عمق متن

در اصول فقه ۴ دسته مباحث مطرح می‌شود: الفاظ، مستقلات عقلیه، حجت و اصول عملیه. غیر از مباحث اصول عملیه که ویژه فقه است، سه دسته دیگر در فهم و تفسیر آیات قرآن، مستقیم و غیرمستقیم …

در اصول فقه ۴ دسته مباحث مطرح می‌شود: الفاظ، مستقلات عقلیه، حجت و اصول عملیه. غیر از مباحث اصول عملیه که ویژه فقه است، سه دسته دیگر در فهم و تفسیر آیات قرآن، مستقیم و غیرمستقیم تأثیر دارد. مباحث الفاظ در تفسیر اثر مستقیم دارند چرا که از طریق فهم الفاظ، قرآن فهمیده می‌شود، اما تأثیر مستقلات عقلیه و حجت به صورت غیر مستقیم است. مثلاً بحث مستقلات عقلیه کمک می‌کند داده‌های عقلی را به عنوان یک منبع تفسیر و قرائن پیوسته فهم آیات، به نحو دقیق نفهمیم و به عنوان یک قرینه در فهم آیات استفاده شود. چرا که آیات کلام الهی است و عقل نیز یکی از حجت‌های الهی است. بنابراین آیات قرآن نباید با داده‌های صریح عقل تعارض داشته باشد. مباحث حجت هم در فهم و تشخیص اعتبار روایات اثر دارد و روایات هم یکی از منابع تفسیر است؛ یعنی برای فهم آیات قرآن باید روایات را هم دید. دلیل این موضوع هم خود آیات قرآن است که می‌فرماید آیات را به پیامبر نازل کردیم تا آن‌ها را تبیین کند. در روایات هم داریم که حدیث نقش ترجمان و مفسر قرآن را دارد. برای فهم اعتبار و حجیت احادیث، مباحث حجیت اصول بسیار مؤثر است. بنابراین مباحث مستقلات عقلیه و حجت هم در تفاسیر اثر دارند گرچه در وهله اول اثر مباحث الفاظ در فهم آیات به نظر می‌آید.

مصطفی کریمی