تا انتهای جهان

نگاهی به آثار اخیر «فرهاد گاوزن»

آثار تازه فرهاد گاوزن ، دری نو به روی شناخت هنرمندی می‌گشاید ؛ آن‌هم از هنرمندی که هیچ از او انتظار تغییر و تکانه نمی‌رفت! در واقع گاوزن نزدیک به ۱۰ سال بود که در یک راه، با روح و حالات و مشخصه‌های شناخته شده‌ای حرکت می‌کرد که کم‌کم به تکرار افتاده بود و شخصیت کارهایش فراتر از آنکه معرف و شناسا باشند مکرر و ملول‌کننده بودند. در نمایشگاه تازه اما بسیار نرم و زیرپوستی در عین حال با تغییری پرتکان، آثاری تازه به نمایش در آمده بودند که بدون آنکه راه گذشته او را نادیده بگیرند خلق شده‌اند. آنها براساس بنیانی آشنا از هاشور و انفجار‌های ناگهانی تعبیه شده‌اند که پیش از این عنصر «انسان» به وضوح در همه‌شان خوانش می‌شد اما در این مجموعه، گاوزن به درستی تصمیم گرفته است عناصر متمایز‌کننده انسانی را به کناری بگذارد و به خودِ زخمه و انفجار بپردازد.

این نقطه‌نقطه تحرک اوست. متارکه آرام طراحی به سوی نقاشی. در طرح‌های پیشین گاوزن ما با حضور بلامنازع طراحی روبه‌رو بودیم. تکنیک ساده مداد، بافت‌های حرکت‌دهنده، کاغذی ساده و حتی محوریت فیگورهای انسانی، دستان هنرمند را در‌گیرو‌دار طراحی در بند نگه‌داشته بودند و هر چقدر هم که تلاش می‌کرد با به هم‌ریختن اندازه و انحای مختلف ارایه، خلاقیت خود را بروز دهد چندان اتفاقی نمی‌افتاد.

هنرمند در رودررو شدن با این موقعیت، اغلب دو راه بیشتر ندارد: یا کن فیکون کند و راهی تازه در پیش گیرد که خطر نابودی در آن به شدت محسوس خواهد بود یا راه سخت را برگزیند و در پژوهیدن و غوطه‌ای عمیق، آثار پیشین خود را توسعه دهد و تازه کند.

گاوزن این راه سخت را برگزیده و به نظر می‌رسد موفق شده است دستان خود را آزاد سازد و رها شود. بنابراین می‌توان با ریزنگری بیشتری به تماشای آثار این نمایشگاه نشست و عناصر آن را خوانش کرد:

● سیاهی

تاریکی؛ سطحِ سیاهِ بی‌پایان و رنگ یک‌دست تیره، بافت‌ها و سطح اثر را چنان پوشانده است که نقاشی تا مرز دیوار‌نگاری و حجم پیش رفته است. این سیاهی چون جنس مشترک مرمر در آثار باستانی، همه چیز را در خود تحلیل برده و حکومت می‌کند. حکومت بی‌پایان سیاهی به تکراری که در همه آثار هست بسیار کمک کرده.

● تکرار

حرکت کمابیش قرینه، حضور دایره در اغلب آثار و تکرار آنها زیر آن پوست سیاه، ناگهان با کنِشی آنی از هم پاشیده و انفجار مهیبی این تکرار را جا و بی‌جا به هم می‌ریزد. این به هم ریختگی اما ریتم و تکرار آهنگین و موازنه دایم اثر را از هم نمی‌گسلد. تکرار در آثار این نمایشگاه به عنوان ضرباهنگی زیرِ تمامِ رویدادها وجود دارد. گاه به شکل دایره و گاه به شکل بافت‌ها، همواره هست و امتداد دارد.

● دایره

دایره‌ها چنان کنار هم چیده شده‌اند که می‌توانند تا انتهای جهان با همین نظم ادامه یابند. از منظر تاویل، می‌توان دایره‌ها را عنصر اصلی این نمایشگاه دانست و انسان‌های طرح‌های گذشته را همین دایره‌ها خوانش کرد. دایره‌ها در واقع نماینده تغییر و آبستره شدن اندیشه هنرمند هم هستند. آنها اگر «انسان» تفسیر شوند، انسان‌های ازهم‌گسیخته و منفجر و زخمی، با زخم‌هایی عمیق و سیاه و تلخ هستند. در این تفسیر دایره‌ها دارند به گردش بی‌پایان خود ادامه می‌دهند اما زخمی ناگهانی و جراحتی وقیح آنها را از هم می‌دَرَد. دایره در آثار این نمایشگاه می‌تواند بنیان و رویکرد بعدی هنرمند را نیز نمایندگی کند.

● برجستگی

شیئیتی که به عنوان تکنیک خلق این آثار در نظر گرفته شده به کمک آن نقطه‌ای آمده است که تفاوت‌های طراحی و نقاشی را در آثار تازه گاوزن بارز‌تر می‌کند؛ شیئیتی واضح و ملموس و مجسم. تکنیک به دست آمده برای بیان موضوع بسیار مناسب است و هیچ کجا با اتفاق‌های خارج از کنترل هنرمند روبه‌رو نیستیم. روشن است که این شیئیت حاصل چند سال تلاش و بارها تجربه و خطاست و بازی‌هایی گاه طاقت‌فرسا که دایره‌ها را نه با مداد بر سطح که نیم کره‌هایی برجهیده از بوم در نظر می‌گیرد.

از این معبر و مباحث دیگر رابطه فرهاد گاوزن با جهان و اشیا رابطه‌ای تازه است؛ رابطه‌ای که انتظار می‌رود در نمایشگاه‌های آتی هم دنبال شود و به خلق آثاری تازه بینجامد.

صالح تسبیحی