هیپنوتیزم صحنه

هیپنوتیزم صحنه به وضعیتی گفته می شود که در یک کلاس درس, سالن نمایش, محل نمایشهای سیرک یا به خاطر سرگرمی و یا خنده, گروهی از حاضران در یک سالن به روی صحنه فراخوانده شوند و هیپنوتیزور با هیپنوتیزم کردن آنها و اجرای پدیده های جالب و جذاب هیپنوتیزمی روی آنها, موجبات سرگرمی و خنده ی حضار یا معرفی هیپنوتیزم را به روایتی عامیانه فراهم می سازد

هیپنوتیزم صحنه به وضعیتی گفته می‌شود که در یک کلاس درس، سالن نمایش، محل نمایشهای سیرک یا به خاطر سرگرمی و یا خنده، گروهی از حاضران در یک سالن به روی صحنه فراخوانده شوند و هیپنوتیزور با هیپنوتیزم کردن آنها و اجرای پدیده‌های جالب و جذاب هیپنوتیزمی روی آنها، موجبات سرگرمی و خنده‌ی حضار یا معرفی هیپنوتیزم را به روایتی عامیانه فراهم می‌سازد.

همانطور که در معتبرترین کتابهای درسی هیپنوتیزم از جمله بخش ۱۷ از کتاب القای خلسه و تلقین نگارش دکتر کوریدون هاموند ذکر شده، عوارض و عواقب بسیار شدیدی مانند مرگ، دیوانگی و بسیاری از ناراحتی‌های روانی که در این نوشته‌ تنها به قسمتهایی از آنها اشاره شده، بلافاصله یا مدتی پس از این جلسه‌های هیپنوتیزم صحنه، در بین حدود ۳۳% از شرکت کنندگان محتمل است.

● عوارض و عواقب سوء استفاده از هیپنوتیزم

دکتر اریک فروم درشرح و تفسیر هیپنوتیزم آن را «یک حالت کاهش یافته‌ی هوشیاری» معرفی کرده و در بیان آسیب‌پذیریهای آن می‌گوید «در متن آن خطرات متعددی برای بیماران محتمل و متصور است، اگر هیپنوتیزم در اختیار یا در دستان درمانگران بی‌دقت و بی‌احتیاطی قرار بگیرد که به صورت ضعیفی آموزش دیده و شایستگی و کاردانی کافی را کسب نکرده ‌باشند».

● عوارض هیپنوتیزم صحنه یا هیپنوتیزم گروهی

در صفحه‌ی ۱۲۸ از کتاب‌القای خلسه و تلقین، ویراسته‌ی‌ دکتر کوریدون هاموند این مطالب به چشم می‌خورند:

مطالبی که در زمینه‌ی عواقب بعدی هیپنوتیزم صحنه وجود دارند، از دو نقطه نظر با ارزش هستند:

۱) این کار ممکن است توسط یکی از صاحبان مشاغلی که مجاز به استفاده از هیپنوتیزم هستند، برای آموزش همگانی، از جمله در دانشگاهها، مقاطع راهنمایی و دبیرستانی برای آشنایی تماشاچیان با هپینوتیزم و جلب حمایت آنها از برنامه‌های هیپنوتیزم صحنه صورت بگیرد. تمام افراد متخصص باید نقش مهمی را در حفاظت جامعه به عهده بگیرند. نتایج تحقیقات انجام شده توسط دو پژوهشگر، در این زمینه نشان می‌دهد که هیپنوتیزم صحنه آن چنان ادراکات و باورهای عامه‌ی مردم را نسبت به هیپنوتیزم مغشوش می‌کند، که بعدها حتی هیپنوتیزم درمانگران اصیل و برای اهداف درمانی هم در این مناطق ممکن است دچار محدودیت شوند.

۲) اگر حتی در شرایط درمانی، با درجاتی از بی‌احتیاطی و نا آگاهی هیپنوتیزم صورت بگیرد، ممکن است بیماران در معرض خطرات متعددی قرار بگیرند.

● گزارشهای علمی و مستند درباره‌ی عواقب ویرانگر هیپنوتیزم صحنه

در صفحات ۱۲۸ و ۱۲۹ از کتاب القای خلسه و تلقین با ذکر مأخذ ومنابع به این عواقب و عوارض از هیپنوتیزم گروهی یا صحنه در شرکت‌کنندگان اشاره و تأکید شده است:

▪ علائم و نشانه‌های دیرپای گسستگی ذهنی.

▪ احساس گم گشتگی و عدم وقوف به زمان و مکان و پیدایش رفتارهای ضد اجتماعی.

▪ نیاز به بستری شدن در بیمارستان با یک احساس بهت زدگی که تا یک هفته پس از شرکت در یک هیپنوتیزم صحنه در فردی وجود داشته و این بیمار به این احساس و ادراک رسیده بود که روی صحنه مورد صدمه و تحقیر قرار گرفته است.

▪ یک پژوهشگر گزارشی از یک مرد ۲۵ ساله را منتشر کرده که بدون وجود سابقه‌ی ابتلا به جنون، پس از شرکت به عنوان سوژه در یک جریان هیپنوتیزم صحنه به نوعی دیوانگی شبیه به اسکیزوفرنی یا جنون جوانی دچار شده و تا ۳ روز پس از شرکت در این برنامه، به توهمات شنوایی دچار شده و به این باور رسیده بود که به او گفته می‌شد که چه کارهایی را انجام دهد.

پس از بستری شدن در بخش بیماریهای روانی، ۹ روز پس از شرکت در مراسم یک هیپنوتیزم گروهی یا صحنه، معاینه از وضع روانی این فرد، مشخص کرد که به اندیشه پردازی پارانوییدی - نوعی جنون - دچار شده است. پیدایش عقایدی در زمینه‌ی توهم انتساب و یا قبول انجام هر کاری را که در محیط اطراف انجام می‌شد به خود و توهمات شنوایی به صورت دوم شخص از دیگر علائم ناراحتیهای او بود.

به نظر می‌آمد که شرکت در هیپنوتیزم صحنه یا هیپنوتیزم گروهی یک عامل تسریع کننده برای پیدایش جنوان در این فرد بوده است.

● هیپنوتیزم صحنه درتضاد با هیپنوتیزم درمانی

▪ در ۳ نفر از ۸ نفری که در یک برنامه‌ی هیپنوتیزم صحنه شرکت کرده بودند، احساس گیجی، ناراحتی، شرمندگی و ترس پیدا شده بود، در حالی که این ۸ نفر پس از تجربه‌ی انفرادی هیپنوتیزم پزشکی یا بالینی، همگی به اتفاق آرا تجربه‌ی هیپنوتیزم بالینی را که همیشه به صورت انفرادی صورت می‌گیرد، مثبت توجیه و تفسیر کرده بودند.

▪ در یک پژوهش علمی و آماری که روی ۱۸ فردی که در یک برنامه‌ی هیپنوتیزم صحنه شرکت کرده بودند علائم و نشانه‌هایی مانند احساس شرمندگی، علائم و نشانه‌های استرسهای پس از وقایع بسیار آسیب‌زای روانی، فرو رفتن خود به خود به حالت خلسه یا به اصطلاح خواب هیپنوتیزمی، اختلال در خواب، مشکلات در تمرکز ذهنی، احساس ترس و تصور یا توهم کنترل شدن توسط هیپنوتیزور صحنه در آنها پیدا شده بود.

▪ از آنجا که هیپنوتیزم صحنه شامل یک گروه می‌شود، بنابراین در شرایطی که گروهی تحت شرایط خلسه‌ی هیپنوتیزمی در جمع بزرگتری قرار می‌گیرد، افراد متخصص یا بالینی باید به این نکته هم توجه داشته باشند که ممکن است هیپنوتیزم خود به خود در افرادی هم درگوشه و کنار سالن اتفاق بیفتد که به هیچ وجه تصور نمی‌رود که هیپنوتیزم شده باشند یابشوند.

▪ ۵ نفر از پژوهشگران به ارزشیابی و پیگیری شیوع ادراکات و تجربیات منفی همراه با شرکت در هیپنوتیزم صحنه در ۲۲ نفری پرداخته‌اند که با حمایت یک دانشگاه این مراسم روی آنها صورت گرفته بود. بسیاری از این افراد احساسهای خود را مثبت (ریلاکس کننده، جالب، هیجان انگیز، ارضاء کننده، روشنگر و دلپذیر) ذکر کرده بودند، در حالی که ۵ نفر ازآنها یا (۷/۲۲%) این عوارض و عواقب را چنین بیان کرده بودند: فراموشی کامل یا نسبی،یک تجربه‌ی مزخرف یا احمقانه، یک احساس ناراحت‌کننده ‌و ترسناک. جمعی از این افراد به این باور رسیده بودند که هیپنوتیزم از راه دور روی رفتارهای آنها تسلط و کنترل پیدا کرده است. یکی از آنها کاملاً قدرت نادیده گرفتن و از بین بردن حالت فراموشی خود را از دست داده و دچار احساس رنجیدگی، آزردگی و ترس شده بود.

● پیدایش مرگ پس از شرکت در هیپنوتیزم صحنه

یک دانشمند به نام هیپ در مقاله‌یی که با عنوان «یک مورد مرگ پس از هیپنوتیزم در صحنه» در سال ۱۹۹۵ در مجله‌ی هیپنوتیزم معاصر نوشته، به شرح احوال یک خانم جوان و سالم می‌پردازد که شب بعد از شرکت در یک نمایش هیپنوتیزم صحنه، جسد او را مرده در اتاق خوابش پیدا کردند. هیپنوتیزم صحنه تلقین کرده بود که پس از علامتی که او می‌دهد، داوطلبان شرکت کننده در این برنامه یک شوک به یک جریان ۱۰.۰۰۰ ولتی الکتریسته را در محل نشیمن خود احساس خواهند کرد، پیش از اینکه قدرت برخاستن از صندلی را پیدا کنند!

پس از اینکه این خانم به خانه برگشت، احساس سرگیجه می‌کرد و به رختخواب رفت، فردا صبح جسد مرده‌ی او را در رختخواب پیدا کردند.

▪ همینطور گزارشهایی وجود دارند که نشان می‌دهند هیپنوتیزم صحنه ممکن است خاطرات و عقده‌های حل نشده مربوط به تجاوزهای جنسی در دوران کودکی را دوباره در فرد زنده و فعال سازد. در برخی از این موارد چنان عکس‌العمل‌های شدید و خشنی پدید می‌آید که فرد را مجبور به بستری شدن در بیمارستان روانی می‌کند. در مجموع هرگز نباید تصور شود که این گزارشها موارد استثنایی و نادری را شامل می‌شوند، بلکه دانشمندی به نام کرافورد در مقاله‌یی که در سال ۱۹۹۲ در مجله‌ی روانشناسی غیرطبیعی نگاشته، به این کشف و نتیجه رسیده که در حدود ثلث یا ۳۳% از افرادی که در هیپنوتیزم صحنه شرکت می‌کنند، به شرح ادراکاتی منفی از این مراسم می‌رسند. جالب است که همین کرافورد همراه با دکتر ارنست هیلگارد- بزرگترین پژوهشگر هیپنوتیزم تجربی و بالینی در قرن بیستم - در مجله‌ی بین‌المللی هیپنوتیزم بالینی در سال ۱۹۸۲ مقاله‌یی را در زمینه‌ی پیدایش تجربیات زودگذر پس از تنها تست کردن استعداد هیپنوتیزمی در دانشجویان برای اهداف آموزشی و پژوهشی منتشرکرده‌اند.

▪ اگر تلقیناتی که درجریان هیپنوتیزم به بیمار داده می‌شود، برطرف نشوند، اتفاقات عجیبی ممکن است برایشان پیش آید، مثلاً خانمی که در جریان هیپنوتیزم صحنه برای اهداف آموزشی، پژوهشی یا نمایشی در دستش بی‌حسی دستکشی به وجود آمده بود، چند ساعت بعد دچار سوختگی شدیدی در این دست شده بود، زیرا این دست بی‌حس شده را روی بخاری گذاشته بود.

● سابقه‌ی انتشار عوارض مرگبار، دیوانه‌کننده‌ و... درکتابهای ترجمه شده به فارسی

در کتاب هیپنوتیزم علمی نوین تألیف دکتر ریچارد شروت رئیس انستیتوی تحقیقات هیپنوتیزم در آمریکا که در ۴ فصل برای اولین بار در سال ۱۳۶۷ توسط انتشارات اطلاعات چاپ و تاکنون در حدود ۱۰ بار تجدید چاپ شده، یک بخش از چهار بخش کتاب، صفحات ۸۵ تا ۹۷ به خطرات و محدودیتهای کاربرد هیپنوتیزم پرداخته که قسمت زیادی از آن به عوارضی مربوط می‌شود که هیلگارد در دانشجویان در شرایط هیپنوتیزم پژوهشی و آموزشی مشاهده کرده است.

در این فصل به موارد مرگ ودیوانگی پس از هیپنوتیزم گروهی هم اشاره شده است.

دکتر رضا جمالیان

عفونی