کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی در یک نگاه

تأسیس کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی در سال ۱۳۶۹ و هنگامی که دکتر مصطفی معین وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی , موضوع تأسیس کتابخانه منطقه ای را با دکتر جعفر مهراد در میان گذاشت , پایه ریزی شد

● چکیده :

مراکز اطلاع رسانی نقش بسیار مهمی در جامعه ایفاء می کنند . این مراکز با در اختیار قرار دادن اطلاعات به کاربران ، آن ها را در رفع نیازهای اطلاعاتی خود ، کامیاب می کنند . از این رو بررسی و شناسایی این مراکز اطلاعاتی برای همگان مفید خواهد بود[۳] . بررسی کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی نه تنها از این قاعده مستثنی نیست ، بلکه ویژگی های این کتابخانه باعث شده که بعنوان یک مرکز اطلاع رسانی سودمند در ایران و کشورهای منطقه ، به ایفای نقش هایی که از مرکز اطلاع رسانی با این وسعت انتظار می رود ، با اعضایی کوشا و متخصص به خدمت رسانی مفید برای جامعه تحت نظر خود نائل آید .

● تاریخچه

تأسیس کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی در سال ۱۳۶۹ و هنگامی که دکتر مصطفی معین وزیر وقت فرهنگ و آموزش عالی ، موضوع تأسیس کتابخانه منطقه ای را با دکتر جعفر مهراد در میان گذاشت ، پایه ریزی شد . در نشستی که در آبان ماه ۱۳۶۹ در منزل دکتر یوسف ثبوتی در شیراز و با حضور دکتر جعفر مهراد ، دکتر رضا منصوری و دکتر حبیب فیروزآبادی تشکیل شد ، درباره چگونگی تأسیس این کتابخانه بحث و بررسی به عمل آمد . اعضای حاضر در جلسه طراحی کتابخانه منطقه ای را به دکتر جعفر مهراد واگذار کردند . طرحی که ارائه شد شش ماه به طول انجامید . این طرح به تصویب دکتر مصطفی معین رسید و آنگاه جهت اخذ تأیید نهایی به فرهنگستان علوم جهان سوم[۴] ارسال گردید .

پیش از تدوین طرح تاسیس کتابخانه منطقه ای ، تفاهم نامه تاسیس این کتابخانه در سومین كنفرانس عمومی فرهنگستان جهان علوم در كاراكس ونزوئلا[۵] در تاریخ ۲۲/۱/۱۳۶۹ مطابق با ۱۲/۱/۱۹۹۱ به امضای دکتر مصطفی معین و پروفسور عبدالسلام رسیده بود .

سال های نخستین تأسیس ، كتابخانه منطقه ای به طور كلی با برنامه ریزی و سازماندهی امور ، فعالیت ها و بكارگیری نیروی انسانی درارتباط بود . در حالی كه مواد و منابع ، فن آوری های اطلاعاتی ، و نیروی انسانی لازم به تدریج در كتابخانه منطقه ای فراهم می آمد ، بخش های مختلف كتابخانه و پایگاه اطلاعاتی گوناگون آن راه اندازی شد .

به علت گستردگی فعالیت های كتابخانه لایحه تأسیس كتابخانه در سال ۱۳۷۵ توسط مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان به تصویب رسید . در سال ۱۳۷۷ هیأت دولت نیز اساسنامه آن را تصویب و جهت اجرا به كتابخانه منطقه ای ابلاغ كرد .

این کتابخانه را باید یکی از نخستین مراکز اطلاع رسانی تمام خودکار کشور به حساب آورد که در حال حاضر اطلاعات چاپی و الکترونیکی را در قالب کتاب ، نشریات فارسی و لاتین ، دیسک های فشرده ، پایگاه های اطلاعاتی و . . . در دو سطح داخلی و منطقه ای در اختیار محققان ، دانش پژوهان و مراکز علمی و تحقیقاتی قرار می دهد .

طی دهه گذشته هزاران نفر از محققان و دانش پژوهان ایران و کشورهای منطقه ( کشورهای واقع در شبه قاره هند تا شاخ آفریقا ) به طور حضوری یا غیر حضوری از امکانات اطلاع رسانی موجود در این کتابخانه بهره برده اند .

گستره فعالیت های کتابخانه منطقه ای سبب گردیده که کشورهای منطقه به این کتابخانه اعتماد نموده ، آن را به عنوان مرکزی غنی از اطلاعات به رسمیت بشناسند .از جمله ویژگی های ممتاز این کتابخانه این است که علاوه بر حضوری فعال در امر اشاعه اطلاعات ، در امر تولید اطلاعات علمی نیز فعال است . تعداد زیادی از پایگاه های اطلاعاتی موجود در کتابخانه منطقه ای حاصل کار و تلاش محققان و متخصصانی است که در آن به کار مشغولند .

● اهداف کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی

به خاطر وسعت منطقه ، رشد و توسعه علوم و تکنولوژی و علایق ملت ها و دولت ها در نیل به پیشرفت علمی ، کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی اهداف دراز مدت خود را به گونه ای تنظیم کرده تا پیشرفت علمی را در کشورهای منطقه محقق سازد .

▪ اهداف عمده کتابخانه منطقه ای از این قرار است :

- برقراری نظام مبادله الکترونیکی اطلاعات بین محققان ایرانی و محققان منطقه .

- گزینش ، تهیه و سازماندهی دانش مکتوب داخلی و منطقه ای در حوزه علوم و تکنولوژی .

- تشکیل انواع پایگاه های اطلاعاتی مربوط به علوم و تکنولوژی .

- چاپ و انتشار گزارش پژوهش ها ، مجلات و کتاب های علمی فارسی وغیر فارسی و نیز خلاصه گزارش تحقیقات و خبرهای علمی در حوزه های علوم و تکنولوژی .

- بهره گیری از امکانات علمی موجود در دانشگاه ها ، مؤسسات پژوهشی و مراکز اطلاع رسانی داخلی و کشورهای منطقه .

- پاسخگویی حضوری ، مکاتبه ای ، تلفنی و رایانه ای به نیازهای اطلاعاتی اشخاص حقیقی و حقوقی به ویژه دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی داخل و منطقه .

- حمایت از پژوهش های داخلی و منطقه ای در حوزه علوم و تکنولوژی .

- برگزاری همایش های داخلی و منطقه ای در حوزه های علوم و تکنولوژی .

- تأسیس گروه آموزش کتابداری و اطلاع رسانی در مقاطع مختلف آموزشی برای دانشجویان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای منطقه با رعایت ضوابط و مقررات آموزشی کشور .

- تشکیل کلاس ها و کارگاه های آموزشی کوتاه مدت اطلاع رسانی در حوزه علوم و تکنولوژی .

- برقراری سخنرانی های علمی و دعوت از متخصصان داخلی و خارجی .

- ایجاد و راه اندازی شاخه های مرکز اطلاع رسانی در مناطق مختلف کشور و کشورهای منطقه .

- مشارکت در پژوهش ها و پروژه هایی که در زمینه اطلاع رسانی و علوم و تکنولوژی درایران و منطقه به اجرا در می آید .

- ایجاد زمینه های لازم برای جلب همکاری متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور و سایر متخصصان کشورهای منطقه درباره فعالیت های کتابخانه منطقه ای .

- اشاعه اطلاعات گزیده با توجه به نیازهای مستمر محققان مراکز علمی و پژوهشی داخل و منطقه .

- برقراری ارتباط و تشریک مساعی با اعضای محترم هیأت علمی دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی داخل و منطقه برای ایجاد پایگاه های اطلاعاتی علمی و تخصصی و ارایه خدمات آگاهی رسانی جاری و روزآمد .

- اجرای برنامه های علمی و اطلاع رسانی و تبادل استاد و دانشجو با دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی داخل و منطقه در قالب مجوزهای قانونی موجود و با کسب مجوز خاص از مجلس شورای اسلامی .

- ایجاد تشکیلات و سازمان های اجرایی مناسب در حوزه فعالیت های کتابخانه .

- استفاده از شیوه های نوین فن آوریهای اطلاعاتی و ارتباطی برای ارایه برنامه ها و خدمات اطلاع رسانی در داخل و منطقه .

- برقراری ارتباط علمی و اطلاع رسانی با سازمانها و نهادهای بین الملی به ویژه یونسکو ، فرهنگستان علوم جهان سوم ، سازمان همکار یهای اقتصادی (اکو) و سازمان کنفرانس اسلامی در جهت فعالیت های کتابداری و اطلاع رسانی .

- برقراری ارتباط و تشریک مساعی با بخش های صنعتی ، خدماتی و آموزشی برای شناسایی نیازها و تأمین اطلاعات مورد نیاز آنها .

- ارتباط مستقیم و همکاری نزدیک با مرکز بین الملی علوم و تکنولوژی پیشرفته و علوم محیطی ماهان کرمان برای تبادل اطلاعات و تأسیس پایگاه های اطلاعاتی .

▪ به طور کلی اهم فعالیت های این کتابخانه را به می توان به سه گروه عمده به شرح زیر تقسیم کرد :

(۱) فعالیت های مربوط به خرید اطلاعات

(۲) فعالیت های مربوط به تولید اطلاعات

(۳) فعالیت های مربوط به توزیع اطلاعات

● فعالیت های مربوط به خرید اطلاعات

تأمین اطلاعات علمی مورد نیاز محققان و دانش پژوهان آن هم به شکلی مناسب ، آسان و سریع ، از جمله اهدافی است که همواره در کتابخانه منطقه ای مورد توجه بوده است . اما برای نیل به این هدف ، خرید منابع اطلاعاتی مناسب پیش شرطی اجتناب ناپذیر است .

از این رو ، کتابخانه منطقه ای فعالیت های خود را در چهار حیطه متمرکز نموده که عبارت است از:

▪ خرید مجلات علمی غیر فارسی :

تعداد مجلات غیر فارسی خریداری شده از سوی کتابخانه منطقه ای در سالهای مختلف متفاوت بوده است . علت این تفاوت را باید در متغیر بودن میزان ارز تخصیصی جستجو کرد . در حال حاضر بیش از ۳۹۸۶ عنوان مجله علمی غیر فارسی در کتابخانه منطقه ای وجود دارد .

▪ خرید مجلات علمی فارسی :

بطور مسلم موفقیت در امر اطلاع رسانی بدون دارا بودن مجموعه ای جامع با پوشش موضوعی وسیع میسر نیست . دراین خصوص کتابخانه منطقه ای تلاش می کند از طریق پیگیری های مستمر ، ضمن شناسایی مجلات علمی منتشر شده در جمهوری اسلامی ایران ، نسبت به خرید آنها اقدام کند . هدف اساسی این بوده تا تمامی این مجلات در مجموعه کتابخانه منطقه ای وارد گردد . در حال حال حاضر تقریباً تمامی مجلات فارسی منتشر شده در جمهوری اسلامی ایران در این کتابخانه وجود دارد كه در هنگام نگارش این گزارش بالغ بر ۱۰۷۵ عنوان نشریه در كتابخانه موجود است .

▪ خرید پایگاههای اطلاعاتی :

کتابخانه منطقه ای به عنوان یک مرکز اطلاع رسانی پیشرو سعی می کند به موازات تولید و ورود پایگاه های اطلاعاتی جدید به بازار ، نسبت به خرید آنها اقدام کند . این گونه پایگاه ها که اكثرا به زبان انگلیسی می باشند ، از کشورهایی چون آلمان ، انگلیس و فرانسه خریداری می شوند . از نظر پوشش موضوعی ، این پایگاه های اطلاعاتی تقریباً تمامی حیطه های علوم بشری را تحت پوشش قرار می دهند . از نظر نوع اطلاعات نیز ، بیشتر این پایگاه ها حاوی اطلاعات تمام متن می باشند و برخی دیگر نیز اطلاعات چکیده ای یا کتابشناختی را شامل می شوند . مراجعان نیازهای اطلاعاتی خود را بیان نموده و بر حسب نیاز می توانند از این پایگاه ها استفاده نمایند البته با كمك مسئولین بخش اطلاع رسانی كتابخانه .

▪ خرید کتاب های تخصصی و مرجع :

اساتید و دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی در حیطه های علوم و تکنولوژی می توانند برای رفع نیازهای خود از کتابهای موجود در این کتابخانه استفاده کنند . بیشتر این کتاب ها تخصصی می باشند وبرای رفع نیازهای اولیه محققان و اساتید دانشگاه ها و نیز اعضای هیأت علمی و کارکنان کتابخانه منطقه ای خریداری می شوند . كتابخانه ، كتاب های خود را از طریق امانت نیز در اختیار مراجعان قرار می دهد . در حال حاضر حدود ۷۰۱۱ كتاب فارسی و ۵۸۳۸ كتاب لاتین در كتابخانه وجود دارد .

▪ اشتراک پایگاه های اطلاعاتی پیوسته :

علاوه بر موارد چهارگانه فوق ، کتابخانه منطقه ای در جهت تکمیل منابع اطلاعاتی الکترونیکی خود نسبت به اشتراک پایگاه های اطلاعاتی و مجلات الکترونیکی مورد نیاز محققان اقدام می نماید .

● فعالیت های مربوط به تولید اطلاعات

ازجمله ویژگی های ممتاز کتابخانه منطقه ای این است که برای تأمین اطلاعات علمی مورد نیاز جامعه علمی ، علاوه بر تهیه منابع اطلاعاتی ، نسبت به تولید اطلاعات در قالب بانک های اطلاعاتی نیز اقدام می کند . مراجعه به صفحه کتابخانه منطقه ای به آدرس www.srlst.com و ملاحظه پایگاه اطلاعاتی تمام متن فارسی ، کتاب های الکترونیکی ، سیل ، زلزله ، محیط زیست و . . . به خوبی نشان می دهد که تولید این اطلاعات در کتابخانه منطقه ای تا چه میزان از ارزش و اعتبار برخوردار بوده است . پایگاه های اطلاعاتی فارسی به دو دسته عمومی و تخصصی تقسیم می شوند .

● پایگاه های اطلاعاتی عمومی

▪ پایگاه اطلاعاتی جامع فارسی (Integrated database):

این پایگاه شامل بیش از ۰۰۰/۵۳۵ ركورد حاوی كلیه مدارك فارسی موجود در كتابخانه منطقه‌ای اعم از كتاب، مقاله، پایان‌نامه‌ و طرحهای تحقیقاتی و ... می‌باشد. منابع موجود در این پایگاه بدون محدودیت موضوعی كلیه حوزه‌های فنی و مهندسی، علوم انسانی، پزشكی، علوم، كشاورزی، دامپزشكی، هنر‌و‌معماری و ... را در بر می‌گیرد.

▪ شبكه ملی كتاب های فارسی : (Persian Books )

كلیه كتاب های مربوط به دانشگاه ها در وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری را پوشش می دهد . امكان جستجو مركز و مؤسسه خاص میسر می باشد . حدود ۱۸۰۰۰ كتاب را پوشش می دهد .

▪ شبكه ملی كتابخانه های دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی و فناوری ایران :

این شبکه نخستین شبکه کتابشناختی ایران است که در سال ۱۳۸۴ توسط کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی تاسیس گردیده است. شبکه کتابشناختی ایران شامل کتابهای فارسی و غیر فارسی است که در کتابخانه های دانشگاه ها، مراکز تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران موجود می باشند. از این شبکه می توان برای شناسایی آثار کتابشناختی و امانت بین کتابخانه ای استفاده کرد.

آمنه طاهریان[۱]

Email: [e-mail]

رضا رجبعلی بگلو[۲]

Email: [e-mail]

تشكر :

لازم است از همكاری های صمیمانه خانم نعمت اللهی كه با كمال دقت و حوصله در تكمیل و بروز رسانی اطلاعات به اینجانبان كمك و مساعدت نموده اند ،‌ تشكر و قدردانی نمائیم .

منابع

۱) جناب زاده ، رویا . بررسی رضایت استفاده كنندگان از پایگاه اطلاعاتی دیسك فشرده اریك موجود در كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژث شیراز . پایان نامه كارشناسی ارشد ،‌ دانشگاه شیراز . تیر ۱۳۷۸.

۲) درباغ عنبران ، جعفر . بررسی رضایت استفاده كنندگان از پایگاه های اطلاعاتی كتابشناختی فارسی كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژی شیراز . پایان نامه كارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز . تیر ماه ۱۳۷۷

۳) سلطانی ، پوری؛ راستین ، فروردین . دانشنامه كتابداری و اطلاع رسانی .- تهران : فرهنگ معاصر ، ۱۳۷۹ ، ص . ۳۳۱-۳۳۰

۴) شوره زاری ، علی . بررسی جستجوی استفاده كنندگان نهایی پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژی شیراز و مقایسه آن با جستجوی كارشناسان اطلاع رسانی از نظر ضرایب جامعیت و مانعیت اطلاعات بازیابی شده در زمان جستجو . پایان نامه كارشناسی ارشد . دانشگاه شیراز ، خرداد ۱۳۷۹

۵) كلینی ، سارا . " استفاده از شبكه عصبی پس- انتشار خطا در تفسیر نتایج مدلسازی تابلوی اعلانات الكترونیكی : . فصلنامه اطلاع رسانی . دوره ۱۶ ، شماره ۳و۴

۶) مهراد ، جعفر؛ كلینی ، سارا . " پیاده سازی پایگاه نشریات الكترونیكی متن كامل فارسی" . فصلنامه كتابداری و اطلاع رسانی . نسخه شناسی . سال هفتم ، شماره ۴(پیاپی ۲۸) ، زمستان ۸۳

۷) مهراد ، جعفر؛ كلینی ، سارا . " بررسی ساختار پایگاه اطلاعاتی كتاب ها ی الكترونیكی فارسی در كتابخانه منطقه ای علوم و تكنولوژی شیراز" . فصلنامه كتابداری و اطلاع رسانی ، جلد ۶ ، شماره ۴ . ۶۴-۵۵ .

۸) Online: [http://www.irandoc.ac.ir/ETELA-ART/۱۶-۳-۴-۴.htm]

۹) Online:[http://www.jameatulquran.co/farsi/book.htm]

۱۰) Online:[http://www.hamshahri.org/hamnews/۱۳۸۲/۸۲۰۵۱۵/news]

۱۱) Online:[http://www.srlst.com]

پانوشتها:

۱دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز

۲ دانشجوی کارشناسی ارشد رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز

۳ اطلاعات این گزارش در خردادماه ۱۳۸۵ نگارش یافته است.

[۴] Academy of science / third world

[۵] Caracas , Venezuela

[۶] Scan

[۷] Iranian Journal of Library of Science & Technology

[۸] Standing Committee on Scientific & Technological Cooperation

[۹] GPSS/H

[‌۱۰] Back- Propagation Neural Network

[۱۱]Teshrin

[۱۲]National Information Center of Yemen

[]۱۳ Spreadsheet

[۱۴] Homograph

[۱۵] OnLine Analysis Processing

[۱۶]( EDMS (Electronic Document Management System

---