رنسانس علمی ایرانیـــــــان

سال ۸۵ گرچه در دنیای سیاست بسیار پر فراز و نشیب بود اما برای طیفی از اندیشمندان و صاحبان فكر دنیایی سرشار از خلاقیت و نوآوری بود

سال ۸۵ گرچه در دنیای سیاست بسیار پر فراز و نشیب بود اما برای طیفی از اندیشمندان و صاحبان فكر دنیایی سرشار از خلاقیت و نوآوری بود، شاید زیبایی زندگی در همین باشد كه همه ما بر یك خاك گام می‌گذاریم و سقف‌مان یك آسمان است اما هر یك در دنیایی خاص و متفاوت به وسعت اندیشه‌مان زندگی می‌كنیم، این نوشتار به بررسی برخی از اختراعات، اكتشافات و دستاوردهای علمی تازه‌ای می‌پردازد كه آدم‌های دور و برمان در این سال به آن دست یافته‌اند، همین آدم‌هایی كه نه چون هنرپیشه‌ها عكس‌شان بر صفحه نخست روزنامه‌ها می‌نشیند و نه چون فوتبالیست‌ها كسی نامشان را فریاد می‌زند، با این همه ایران و ایرانیان به این فرزندان آرام و بی‌حاشیه‌اش افتخار می‌كنند.

ابداع در ترمینولوژی حقوق دكتر جعفری لنگرودی چنین تعریف شده است:

در لغت به معنی اختراع و ایجاد چیز تازه است بنابراین وقتی كسی هرگونه محصولی با استفاده از فكر خود در امر صنعت (استفاده از صنعت به لحاظ عام بودن و گسترده بودن كلمه می‌باشد و اطلاق آن به كلیه محصولات بوجود آمده بدون وجود سابقه جایز می‌باشد.) به وجود آورد یك پدیده جدید به وجود آورده كه دارای صفت تازگی و نو بودن است لذا استحقاق آن را دارد كه تقاضای ثبت و حمایت نماید و همچنین است كسی كه یك وسیله جدید را كشف می‌نماید در ترمینولوژی حقوق كلمه كشف چنین تعریف شده: در لغت به معنی نمودار ساختن و پرده برداشتن از چیزی كه در پنهانی و خفا بوده است یا وسایلی كه قبلا موجود بوده به طریقه جدیدی مورد بهره برداری جهت دستیابی به نتیجه جدید قرار می‌گیرد.

● داروی كنترل ایدز

مهم‌ترین اكتشاف سال كه حتی سیاسیون هم به آن پرداختند و انعكاسی فراتر از یك نوآوری علمی داشت، اعلام كشف داروی كنترل كننده ایدز توسط دانشمندان ایرانی بود.در بهمن‌ماه سال ۸۵ و در بیمارستان امام خمینی(ره) تهران جلسه معرفی دستاورد دانشمندان ایرانی در عرصه پزشكی برگزار شد بیماری ایدز علاوه بر اثرات هولناكش، درمان ناپذیر بوده و هزینه‌های جاری برای كاستن اثرات آن چنان سنگین است كه عملا بسیاری از مبتلایان به این بیماری قادر به پرداخت آن نیستند. داروی IMOD كه نوعی داروی تقویت سیستم ایمنی بدن است یك داروی گیاهی بوده كه با همكاری شش ساله بیش از ششصد محقق و به سرپرستی یك گروه شش نفره با هدایت دكتر فرهادی، وزیر دو دوره پیشین بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به بازار راه یافته است.

این دارو به همراه داروهای ضد ویروس ایدز استفاده شده و با استفاده از مواد طبیعی به تقویت سیستم ایمنی بدن مبتلایان به ایدز منجر می‌شود. از آنجایی كه ویروس ایدز سیستم دفاعی بدن را مختل كرده و بیمار در مقابل میكروب‌ها و ویروس‌هایی كه به بدن او حمله‌ور می‌شوند فاقد دفاع می‌باشد، زخم‌های بیمار ترمیم نمی‌شود و به مرور زمان بدن در مقابل هر عامل تهدید كننده‌ای تسلیم می‌شود، داروی IMOD به ویژه در مرحله علامت دار شدن بیماری ایدز با تقویت سیستم ایمنی بدن عمری طولانی‌تر و با كیفیت بالاتر را برای بیماران رقم می‌زند.

این دارو با اثر بخشی پایدارتر و موثرتر در قیاس با سایر داروهای موجود، با هزینه بسیار پایین‌تر تولید می‌شود و از دیگر محاسن آن فقدان عوارض جانبی پس از مصرف را می‌توان نام برد.

در ۲۵ سال گذشته بیماری ایدز جامعه بشری را چنان درگیر خود كرده است كه بیش از هر بلای طبیعی یا جنگ خانمانسوزی تلفات بر جای گذاشته است، به‌طوری‌كه تا امروز ۲۵ میلیون نفر در اقصی نقاط دنیا بر اثر این بیماری جان باخته‌اند و از آن سوگمندانه‌تر این كه بیش از چهل میلیون انسان مبتلا به این بیماری كه هنوز زنده‌اند در صفی به درازای كیلومترها ایستاده‌اند و مرگ خود را انتظار می‌كشند.

اولین مورد بیماری ایدز در ایران بیست سال پیش شناسایی شد و ۱۷۰۰ نفر از هموطنانمان نیز بر اثر ایدز تا امروز جان خود را از دست داده‌اند، متاسفانه آمار مبتلایان به ایدز در كشورمان بسیار بیشتر از این رقم می‌باشد اما از آنجایی كه این بیماری دوره نهان دارد بسیاری از ابتلای خود آگاه نیستند یا اقدام به پنهانكاری می‌كنند.

دكتر فرهادی، مجری طرح تولید این دارو با اعلام اینكه این دارو طی یك فرآیند نانوبیوتكنولوژی تولید شده است، تاكید كرد كه ما در آغاز یك دوره ارائه نوآوری‌ها برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج هستیم.وی با اشاره به مراحل مختلف توسعه این دارو طرح ایده، مطالعات سم‌شناسی، آنالیز ساختمانی و عملكرد دارو، انتقال ایده، تولید آزمایشگاهی، مطالعات حیوانی، سه مرحله مطالعات بالینی و تولید صنعتی، از همكاری یك گروه ششصد نفره در طرح توسعه این دارو خبر داد.به گفته دكتر فرهادی، این دارو به صورت یك دوره درمانی نود روزه، روی بیش از دویست بیمار آزمایش شده و به علت اثر بلند مدت آن، می‌تواند به عنوان واكسن درمانی برای ناقلین HIV استفاده شود.مجری طرح از ۱۶ مركز مختلف از جمله دانشگاه‌های علوم پزشكی شهرهای تهران، شیراز، كرمانشاه و مركز تحقیقات ایدز به عنوان محل‌های اجرای این طرح ملی و مراكز انجام آزمایش‌های بالینی یاد كرد.

به گفته دكتر فرهادی، با جلوگیری از كاهش مقدار گلبول‌های سفید T حامل گیرنده سطحی ( CD۴شاخص )CD۴، می‌توان بیمار را در مقابل عفونت‌های ثانویه حاصل از بیماری ایدز تقویت كرد این دارو هم اكنون به صورت تزریقی تجویز می‌شود و مراحل ساخت داروی خوراكی نیز در حال تكمیل است.دكتر فرهادی در پاسخ به سوال خبرنگار سرویس خبری ژنتیك و بیوتكنولوژی ایران در مورد این‌كه آیا می‌توان از این دارو كه تقویت‌كننده سامانه ایمنی بدن انسان است، برای سایر بیماری‌های نقص این سامانه مانند M.S استفاده كرد، گفت: مطالعاتی بر روی اثر این دارو بر سایر بیماری‌های نقص سامانه ایمنی بدن انسان در جریان است و امكان آن وجود دارد كه این دارو بر روی این بیماری‌ها نیز موثر باشد.

گفتنی است داروی IMOD پس از دو هفته از دوره نود روزه استفاده از آن، اثرات قابل ملاحظه‌ای بر شاخص CD۴ گذاشته و این اثرات تا حداقل یك سال پس از استفاده از آن باقی می‌ماند، بنابراین نیازی به مصرف مداوم آن نمی‌باشد. بر اساس نمودارهای ارائه شده توسط محققان طرح، حداكثر شاخص CD۴ در دوره استفاده از این دارو پس از شصت روز مشاهده می‌شود، گرچه مجریان طرح دوره نود روزه را برای استفاده از این دارو پیشنهاد داده‌اند.

همچنین مراحل ثبت این دارو در اروپا انجام شده است و تا پایان امسال وارد بازار كشور خواهد شد و این دارو به رایگان و تحت شرایط خاص در اختیار مراكز درمانی ایدز كشور قرار می‌گیرد.

لازم به ذكر است كه یك محقق روسی نیز در بین شش فرد اصلی این طرح حضور دارد كه امروز در جلسه حضور نداشت.

برای اولین بار، بیماری ایدز در سال ۱۹۸۱ گزارش شد و در حال حاضر حدود چهل میلیون نفر به ویروس HIV آلوده هستند. روزانه هشت هزار نفر از این بیماری در جهان می‌میرند. داروهای فعلی ایدز در ایران اكثرا از هند وارد شده و با توجه به تقبل هزینه‌های آن توسط دولت، هر بیمار ایدزی در كشور ماهانه چهارصد دلار هزینه دارد. اغلب مبتلایان به ایدز در ایران، معتادان به موادمخدر هستند كه به دلیل استفاده مشترك از سرنگ‌های آلوده در تزریق موادمخدر، به این بیماری دچار می‌شوند.

● پلكان متحرك هواپیما

برای نخستین بار در ایران، آقای درویش مزرعه دبیر ریاضی و بازنشسته آموزش و پرورش پلكان متحرك هواپیما ساخت. قابل تنظیم بودن ارتفاع و فاصله پله‌ها، داشتن پاگردهای بیشتر و همچنین وزن و هزینه كمتر آن را می‌توان از مهم‌ترین مزیت‌های این پلكان درمقایسه با مشابه ‌خارجی بیان كرد.

آقای درویش مزرعه مخترع پنجاه ساله گنبدی با اشاره به این كه پلكان در مدت سه ماه طراحی و ساخته شده است، خود كششی از یك موتور، نیرو محركه هیدرولیك و سازه‌های فلزی تشكیل شده و مواد اولیه آن را به صورت صددرصد از داخل كشور به خدمت گرفته است و هزینه ساخت این پلكان كه برای انواع هواپیماهای مسافری قابل‌استفاده است را یك پنجم مشابه خارجی برآورد كرده كه با ساخت هر دستگاه آن ۱۸۰ هزار دلا‌ر صرفه‌جویی ارزی می‌شود. از آنجایی‌كه توانمندی و امكانات لا‌زم در استان گلستان برای ساخت انبوه پلكان متحرك هواپیما وجود دارد درصورت حمایت مسئولا‌ن می‌توان امیدوار بود این نوع پلكان به تعداد انبوه برسد.

این مبتكر گلستانی قبل ازاین هم میز پینگ پنگ تاشوی چرخدار و برخی از وسایل اسكی را برای نخستین بار در ایران ساخته بود.

● كیك زرد

شاید شما بر این باور باشید كه كیك زرد اختراع یا ابداع تازه‌ای نیست، ولی دستیابی ایران به این محصول انعكاس گسترده اخبار مربوط به آن باعث شد كیك زرد را نیز در میان دستاوردهای علمی سال بیاوریم.

كیك زرد )YELLOU CAKE( كه به نام اورانیا )urania( هم شناخته می‌شود در واقع خاك معدنی اورانیوم است كه پس از طی مراحل تصفیه و پردازشهای لازم از سنگ معدنی آن تهیه می‌شود. تهیه این ماده به منزله رسیدن به بخش میانی از مراحل مختلف تصفیه سنگ معدن اورانیوم است و باید توجه داشت كه فاصله بسیار زیادی برای استفاده در یك بمب اتمی دارد. روش تهیه كیك زرد كاملا به نوع سنگ معدن به دست آمده بستگی دارد، اما بطور معمول از طریق آسیاب كردن و انجام پردازش‌های شیمایی بر روی سنگ معدن اورانیوم، پودر زبر و زرد رنگی بدست می‌آید كه قابلیت حل شدن در آب را ندارد و حدود ۸۰% غلظت اكسید اورانیوم آن خواهد بود. این پودر در دمایی معادل ۲۸۷۸ درجه سانتیگراد ذوب می‌شود.

اگر بخواهید دقیق‌تر این پروسه را دنبال كنید روش تهیه كیك زرد بسیار پیچیده‌تر است، در ابتدا سنگ معدن توسط دستگاههای مخصوصی خرد شده، آسیاب می‌شود و پس از آن برای جدا سازی اورانیوم و بالا بردن خلوص خاك سنگ، آن را در حمامی از اسید سولفوریك، آلكالاین یا پراكسید می‌خوابانند، این عمل برای به دست آوردن اورانیوم خالص‌تر صورت می‌گیرد. پس از این، محصول به دست آمده را خشك و فیلتر می‌كنند و نتیجه آن چیزی خواهد شد كه به كیك زرد معروف است. امروزه روش‌های جدیدی برای تهیه این پودر اورانیوم وجود دارد كه محصول آنها بیشتر از آنكه زرد باشد به قهوه‌ای و سیاه نزدیك است، در واقع رنگ ماده به دست آمده به میزان وجود ناخالصی‌ها در این پودر بستگی دارد. نهادن این نام بر روی این محصول به گذشته برمی‌گردد كه كیفیت روش‌های خالص‌سازی سنگ معدن مناسب نبود و ماده به دست آمده زرد رنگ بود. كیك زرد عموما برای تهیه سوخت راكتورهای هسته‌ای به كار برده می‌شود، در واقع این ماده است كه پس از انجام پردازشهایی به UO۲ تبدیل شده برای استفاده در میله‌های سوختی بكار برده می‌شود. این ماده همچنین می‌تواند برای غنی سازی تبدیل به گاز هگزا فلوراید اورانیوم یا UF۶ تبدیل شود، چرا كه در اینصورت می‌تواند چگالی یزوتوپهای اورانیوم ۲۳۵ را در آن افزایش داد. در هر صورت كیك زرد در اغلب كشورهایی كه معادن طبیعی اورانیوم دارند تهیه می‌شود و تولید این ماده مشكل خاصی ندارد و بطور متوسط سالانه ۶۴ هزار تن از این ماده در جهان تولید می‌شود. این ماده امسال در تاسیسات هسته‌ای یو.سی.اف اصفهان توسط متخصصین ایرانی تولید شد، مركز تحقیقات و تولید سوخت هسته‌ای اصفهان به منظور پشتیبانی علمی و فنی از نیروگاههای هسته‌ای كشور و همچنین تربیت و آموزش نیروی انسانی متخصص در ارتباط با اهداف تعیین شده از سوی سازمان انرژی اتمی ایران تاسیس شد. در سال‌های نخست كار مركز سه برنامه پنج ساله با هدف ایجاد توانمندی در تكنولوژی طراحی و ساخت راكتورهای هسته‌ای و نیز بنانهادن طرح‌های مرتبط با چرخه سوخت تدوین و پیش‌بینی گردید كه ثمره ارزشمند آن راه‌اندازی چند راكتور تحقیقاتی و تاسیسات مهم و استراتژیك فرآوری چرخه سوخت هسته‌ای است. كیك زرد محصول نهایی این مركز بود، بد نیست بدانید كه كشور كانادا یكی از مهمترین تولید كنندگان این ماده است، این كشور دارای معادنی است كه خلوص سنگ اورانیوم آنها به بیست درصد هم می‌رسد، در آسیا نیز كشوری مانند قزاقستان دارای صنایع بزرگ تولید این پودر است. قیمت این پودر در بازارهای بین‌المللی چیزی حدود ۲۵ دلار برای هر كیلو است.

---