جهاد اقتصادی, اصلی ترین راهکار افزایش تولید نفت

با نامگذاری سال جاری به عنوان جهاداقتصادی وظیفه ای ملی برعهده همه بخش های اقتصادی کشور است تا در عرصه فعالیت های اقتصادی گام های بلندتر و محکم تری برداشته شود

با نامگذاری سال جاری به عنوان جهاداقتصادی وظیفه‌ای ملی برعهده همه بخش‌های اقتصادی کشور است تا در عرصه فعالیت‌های اقتصادی گام‌های بلندتر و محکم‌تری برداشته شود. از این‌رو در هر یک از دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها برای تحقق اهداف موردنظر جهاداقتصادی کمیته یا گروهی تشکیل شد تا به پیگیری این امر مهم پرداخته شود.

در این میان وزارت نفت به دلیل وابستگی ملی به درآمدهای نفتی، وظیفه سنگین‌تری در تحقق اهداف جهاداقتصادی به عهده دارد.

براین اساس به دلیل بروز برخی چالش‌ها و کاستی‌ها در تولید نفت طی سال‌های اخیر که منجر به کاهش تولید آن شده باید با برنامه‌ریزی بیشتر به این سمت حرکت کرد و این میسر نمی‌شود جز با یک جهاد عظیم اقتصادی.

افزایش روزافزون جمعیت جهان، رشد و توسعه تکنولوژی و رشد بالای فناوری و نیاز گسترده به انرژی، منجر به برداشت بیشتر از منابع طبیعی انرژی شده است و آمارها گویای آن هستند که تا دهه آینده انرژی فسیلی همچنان نقش موثری در تامین انرژی ایفا خواهد کرد.

از ۱۰۰ سال پیش تاکنون که در ایران نفت کشف و استخراج شد، تولید آن با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. ایران با داشتن ۱۵۱ میلیارد بشکه ذخیره قابل برداشت هیدروکربوری مایع و ۱/۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گازی نقش بالایی در تامین انرژی خواهد داشت، اما آیا این ذخایر باید محفوظ بماند یا تولید شود؟ این سوالی است که کارشناسان نسبت به آن مطالعاتی را آغاز کرده‌اند و دستاورد این مطالعه برنامه‌ریزی‌ها و طراحی طرح‌های توسعه‌ای گسترده‌ای است که در حوزه نفت و گاز صورت گرفته است.

افزایش و کاهش تولید نفت خام یکی از دغدغه‌های اصلی دولت در حوزه اقتصاد انرژی است و تاکنون برنامه‌های زیادی در این زمینه طراحی و اجرا شده که برخی از آنها با کامیابی روبه‌رو بوده و برخی به موفقیت دست نیافته است.

در سال‌های اخیر با وجود درآمدهای بالای نفت، نه‌تنها توسعه زیادی در حوزه تولید صورت نگرفته بلکه کشور با کاهش ۳۳۰ هزار بشکه‌ای نفت خام نیز روبه‌رو بوده است که برای این موضوع کارشناسان دلایل متعددی را مطرح می‌کنند.

یکی از عمده‌ترین دلایلی که در زمینه افت تولید نفت خام مطرح می‌شود در حوزه فنی است، زیرا در حال حاضر و در شرایط فعلی ۸۰ درصد میدان‌های نفتی کشور در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و نیازمند تغییراتی از نظر فنی و تکنولوژیکی هستند تا بتوان به بازیابی توان تولید این میادین دست یافت و این امر نیازمند سرمایه‌گذاری بیشتر است. با این حال شرکت ملی نفت با تغییر برنامه تولید در سال جاری وضعیت تولید را طبیعی عنوان کرده در حالی که مقایسه وضعیت تولید امسال با سال‌های گذشته از وجود یک بحران و بی‌برنامگی در میادین نفتی بویژه در مناطق جنوب با تولید ۸۵ درصد نفت خام کشور نشان دارد. مدیران مناطق نفت‌خیز جنوب سعی دارند که بحران تولید را کمرنگ جلوه دهند و بر این اساس چندی قبل مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب تاکید کرد که بیش از ۹۹ درصد برنامه مصوب تولید نفت‌خام در سال جاری در این مناطق مصوب شده است،‌ اما براساس آمارهای موجود تولید نفت در سال جاری با کاهش ۳۸۳ هزار بشکه در روز مواجه بوده است.

در حالی که ظرفیت تولید نفت خام کشور ۴ میلیون و ۳۵۰ هزار بشکه عنوان می‌شود و در دولت نهم نیز تولید به ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز نیز رسید،‌ اما در حال حاضر تولید زیر ۴ میلیون بشکه در روز است که اگر بخواهیم به تفکیک به تولید نفت در مناطق مختلف بپردازیم شرکت‌ ملی مناطق نفت‌خیز جنوب رکورددار این کاهش تولید است زیرا در حال حاضر با کاهش ۶۲ هزار بشکه‌ای تولید در سال مواجه خواهیم بود که اگر بخواهیم این میزان کاهش را با قیمت نفت هر بشکه ۸۰ دلار در نظر بگیریم ۲ میلیارد دلار از درآمد نفت کشور کاسته خواهد شد.

در برنامه تولید هر سال افت طبیعی چاه‌ها و مخازن پیش‌بینی می‌شود و بر این اساس افت ۳۸۳ هزار بشکه‌ای تولید نفت در سال ۹۰ پیش‌بینی شده است که این رقم در سال گذشته ۳۲۵ هزار بشکه در روز بوده است.

براساس آمارهای موجود، پیش‌بینی افت چاه‌ها در برنامه، در فاصله سال‌های ۸۵ تا ۸۹ حدود ۳۳۱ هزار بشکه در روز بوده که بیانگر افت زیاد تولید در چاه‌هاست که با سهل‌انگاری مواجه شده و با توجه به راه‌اندازی تاسیسات نمک‌زدایی میادین آب تیمور، کرنج، پارسی و منصوری قطعا باید افت تولید کمتر از سال‌های قبل صورت می‌گرفت، اما عملا چنین اتفاقی نیفتاده است.

کارشناسان نفتی در حوزه نفت مخازن نفتی را موجودات زنده‌ای می‌دانند که برای ادامه حیات نیازمند تغذیه هستند و یکی از راه‌های اصلی تغذیه میادین نفتی که طی ۱۰۰ سال برداشت از آنها به طور مداوم صورت گرفته، تزریق آب و گاز به عنوان خوراک تولید است.

متخصصان فنی نفت می‌گویند تزریق آب و گاز باعث افزایش فشار مخزن شده و می‌تواند نفت خام بیشتری را به سطح زمین برساند از این رو طرح جامع تزریق گاز در وزارت نفت که از چند سال پیش برای این منظور طراحی شده در اجرا با موفقیت روبه‌رو نبوده است و به همین دلیل طی سال‌های اخیر تولید نفت در ایران با کاهش ۱۵ تا ۲۵ درصدی مواجه بوده است در حالی که تولید صیانتی و حفظ مخازن از امور شرعی و قانونی برای صنعت توصیف شده است.در حال حاضر ترمیم چاه‌ها، تزریق گاز و حفر چاه‌های جدید تا حفظ سطح تولید میانگین ۴ میلیون بشکه نفت خام در روز نیازمند سالانه ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است و برای اجرای طرح تزریق گاز به میادین نفتی به منظور حفظ سطح تولید فعلی حداقل تا ۳ سال آینده باید روزانه بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب گاز به چاه‌های نفت تزریق شود، اما طبق برنامه پنجم تنها ۳۳۰ میلیون مترمکعب تزریق گاز در دستور کار قرار دارد ضمن این که هم‌اکنون فقط روزانه ۱۲۰ میلیون مترمکعب گاز به میادین تزریق می‌شود و این تا رسیدن به هدف مطلوب فاصله زیادی دارد.

مروری بر برنامه‌های وزارت نفت نشان می‌دهد که امسال متوسط تزریق روزانه ۱۸۰ میلیون مترمکعب گاز به ۱۵ میدان نفتی در برنامه قرار دارد، اما طبق سند چشم‌انداز ۲۰ ساله تزریق گاز باید به ۵۰ میدان نفتی افزایش یابد.

نکته: حفظ جایگاه دوم در اوپک و افزایش قدرت چانه‌زنی بین‌المللی و منطقه‌ای از راهبردهای استراتژیک افزایش توان و ظرفیت تولید نفت کشور است که باید در نظر گرفته شود

تنها اقدام سال‌های اخیر تزریق گاز به میدان‌ آغاجاری از طریق خط لوله پنجم سراسری بوده که اگر طی ۲۰ سال روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز تزریق شود بازیافت نفت از این میدان ۵ میلیارد بشکه افزایش می‌یابد در حالی که این میدان یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی کشور به شمار می‌آید و در دوره پیری به سر می‌برد و نیازمند توجه بیشتر برای بازیابی توان تولید است. طبق برنامه هم‌اکنون روزانه ۲۴ میلیون مترمکعب گاز تزریق می‌شود و تا رسیدن به رقم ۵۶ میلیون مترمکعب راه زیادی باقی‌مانده است.

کارشناسان معتقدند عدم‌ثبات مدیریت در صنعت نفت آسیب زیادی به چرخه تولید نفت خام در کشور زده و یکی از دلایل عمده کاهش ۳۳۰ هزار بشکه‌ای نفت خام طی سال‌های اخیر همین موضوع است زیرا عدم وجود برنامه‌ریزی جامع به طرح تولید ضربه زده و حتی کشور را در برداشت از میادین مشترک نیز عقب نگه داشته است. البته برخی دیگر معتقدند علاوه بر مدیریت نامناسب، عدم سرمایه‌گذاری مناسب، موضوع فشارهای بین‌المللی و تحریم نیز عاملی دیگر برای عدم موفقیت در این حوزه تعریف شده است.بر این اساس، کارشناسان و متخصصان راهکار اصلی افزایش تولید را تزریق گاز، آب و نمک به میادین می‌دانند که رابطه مستقیم با تولید دارد و می‌تواند سطح تولید نفت در کشور را تغییر دهد.

در دولت نهم برای پیشرفت در حوزه تولید طرحی مطرح شد که مجلس با آنان مخالفت کرد و آن این که درآمد تولید زودهنگام نفت از میادین در حال توسعه مانند میدان آزادگان صرف توسعه و تولید همان میدان شود. یکی از مدیران سابق نفت در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: دلیل مخالفت در این زمینه از سوی بانک مرکزی این بود که امکان تفکیک درآمدهای نفت خام این گونه میادین وجود ندارد و نمی‌توان چنین درآمدی را به توسعه میادین اختصاص داد. وی می‌گوید: این طرح در هیات مدیره شرکت ملی نفت به تصویب رسید که در بودجه سالانه گنجانده شود، اما در نهایت مجلس نیز با آن مخالفت کرد. از سوی دیگر، یکی دیگر از موانع تولید و افزایش تولید کمبود دکل‌های حفاری است، حفاری نیز با تولید رابطه مستقیم دارد و بومی‌سازی دانش تولید دکل در کشور نیز یکی از ضروریات صنعت نفت است که می‌تواند به عنوان راهکاری دیگر برای افزایش تولید نفت خام به کار رود.

واگذاری بخشی از فعالیت‌ها در حوزه تولید و استفاده از منابع صندوق توسعه ملی نیز از راهکارهای مورد نظر کارشناسان است، اما با برنامه‌ریزی‌هایی که صورت گرفته و آهنگ کند تولید نمی‌توان به افقی که برای تولید در سند ۲۰ ساله و دستیابی به تولید ۷ میلیون بشکه نفت در روز دست یافت و لازمه دستیابی به این رقم، شتاب بیشتری از نظر سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی می‌طلبد.

یکی دیگر از اقداماتی که در زمینه تولید منجر به کاهش شده این است که در برخی از میادین به جای این که ابتدا چاه‌های توصیفی حفر شود تا ارزیابی اقتصادی میادین و تولید آن صورت گیرد، از همان ابتدا حفاری چاه‌های توسعه‌ای صورت گرفته که منجر به هدرروی برنامه و سرمایه شده است که از نظر مهندسی مخازن این امر موجب بیماری مخزن می‌شود، زیرا نگهداشتن مخازن، نگاه ۱۰۰ ساله می‌طلبد.از نظر مهندسی مخازن روش‌های مختلف تحریک‌سازی مخزن، سیستم‌های مونیتورینگ و تکنیک‌های افزایش ضریب بازیافت نیز دارای ساختارهای پیچیده‌ای است که هم‌اکنون راهکارهای موثری برای افزایش برداشت و تولید در نظر گرفته شده است.

در بسیاری از میادین نفتی جهان، محدودیت‌های فنی و اقتصادی باعث می‌شود به طور متوسط یک‌سوم از نفت موجود در مخازن تولید شود و دوسوم دیگر باقی بماند، از این‌رو مهندسی مخازن اجازه تولید و برداشت‌های بی‌رویه به دلیل جلوگیری از ضربه زدن به مخزن نفت نمی‌دهد.

با این حال سوال اساسی اینجاست با وجود ضعف‌ها و مشکلات مطرح شده چه باید کرد تا تولید به وضعیت اصلی برگردد.در هر برنامه فعالیت‌های ترمیمی برای افزایش تولید در نظر گرفته می‌شود به طور مثال در سال جاری قرار است ۴۱ دستگاه پمپ درون‌چاهی و دبی تولید نفت متناسب با آن پیش‌بینی شود که البته این پروژه‌ها از ۲ سال پیش شروع شده و اشکالات متعددی در نصب و راه‌اندازی آن دیده شده است. کاربرد صحیح تکنولوژی پمپ درون‌چاهی باعث افزایش توان تولید چاه‌های نفت می‌شود.با این وجود باید شرکت‌ ملی نفت به کارهای بنیادی‌تر برای افزایش تولید نفت بپردازد و از اما و اگرها پرهیز کند و برنامه‌هایی را که برای سال جاری پیش‌بینی کرده به درستی اجرا کند.افزایش حفاری چاه‌های توسعه‌ای بیشتر یکی از اقدامات ضربتی علاوه بر تزریق گاز به میادین است که نفت را از بن‌بست پیش‌رو نجات دهد. اما این طرح ضربتی نیز باید با برنامه‌ریزی و پشتوانه مطالعاتی گسترده‌ای باشد که آسیبی به مخازن وارد نکند تا افق دید تولید صیانتی نیز محفوظ بماند.

کارشناسان معتقدند طی ۲ سال گذشته صدمات زیادی به میادین وارد شده و یکی از دلایل افت تولید را همین نکته عنوان می‌کنند و آنها می‌گویند ۴ سال زمان لازم است تا این شرایط ترمیم و بهبود یابد، اما فقط حفظ جایگاه دوم در اوپک و افزایش قدرت چانه‌زنی بین‌المللی و منطقه‌ای از راهبردهای استراتژیک افزایش توان و ظرفیت تولید نفت کشور است که باید در نظر گرفته شود و این نکته قابل ذکر است که در این میان مهم نیست چه کسی بر مسند صنعت نفت تکیه زده است، مهم عملکرد و برنامه‌ای است که به اجرا درمی‌آید و در حال حاضر بهترین برنامه و هدف نفت باید حفظ جایگاه ایران و افزایش تولید نفت خام کشور باشد تا در عین حال یکی از مصادیق مهم جهاد اقتصادی کشور در سال ۹۰ به تحقق نزدیک‌تر شود.

زیبا اسماعیلی