مواجهه با بحران ناباروری

از هر شش زوج مایل به داشتن فرزند در دنیا, یك زوج به دنبال یافتن راه حلی برای درمان نازایی خود هستند در تمامی موارد, و در صورت درمان شدن یا نشدن نازایی, بروز واكنش های روان شناختی فشار روحی ناخواسته ای را به زندگی زوج ها تحمیل می كند گاه این قبیل واكنش ها به آشفتگی زندگی خانوادگی و جدایی می انجامند

سرانجام پزشك حقیقت را به زن می‌گوید. او بهت‌زده می‌شود. گویی ضربه‌ای جبران‌ناپذیر بر بنیان خانواده‌اش وارد شده است. همین كه پایش را از مطب بیرون می‌گذارد، افكار مختلفی به مغزش هجوم می‌آورد: دروغ است! حتماً دكتر اشتباه كرده است! اما اگر نازایی من واقعیت داشته باشد؟ اگر زندگی‌ام از هم بپاشد؟ آیا باید از شوهرم جدا شوم؟ سال‌های سیاه آینده را مجسم می‌كند. مرد او با زنی غریبه زندگی تازه‌ای را شروع كرده و صاحب بچه‌های زیبایی شده‌اند. نه، نه! غیرممكن است. باید درمانی برای نازایی او وجود داشته باشد. تمام پیشنهادها را امتحان خواهد كرد. حتماً باید امیدی وجود داشته باشد...ناباروری یك بحران در زندگی است. بحرانی كه مانند بقیهٔ تجربیات دور از انتظار منجر به اختلالات رفتاری و هیجانی می‌شود. سقط، زایمان زودرس و ناباروری، هر كدام می‌توانند استرس‌زا باشند. ناباروری یا نازایی اختلالی مزمن و غیرانتخابی است.

از هر شش زوج مایل به داشتن فرزند در دنیا، یك زوج به دنبال یافتن راه‌حلی برای درمان نازایی خود هستند. در تمامی موارد، و در صورت درمان شدن یا نشدن نازایی، بروز واكنش‌های روان‌شناختی فشار روحی ناخواسته‌ای را به زندگی زوج‌ها تحمیل می‌كند. گاه این قبیل واكنش‌ها به آشفتگی زندگی خانوادگی و جدایی می‌انجامند.مردان و زنان هر كدام به گونه‌ای متفاوت نسبت به مسئلهٔ ناباروری واكنش نشان می‌دهند. مردان بیشتر به انكار روی می‌آورند و به كمتر كسی اجازه می‌دهند در مورد مشكل آنها صحبت كند. در چنین شرایطی، مردان منزوی‌تر هستند. زنان در برنامه‌های درمانی حضور فعال‌تری دارند و با رسیدن به بن‌بست درمانی، سریع‌تر افسرده می‌شوند.شایع‌ترین واكنش زوج‌ها در مواجهه با ناباروری، از دست دادن حق انتخاب در زندگی یا حداقل بر یك جنبهٔ مهم آن، یعنی تصمیم‌گیری در مورد تعداد افراد خانواده است. پاسخ‌های هیجانی و تطابقی منتج از ناباروری در افراد مختلف متفاوت است. این قبیل واكنش‌ها، مانند بسیاری از هیجانات منفی، برداشت فرد را از شخصیت خود مختل می‌كنند و ناهنجاری‌های روانی فراوانی به دنبال دارند. واكنش‌های هیجانی با خصوصیات شخصیتی، قدرت انطباق‌پذیری، انتظارات، مسائل فرهنگی و روش‌های حمایتی جامعه ارتباط دارند. زنان و مردان به اشكال متفاوتی با اضطراب ناشی از ناباروری روبه‌رو می‌شوند. ۴۹ درصد زنان و ۲۵ درصد مردان آن را بدترین تجربهٔ زندگی خود عنوان كرده‌اند. زوج‌ها در مواجهه با ناباروری به ترتیب از مراحل ذهنی زیر گذر می‌كنند: تعجب و بهت، شوك، انكار، خشم، انزوا، احساس گناه، غم و اندوه، افسردگی و پذیرش.زنان در آزمایشات تشخیصی و پیگیری دوره‌های درمانی دارویی ـ روانی، همكاری صمیمانه‌تری دارند و به‌راحتی از مشكلات خود سخن می‌گویند. اما مردان هیجانات خود را كمتر بروز می‌دهند. این امر به غلط این‌گونه تفسیر می‌شود كه آنان به درمان بی‌اعتنا هستند.گاه زوجین نسبت به یكدیگر، والدین خود یا پزشك احساس خشم و دلخوری می‌كنند یا به علت استفادهٔ قبلی از وسایل ضدبارداری، گناه را به گردن همسر خود می‌اندازند. اما در بسیاری از موارد، فشار روحی ناشی از ناباروری موجب نزدیكی و صمیمیت روابط زناشویی می‌شود.نگرش اطرافیان و باورهای فرهنگی جامعه، در كنار استرس ناباروری، بر اضطراب افراد می‌افزاید.

وقتی زوجی تصمیم به درمان می‌گیرند، از ابتدا و نیز در هر مرحله از درمان، واكنش‌های هیجانی متفاوتی بروز می‌دهند. قبول درمان، نپذیرفتن درمان، انكار، افسردگی، شكست، قبول فرزندخوانده و غیره هر كدام نیازمند تدبیر روان‌شناختی ویژه‌ای هستند.وجود عوامل خطرساز نیز توانایی افراد را در مواجهه با استرس ناباروری و همكاری درمانی محدود می‌سازند. این عوامل عبارتند از: وجود بیماری‌های روان ـ تنی، بیماری روانی كنونی، سابقهٔ بیماری روانی قبلی، انتظارات غیرواقعی از درمان، نداشتن ارتباط صمیمانه و دوستانه با اطرافیان، داشتن استرس بارز و واضح در سال‌های قبلی زندگی، استفاده از روش‌های دفاعی بیمارگونه، سابقهٔ جدایی از اعضای خانواده، تك والد بودن قبل از یازده سالگی و سابقهٔ خانوادگی بیماری روانی.در چنین شرایطی، برای شناخت بهتر و صحیح‌تر مشكل، باید یك گروه درمانی تشكیل شود كه شامل متخصص زنان و زایمان، روانپزشك، مددكار، پرستار و روان‌شناس است. در ابتدا باید نگرش‌های نادرست و ناهماهنگی میان زوجین از میان برداشته شود.بسیاری از زوج‌ها در طول درمان با مشكلات جانبی مانند سردمزاجی نسبت به همسر و كاهش میل جنسی مواجه می‌شوند.

در این‌گونه موارد، حضور توأم زن و شوهر در طی روند درمان مفید خواهد بود.درمان ناباروری درازمدت و هزینه‌بردار است. باید زوج‌ها را آماده كرد تا با خشم، خستگی و گاه شكست روش‌های مختلف درمانی كنار بیایند. در برخی زوج‌ها نیز احساس ناامنی و از بین رفتن حریم خصوصی ایجاد می‌شود. این قبیل مشكلات عاطفی و روانی را می‌توان با مشاورهٔ مداوم كاهش داد.در مشاوره‌های فردی و خانوادگی، اعتماد‌به‌نفس و هویت شخصی و اجتماعی فرد به شكل طبیعی خود بازگردانده می‌شود. به زوج‌ها آموزش می‌دهند كه ارتباط جنسی، علایق و تمایلات زناشویی از ناباروری مجزا هستند. از این گذشته، با پیشرفت روش‌های درمانی متنوع برای درمان ناباروری، امروزه كمتر زوجی بدون بچه خواهد ماند. فقط باید صبورتر بود.برنامه‌های درمان ناباروری غالباً فشار روانی زیادی را بر زن وارد می‌سازند. در هر دو صورت موفقیت یا شكست درمان، باید مشاوره و ارتباط با گروه درمانی حفظ شود تا آنان بتوانند با به حداقل رساندن مشكلات و تعارضات، زندگی آسوده‌تری را برای زوج مهیا سازند.

دكتر ساحل همتی‌گركانی، روانپزشك