پنجشنبه, ۱۱ بهمن, ۱۴۰۳ / 30 January, 2025
قرآن كریم, انگیزه یی برای جلوه دادن هنر
قرآن كتابی است آسمانی و همین ویژگی آن همواره انگیزه‌یی بوده برای هنرمندان كه به كتابت، خوشنویسی، تذهیب، جلدسازی و جلدآرایی آن بپردازند. خط قرآن عربی است، این خط نسبت به سایر خطوط باستانی سابقه نزدیك‌تری به خطوط ایرانی دارد. تا پیش از اسلام رسم اعراب به این شكل بود كه فرهنگ خود را از طریق روایات شفاهی و بویژه شعرخوانی به نسل بعدی منتقل كنند. قرآن نیز در ابتدا سینه به سینه انتشار یافت ولی زمان زیادی نگذشته بود كه ضرورت ثبت و نگارش آیات قرآنی احساس شد، پس از آن طولی نكشید كه نگارش این كتاب آسمانی به گونه‌یی حیرت‌انگیز رواج یافت و جلوه‌گاهی برای هنرهای مختلف گشت. خط قرآنی یا عربی از گروه خطوط سامی است. به نظر می‌رسد مردم نیمه بدوی قرن اول میلادی در صحرای سینا و نیز جنوب سوریه از آن استفاده می‌كردند، آنها این خط را از خط آرامی اقتباس كرده بودند. این خط پس از پذیرش تغییرات عمده در قرن‌های ۵ و ۶ میلادی مورد پذیرش تمام عرب‌های سامی نژاد قرار گرفت و با ظهور اسلام قداست یافت، زیرا قرآن كه كلام خداوند و پیامی آسمانی است با این خط به نگارش در آمده است.
نخستین قرآن احتمالا در اوایل سده اول هجری كه برابر با قرن هفتم میلادی است تحریر شده ولی در سده دوم است كه برای اولین بار به خط كوفی بر می‌خوریم كه منسوب به شهر كوفه است. سادگی و نیم‌رخ عمودی كوتاه از جمله ویژگی‌های خط كوفی است كه در مجموع تاكیدی در شكل افقی حروف دارد. الفبای عربی شامل حروف بی‌صدا و سه حرف صدادار كشیده (آ-ای-او) است و چهار حرف (پ-چ-ژ-گ) نیز در عربی وجود ندارد. با گسترش دین اسلام و اجتماعات اسلامی خط كوفی نیز گسترش یافت اما از آنجا كه ایرانیان به زبان عربی تسلط كافی نداشتند، حركت و نقطه‌گذاری را به آن افزودند تا بتوانند لغات عربی را صحیح تلفظ كنند.
خط كوفی به لحاظ قابلیت‌های تزیینی كه در خود دارد همواره برای پارچه‌آرایی، كنده‌كاری بر روی انواع ظروف سفالی، فلزی، بلوری و بر روی چوب و نیز در گچ‌بری‌ها و كاشی‌كاری‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. بخش عمودی این خط در شیوه‌های تزیینی به صورت برگ گیاهان یا صورت‌های دیگر طراحی شده و مجموعه نوشته‌های كوفی اغلب در زمینه‌یی از پیچكها به عنوان بخشی از تزیین و در قالب هنری تجلی یافته است. تغییر در شكل تزیینی خط كوفی و گسترش امور دیوانی، تند نویسی‌ها و افزایش حجم مكاتبات نوعی خط كوفی شكسته را ایجاد كرد. ابن مقلد كه از شكسته‌نویسان زبردست این خط بود در اواخر قرن چهارم هجری روشی را برای اندازه مطلوب حروف كوفی ابداع كرد. این روش به پهنای سرقلم بستگی داشت، با فشار دادن سرقلم بطور مورب بر روی كاغذ نقطه‌یی لوزی شكل به وجود می‌آمد كه اندازه اضلاع آن برابر قلم بود، او بر اساس شمارش تعدادی از این نقطه‌ها اندازه الف و دایره‌یی به قطر طول الف را مكمل معیارهایی قرار داد كه به كمك آن سایر حروف نوشته می‌شد.
در آغاز قرآن‌ها را تزیین نمی‌كردند ولی بزودی دریافتند كه مشخص كردن آغاز كتاب، سرسوره‌ها و فواصل آیات ضرورت دارد. تزیین قرآن‌ها در ابتدا به شكل قاب‌بندی‌های متعادل در آغاز كتاب و ترسیم برگ‌های نخل در حاشیه آغاز سوره‌ها و گل رزت كوچك در بین آیه‌ها بود. برگ‌های نخل دو نیم شده، پیچكی و گل‌های رزت از سنت‌های باستانی مدیترانه و طرح‌های بال‌دار و مهره‌نشان و آراسته با پر برگرفته از هنر ساسانیان است، طرح‌های نیلوفری نیز از چین و مصر اقتباس شده. در سرزمین‌های عربی قرآن‌های اولیه بر روی پوست نوشته می‌شد، مصری‌ها آن را بر روی پاپیروس می‌نگاشتند و بعدها از كاغذ استفاده شد. كاغذ را از چین وارد كردند.
بعدها مسلمانان تكنیك ساخت كاغذ را از چینی‌ها آموختند، آنها در ابتدا كاغذ را از پارچه‌های مستعمل كتانی، قلم را از انواع نی، قلم‌مو را از دم سنجاب، پشم گاومیش، پشم شتر یا موی گربه می‌ساختند. دوده چراغ را با نوعی صمغ عربی (نوعی صمغ چسبنده كه از نوع بخصوصی از درخت اقاقیا گرفته میشود) می‌آمیختند و برای طراحی اولیه از آن بهره می‌بردند. مركب ضدآب را با توتیا (سولفات آهن) و روغن مازو (درختی از تیره بلوط‌ها) می‌ساختند. بیشتر رنگ‌هایی كه در تذهیب كاری كتاب قرآن استفاده شده‌اند از نوع رنگ‌های معدنی می‌باشند. مثلا برای رنگ‌های قرمز از شنگرف و برای انواع رنگ آبی از تركیبات آزوریت استفاده می‌كردند. مالاشیت برای رنگ سبز و انواع گل افرا جهت رنگ‌های قهوه‌یی و زرد و سرخ به كار می‌رفت آنها همچنین رنگ سفید را از گچ یا كربنات سرب تهیه می‌كردند. همه این رنگها باید با صمغ عربی مخلوط می‌شد تا قابل استفاده باشد. هنرمندان خوش ذوق از طلا به شكل زرورق یا براده آمیخته با چسب حیوانی برای تزیین سر سوره‌ها و نیز صفحات نخست كتاب استفاده كرده‌اند كه چشم هر بیننده‌یی را مجذوب خود می‌كند. از آنجا كه نگارش قرآن برای مسلمانان در تمام زمان‌ها از ارزش و اهمیت ویژه‌یی برخوردار بوده و هست بنابراین بدیهی است كه تزیینات خوشنویسی بارزترین ویژگی هنر اسلامی به حساب آید و اشكال تزیینی خط در معماری، فلزكاری، سفالگری و گچ‌بری بارزترین نمود طرح و نقش در هنر و تمدن اسلامی باشند.
سارا یزدانی خداشهری
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست