گیاهان دارویی ایران متنوع اما گمنام نقش گیاهان دارویی را در چرخه درمان احیا کنیم

قوطی های داروی گیاهی در عطاری ها در ویترین و قفسه ها جای می گیرد

قوطی‌های داروی گیاهی در عطاری‌ها در ویترین و قفسه‌ها جای می‌گیرد. فراوانی رویکرد مردم به مصرف داروهای گیاهی از سه دهه اخیر، باعث احیای دوباره این گونه طبابت های سنتی ـ تجربی شده و البته از یک سال پیش در کشور با تحولات علمی، تخصصی، جایگاه داروهای گیاهی نظامندتر شده است. تشکیل ستاد گیاهان دارویی و طب ایرانی، تاسیس دانشکده طب سنتی، ایجاد درمانگاه ها و مراکز تحقیقاتی و آموزش تخصصی گروهی از پزشکان و داروسازان، نمادی از تحول و نظام مندی نسبت به جایگاه طب سنتی ایران و درمان دارو گیاهی است.

بازار جهانی گیاهان دارویی به لحاظ مبادلات داروهای گیاهی طی سال های اخیر سیر صعودی و پررونق می پیماید. کشورمان یکی از غنی ترین کشورهای دنیا در برخورداری از گیاهان دارویی است. تاکنون ۱۴۰۰ گونه گیاهی طبی شناخته شده اند اما از این رقم فقط ۲۲۰ گونه به صورت دارو در طب گیاهی معین شده است در حالی که حدود ۸ هزار گونه گیاه دیگر همچنان ناشناخته مانده است.

با «دکتر عباس حاجی آخوندی» مشاور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در امور طب سنتی و مکمل و صنایع گیاهان دارویی، درباره نقش و جایگاه گیاهان دارویی و طب سنتی در عرصه های درمانی، غنای گیاهان دارویی کشورمان، موقعیت نظارت بر شیوه کارسنتی- تجربی «عطاران» و لزوم آموزه و شناخت شان به دانش روز به گفت وگو نشستیم. وی ابتدا وضعیت کاربردی داروهای گیاهی و حجم مبادلات روبه افزون آن در اقتصاد جهانی را شرح می دهد:

▪ وضعیت مبادلات داروهای گیاهی در دنیا متداول و رو به پیشرفت است.

همچنان که در سال ۱۹۹۴ میلادی صادرات و واردات این گونه داروها به ارزش ۱۲.۵میلیارد دلار انجام شده که این رقم در سال ۲۰۰۰ به ۳۰ میلیارد دلار افزایش یافته است. گفته می شود حجم داد و ستد داروهای گیاهی در سال ۲۰۵۰ به ۵۰میلیارد دلار خواهد رسید. قابل توجه این که پرجمعیت ترین کشور دنیا؛ چین طی دو دهه اخیر بزرگترین کشور صادرکننده داروی گیاهی در جهان است و مقام اول دارد. از سوی دیگر بیش از ۸۰درصد سلامت مردم چین وابسته به طب سنتی- گیاهی گزارش شده است. اصولاً بخش زیادی از مردم دنیا از داروهای گیاهی و طب سنتی و مکمل استفاده می کنند و هر کشوری وابسته به سنن قدیمی و متولی سلامت مردم به نام طب سنتی بوده و است. گیاهان هم در مکاتب طب مختلف سنتی و مکمل و هم مکتب طب جدید کاربرد دارند. اصولاً در کنار هر طب سنتی یک سری طب مکمل وجود دارد و طب سنتی کشورهای دیگر نیز در کشور ما مکمل نامیده می شود.»

● ایران، متنوع ترین آب و هوای جهان

در واکاوی موقعیت های ممتاز و بعضاً استثنایی کشورمان در زمینه گیاهان دارویی می توان گفت ایران در گروه کشورهای دارنده گیاهان دارویی یکی از غنی ترین ها در جهان و به لحاظ تنوع وضعیت آب و هوایی دارای بیشترین تنوع در بین کشورهای دیگر است. به حدی که از مجموع ۱۴ تنوع آب و هوای دنیا، سرزمین ایران برخوردار از ۱۱تنوع آن است. شایان توجه است که گران ترین گیاه جهان یعنی زعفران در ایران می روید.

«دکتر حاجی آخوندی» مشاور وزیر بهداشت در پاسخ به سؤالم درباره آمار گیاهان دارویی کشور می گوید: «۱۴۰۰گونه گیاهی شناخته شده داریم که اثرطبی دارند. از این تعداد، فقط ۲۲۰ گونه در قالب دارو در طب جدید تعیین شده است. این داروها در داروخانه ها عرضه می شود. در نظر داشته باشیم که بین گیاه دارویی و داروی گیاهی تفاوت است. آن که داروست به صورت داروی گیاهی بر مبنای طب جدید ساخته شده است.» وی ادامه می دهد: «در عطاری ها گیاه دارویی فراورده شده عرضه می شود.اما این که چه تعداد گیاه داریم، ازنظر روییدنی گیاه، دارای حدود ۸هزار گونه گیاهی هستیم اما هنوز شناخته شده نیستند.»

وی اشاره ای گذرا به درآمدزایی این نعمت خدادادی دارد و می گوید: «در زمینه گیاه دارویی اگر بتوانیم در بازار جهانی مشترک و سهم داشته باشیم باعث ایجاد ثروت، اشتغال و تولید علم می شود. درحال حاضر سهم کشورمان در این بازار بسیار کم است. باید ازنظر کمی و کیفی سهم خود را افزایش دهیم.»

● کاربرد فرآیندهای گیاهی در صنایع نظامی و دفاعی

گیاهان مصرف گسترده و متنوعی در کشور می توانند داشته باشند. تولید ماده خام گیاهان برای فرآورده های دارویی، بهداشتی، آرایشی، استفاده در سموم و محصولات تقویتی برای کشاورزی، حشره کش ها، مکمل های غذایی، تنقلات، نوشابه سازی، شیرینی سازی و به عنوان شوینده های (طبیعی- گیاهی) و حتی فرآورده های گیاهی می توانند در صنایع نظامی و دفاعی مورد استفاده قرار بگیرند. همچنان که آمریکا در جنگ با ویتنام از گیاهان (معروف به باران زرد) استفاده می کرد.

● عوارض شیمیایی داروهای مدرن

مشاور وزیر بهداشت در امور طب سنتی، درباره عوارض شیمیایی داروهای صنعتی چنین می گوید: «در قانون الهی هم همه چیز عوارض دارند. هر چیزی که طبیعی باشد سلامت بخشی آن بیش از عارضه است. بهتر است بگوییم که داروهای گیاهی دامنه سلامت بیشتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند و عوارض و اثرات جانبی ناخواسته آن ها کمتر است. اما شیمیایی، عوارض جانبی بیشتری دارد. از درختی به نام «سرخدار» داروی «تاکسول» شناخته شده و ضد سرطان به دست می آید ولی مانند همه داروهای ضد سرطان، مصرف بی رویه آن ایجاد مسمومیت سلولی می کند. لذا باید میزان مصرف مناسب برای سلامتی را شناسایی و آن مقدار مصرف را همیشه رعایت کنیم.»

● لزوم آموزش عطاران

در خصوص نظارت بر کارکرد عطاری ها و فروشندگان گیاهان دارویی که به صورت سنتی دستی در گیاه درمانی دارند از مشاور وزیر بهداشت در صنایع گیاهان دارویی، می پرسم. وی با بیان این که در بازار بزرگ گیاهان دارویی، عطاری ها بخش بزرگی در ایران وابسته به وزارت بازرگانی هستند، می افزاید: «عطاری ها نیازمند یک دوره کارورزی و آموزش هستند که سطح کاری شان را به لحاظ علمی و استانداردهای مورد قبول بهداشتی بالاببرند.»

● ۳۴ کارخانه تولید گیاهان دارویی

در ایران تقریبا ۳۴ کارخانه تولید گیاهان دارویی فعال هستند، از این تعداد ۱۶ کارخانه فقط در بخش دارویی فعالند. بقیه هم داروی گیاهی و هم داروی شیمیایی تولید می کنند.

یک دکتر پژوهشگر امور داروهای گیاهی، احیای رویکرد مصرف گیاهان دارویی پس از سال ها رکود و بی رونقی را از سه دهه پیش می خواند: «طی ۳۰ سال کار تحقیقاتی و با تاسیس داروخانه گیاهی در تهران به زعم حتی نخستین داروخانه در خاورمیانه-، طب داروی گیاهی به جایگاه اصلی و واقعی خود رسیده است. فرق کلی داروخانه با عطاری های متداول در این است که عطاری ها داروی گیاهی فله ای (بسته بندی پلاستیکی به اوزان مختلف) می فروشند اما داروخانه گیاهی دارو های تمام بسته بندی شده کلاسیک کارخانه ای و در شرایط بهداشتی با شماره گذاری معتبر عرضه می کند. این شیوه تغییراتی به رویکرد فراگیر استفاده از داروهای گیاهی می انجامد.»

به باور وی داروهای گیاهی داروخانه ای بدون هیچ فعل و انفعال شیمیایی هستند. تفاوت دیگر کار این گروه داروخانه ها با عطاری ها در آن است که آن ها براساس تجربه شان فعالیت می کنند لیکن تشخیص داروخانه ای در ارائه داروی گیاهی بر پایه پژوهشی است و سعی شده، دانستنی های گیاهان قدیمی در قالب اطلاعات جدید ارائه شود.

به نقل از نشریه درمانگر