعا را ثابت کرد که شأن نبوت نبی اکرم صلی الله علیه و آله جدا از مقوله رهبری و حاکمیت سیاسی او نبود. قرآن کریم با تأکید بر ولایت سیاسی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) از مؤمنان می خواهد فرامین او را اطاعت نموده و در برابر حکم خدا و رسولش مخالفت نورزند

● چکیده سخن

وجود حکومت در یک جامعه از اموری است که عقل به ضرورت آن حکم می کند. تحقق این امر ضروری در دستور کار تمام فرستادگان الهی (علیهم السّلام) به خصوص خاتم آنها رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله) به عنوان یک وظیفه و شأنی از شئون رسالت قرار داشت. آن حضرت نیز پس از برطرف شدن موانع این کار اقدام به تشکیل حکومت نمود.

این سیره قطعی رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) چند مصلب را ثابت می کند اول این که تشکیل حکومت بر مبنای آموزه های اسلام امری واجب و ضروری است و دوم اینکه اداره این حکومت در زمان پیامبر (صلّی اللَّه علیه و آله) یا امام معصوم (علیه السّلام) باید به دست او اداره می شود و در صورت عدم حضور ایشان اداره حکومت باید به دست کسی صورت پذیرد که شبیه ترین فرد به آن حضرات از لحاظ علم و عدالت باشد.

(۱) آنارشیسم در اصطلاح، جنبش‌ و نظریه‌ای سیاسی است که عقیده دارد مرجعیت و قدرت سیاسی در هر شکلی نالازم و ناپسند است؛ لذا خواهان برافتادن هرگونه دولت و جایگزین انجمن‌های آزاد و گروههای داوطلب به¬ جای آن است. بیات، عبدالرسول؛ فرهنگ واژه‌ها، قم، موسسه¬ی اندیشه و فرهنگ دینی، چاپ اول، ۱۳۸۱، ص۱۸

(۲) جوادی آملی، ولایت فقیه، نشر اسراء، ۱۳۷۸، ص ۷۳ به بعد

(۳) ر.ک: عمیدزنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی ، تهران، انتشارت امیرکبیر، ۱۳۷۷، ج ۲، ص۱۶۲

امید پیشگر