سه شنبه, ۷ اسفند, ۱۴۰۳ / 25 February, 2025
حكمت های تحریم ربا
این مقاله كه از بخش‌های متعدد تشكیل شده، ابتدا با استفاده از آیات و روایاتِ ربا، حكمت‌های زیر را به صورت فلسفهٔ تحریم ربا معرفی می‌كند:
۱. هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مولد
۲. هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مفید
۳. هدایت انسان‌ها به سمت تعادل روحی و روانی.
در بخش دوم، به تبیین عظمت گناه ربا در اسلام می‌پردازد و در بخش سوم، با رد عقلایی بودن ربا در اقتصاد، راه‌كارهای اسلامی برای جریان پول و سرمایه را تبیین می‌كند و به مواردی چون قرض‌الحسنه، شركت، مضاربه، مزارعه، مساقات، جعاله، مصالحه، وقف، وصیت و هبه می‌پردازد و در پایان، پیشنهادهایی اجرایی برای اقتصادهای بدون ربا ارائه می‌كند.
مقدمه
در نگرش دین، جامعه‌ای كه فعالیت‌های اقتصادی و معیشتی خود را بر پایهٔ ربا سامان دهد، به سوی نابودی گام برمی‌دارد،۱ و در مسیر عصیانگری و ناسپاسی است.۲ از رستگاری و شكوفایی واقعی باز می‌ماند و انواع آشفتگی‌ها، بی‌عدالتی‌ها و فسادگری‌ها در آن رواج می‌یابد، و در این روش، توده‌های مردم از نعمت‌های گوارا و لذت بخش زندگی محروم می‌شوند.۳
در نگرش دین، بدترین،۴ پلیدترین۵ و خطرناك‌ترین۶ شیوهٔ كسب درآمد و تأمین زندگی، آن است كه آدمیان از طریق درآمد حاصل از ربا، توان و رشد اقتصادی خود را افزایش دهند؛ از این رو به مؤ‌منان یادآور می‌شود كه از رباخواری و ترویج فرهنگ ربا، و ساماندهی اقتصاد جامعه بر اساس آن به شدت بپرهیزند، و به تقوا و حاكمیت ارزش‌های دینی در جامعه روی آورند،۷ و با دلیل تراشی‌ها و توجیهات گوناگون،۸ خود و جامعه را به این دشمن پنهانی۹ و فریبنده نیالایند.
●حكمت‌های تحریم ربا
۱. هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مولد
از جمله حكمت‌های تحریم ربا در اسلام، شركت عینی مردم در فعالیت‌های بازرگانی و تولیدی با حضور محسوس در اقتصاد واقعی است.۱۰ در بینش اسلام، اقتصاد ربوی، عامل گرایش به سودپرستی۱۱ و فراموشی كمك‌های انسان دوستانه به دیگران۱۲ است، و به شكاف روزافزون زندگی‌ها و شكل‌گیری فاصلهٔ طبقاتی و ثروت‌های افسانه‌ای نزد گروهی از افراد می‌انجامد، و اسباب تباهی انسان‌ها را فراهم می‌آورد،۱۳ و كسان بسیاری را به تحمل ستمی فرساینده و جانكاه وامی دارد؛۱۴ ستمی كه جسم و روان آدمی را می‌آزارد، و او را از مسیر تكامل و تعالی و زندگی درست و سازنده باز می‌دارد.
۲. هدایت سرمایه‌ها به سمت فعالیت‌های مفید
با حاكمیت فرهنگ ربا، انجام كارهای نیك و اساسی برای پایداری حیات اجتماعی رنگ می‌بازد۱۵ و به استوارسازی زیربناهای اقتصادی توجه نمی‌شود.۱۶ انسان، رسالت و مسؤ‌ولیت مهم و بزرگ خود را در این زمینه‌ها از یاد می‌برد و سرمایه‌گذاری و گردش درست دارایی‌ها در گردونهٔ انحرافی و ویرانگر می‌افتد و جایگاه بایستهٔ خود را نمی‌یابد. آنچه سود آنی و سرشار دارد، به جای آنچه مورد نیاز واقعی است، تولید می‌شود۱۷ و در نتیجه، نظام اقتصادی روندی ویرانگر می‌یابد. چنین است كه قرآن، پدیدهٔ ربا را جنون سرمایه‌داری می‌شناساند كه حالتی نامتعادل پدید می‌آورد؛ حالتی كه در آن، اهداف، تابع امیال نفسانی فزونخواهی است، و حركت‌ها سمت و سوی هدفمند (به معنای درست دینی و انسانی آن) ندارد.۱۸
۳. هدایت انسان‌ها به سمت تعادل روحی و روانی
در آموزه‌های اسلامی، یكی از مهم‌ترین ویژگی‌های نظام اقتصادی ربوی، به صورتِ تمثیلی لطیف و پرمعنا، نمایانده شده است. رباخوار در قالب انسانی تمثل یافته كه بزرگی شكمش چون خانه و نامتناسب با دیگر اندام‌ها است، و توان تحرك و حیات قوامی خود را بر اثر حجم بزرگ و سنگینی شكم از دست داده است.۱۹ این تمثیل بیانگر عینیت نمادین و بازگوكنندهٔ چهرهٔ واقعی جامعه‌ای به شمار می‌رود كه در آن، ربا محور و اساس حركت‌های اقتصادی قرار گرفته است.
●بزرگی گناه ربا در اسلام
دین اسلام، ربا را همتای بزرگ‌ترین گناهان دانسته،۲۰ و آن را به شدت نكوهیده است۲۱ و نظریه‌پردازان، مدیران، برنامه‌ریزان و همهٔ دست‌اندركارانِ آن لعنت شده‌اند.۲۲ در آموزه‌های دین، از دین‌باوران خواسته شده تا در برابر این پدیدهٔ شوم بایستند،۲۳ و رواج‌دهندگان آن را - به ویژه كسانی كه آن را مایهٔ حیات و رشد اقتصادی می‌دانند - ۲۴ نابود كنند؛ زیرا در جامعهٔ اسلامی، اعتقاد به كارایی نظام ربوی در سلامت زیست مردم و سعادت آنها، مانند شرك و گرایش به بی‌دینی است.۲۵
●راه‌كارهای دینی برای جریان سرمایه
روشن است كه در اندیشهٔ دینی، توانمندی اقتصادی، اساس دیگر توانایی‌ها و اقدام‌ها است، و ركود سرمایه و اندوخته‌ها نیز امری نابایست به شمار می‌آید و به فقر و درماندگی می‌انجامد. مال همچون خون، مایهٔ حیات است و باید به گردش افتد و همچون خون كه به میلیاردها سلول انسان به طور منظم و حساب شده، قوام متناسب می‌دهد و هر یك از سلول‌ها را برای انجام وظایف لازم آماده می‌سازد، یكایك افراد جامعه را از توان اقتصادی بایسته برای فعالیت‌های درست و سازنده برخوردار سازد تا استعدادها و توانمندی‌های بالقوهٔ مردم شكوفا شوند، و حاصل كوشش هر كس برگ زرینی در تاریخ زیست آدمی و اندوخته‌ای ارزشمند برای حیات جاودانی‌اش شود. دین در این جهت، رهنمودهای فراوانی دارد كه به تناسب مقاله، به معرفی برخی از آنها می‌پردازیم:
پرداخت وام بدون بهره (قرض‌الحسنه) به نیازمندان و كسانی كه مشكلات مالی دارند۲۶ و نیز آنان كه می‌خواهند دستاوردهای ثمربخش و ارزنده‌ای را عاید جامعه كنند،۲۷ و همچنین پرداخت‌ها و كمك‌های بلاعوض،۲۸ از آن جمله است. انجام فعالیت‌های اقتصادی از طریق قراردادهای گوناگونی چون شركت، مضاربه، مزارعه، مساقات، جعاله، مصالحه، و بیع در آموزه‌های دین، قلمرو گستردهٔ اقتصاد اسلامی را در فعالیت‌های تولیدی و بازرگانی و خدماتی می‌نمایاند. گذشته از این، مسائل ارزشی اقتصادی چون وقف نذورات، وصیت، هبه و انواع انفاق‌های مالی، و مالیات‌هایی كه در اسلام مقرر گشته، و وظایفی كه دین بر عهدهٔ حاكم اسلامی گذاشته است، تكافل و تعاون اجتماعی كه در جاهای فراوان مطرح است و نیز مسائل بسیار دیگری مانند اصل اخوت، مساوات و ... و حدود و شرایط مالكیت در اسلام، نظام اسلامی را قوامی خاص میبخشد كه در عین برخورداری از مزایای واقعی بسیاری از مكاتب، با هیچ‌كدام از آنها عینیت ندارد و مدینهٔ فاضله‌ای را در افق دید قرار می‌دهد كه مؤ‌منان در كوششی همه جانبه باید به سوی آن حركت كنند و رشد فردی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خویش را اعتلا بخشند. در پرتو این آموزه‌ها، نرخ بهره، معنای سودپرستانه و ماد‌ی كنونی خود را از دست می‌دهد، و اهداف بسی برتر جلوه‌گر می‌شود.
این رهنمودها، هر گاه درست و اصولی عملی شود می‌تواند حیات اجتماعی اقتصادی را به سوی شكوفایی پایدار و مستمر سوق دهد. ملاك قراردادن عدل در هر حركت و سكون انسان و در همهٔ امور، و رعایت انصاف در همه حال و با همه، پشتوانه این امر است؛ به ویژه آن كه دیگر ارزش‌های والای اسلام، نظام‌وار در جامعه نهادینه، و اساس فرهنگ و زندگی مردم شود.
سیدهادی حسینی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست