سوری ها و اینترنت

آزادی به ظاهر نامحدود در عالم وجود گاهی ناگهان به پشت میله های زندان ختم می شود و افرادی نظیر «یحیی العوث» و برادران «قطیش» را تنها به جهت ارسال چند نامه الكترونیكی گرفتار می سازد

در سوریه همین بهانه كوچك برای زندانی شدن كافی است. آنها ۱۹ ماه تمام را در انتظار روز محاكمه در پشت میله های زندان گذراندند و تازه در اكتبر گذشته پس از سپری شدن این همه مدت دادگاه امنیت ملی در دمشق تشكیل جلسه داد و «هیثم قطیش» را به ۴ سال، برادرش «محنار» را به ۳ سال و «العوث» را به ۲ سال حبس محكوم كرد. جرم این ۳ جوان سوءاستفاده از آزادی های اینترنتی عنوان شده است. آزادی هایی كه در واقع عمری ۶ ساله دارند. آنها مطالب سایت های مسدود شده و مقاله هایی را كه خود در مورد فساد محافل دولتی می نوشتند، با نام مستعار برای یك مجله اینترنتی در امارات متحده عربی می فرستادند. قضات دادگاه این اقدام آنها را «نشر اطلاعات نادرست» نامیدند. عفو بین الملل اما به شدت به این مسئله اعتراض كرد و احكام صادره را «نقض آزادی عقیده» خواند. بی تردید این اول باری نیست كه كاربران اینترنتی در سوریه در چنگال نهاد های نظارتی این كشور گرفتار می آیند. اواخر ژوئن نیز جوانی ۳۱ ساله به نام «عبدالرحمن شغوری» به ۲ سال و نیم زندان محكوم شد. جرم او توزیع خبر نامه یك سایت متعلق به سوری های تبعیدی مقیم لندن بوده است. در حال حاضر هم پرونده «مسعود حمید» ۲۹ ساله به اتهام قراردادن تصاویر مربوط به تظاهرات آرام كرد ها بر روی شبكه اینترنت در دست رسیدگی است.

در سوریه مخالفان اینترنتی مانند بیشتر زندانیان سیاسی دوران محكومیت خود را در زندان «سیدنیه» در حومه دمشق می گذرانند. نام این زندان مرتب در گزارش های سالانه عفو بین الملل دیده می شود. زیرا بنابر اطلاعات سازمان های حقوق بشر زندانیان آن مورد شكنجه قرار می گیرند. البته سوریه زندان از این بدتر هم داشته كه مدتی است تعطیل شده است. این زندان در منطقه «پالمیرا» در صحرای سوریه قرار دارد و طی ۳ سال گذشته شمار زیادی محكوم سیاسی از جمله «نزار نایف» از آن آزاد شدند. این روزنامه نگار مدت ۹ سال را در زندان پالمیرا گذراند. به واقع هر كس در سوریه بنابر دلایل سیاسی دستگیر شود سرنوشتی بهتر از این نخواهد داشت. این واقعیت از نظام دیكتاتوری استبدادی حاكم بر این كشور ۱۷ میلیونی حكایت دارد. با این حال در زیر این پوشش سیاسی مدت ها است حركتی تحول طلب به ویژه در بین جوانان زیر ۳۰ سال كه نزدیك به ۶۰ درصد جمعیت روبه رشد سوریه را تشكیل می دهند، پدید آمده است. بسیاری از آنها دیگر از روش های نظارتی حكومت نمی هراسند.

خالد می گوید: «وقتی تصویری را كه شبكه های تلویزیونی آمریكا از وطنم نشان می دهند، می بینم احساس می كنم كه باید از سوری بودن خود شرم كنم. این تصویر اما درست نیست.» این مهندس ۳۳ ساله به دو زبان خارجی تسلط دارد و مجبور است برای تامین هزینه های زندگی دو شغل داشته باشد. در واقع او زبان حال خیل عظیم طبقه متوسط فرهیخته سوریه است. خالد هم مثل بسیاری از هموطنانش از مرگ حافظ اسد در ژانویه سال ۲۰۰۰ اندوهگین نشد. چه شیر پیر كشورش را سال ها در چنگال آهنین خود نگه داشت و با خیره سری درها را بر روی دستاوردهای نوین جهان پیشرفته یعنی تلفن همراه، اینترنت، خودروهای غربی و كوكاكولا بست. اما وقتی فرزندش بشار سكان را به دست گرفت، به تعبیر ناظران غربی «بهار دمشق» آغاز شد. باشگاه هایی ویژه مباحثات سیاسی باز شد و فرهیختگان انتقاد علنی از رژیم سوریه را آغاز كردند. این بهار اما به سرعت به خزان گرایید. پس از چند ماه محافل سیاسی تعطیل شدند و روزنامه ها دوباره در مسیر پیشین قرار گرفتند. بشار ۳۸ ساله با وجود علاقه مندی به تغییر و تحولات محتاطانه خود را به انجام تحول صرفاً در حوزه اقتصاد و فناوری محدود كرده است. چه اگر بخواهد به رعایای خویش آزادی های سیاسی بیشتری بدهد باید به جنگ الیگارش ها و دولتی هایی برود كه سرگرم استثمار و چپاول كشور هستند. هنوز سوریه مانند نظام قرون وسطایی با كمك و اعانه اداره می شود. حال اگر شخص به ظاهر اول مملكت بخواهد در این سیستم تغییری ایجاد كند باید منتظر سقوط حتمی خود باشد. به گفته فولكر پرتس مدیر گروه پژوهش های خاور نزدیك در بنیاد علم و سیاست آلمان، با وجود تغییر بیش از ۸۰ درصد اعضای كادر رهبری قدیم سوریه طی ۳ سال گذشته هنوز ساختار های حاكمیتی این كشور دست نخورده باقی مانده اند. پس انتظار نمی رود كه دولت سوریه در سال های آینده انگیزه ای برای برقراری دموكراسی داشته باشد. با این همه باید گفت كه سوریه در حال تغییر و دگرگونی است. تغییری كه از لایه های پایین جامعه آغاز شده و رسانه های جدید در آن نقشی تعیین كننده دارند. این امر به ویژه در شهرها ملموس تر است. در حالی كه بنا بر دلایل اعتقادی هنوز هم مصرف نوشابه كوكاكولای آمریكایی در سوریه ممنوع است. در كوتاه ترین زمان اما وسایل ارتباط جمعی نوین به این كشور وارد می شوند. قیمت این دستگاه ها به قدری است كه طبقه متوسط هنوز از پس خرید آنها برمی آید. برای نمونه پاییز امسال «سوریاتل» یكی از دو شركت تازه تاسیس خدمات تلفن همراه سوریه تنها طی دو هفته ۲۰۰ هزار تقاضا دریافت كرد. شوق داشتن وسایل ارتباطی مدرن تا بدانجا است كه حتی برخی از واكسی های شهر دمشق نیز تلفن همراه دارند. از طرفی روز به روز بر شمار كافی نت ها حتی در ساختمان های مخروبه شهرهای قدیمی افزوده می شود. هزینه یك ساعت استفاده از اینترنت در حدود ۲۰/۱ یورو است كه به نظر مناسب می رسد. بیشتر صاحبان كافی نت ها جوان هستند. حتی شماری از آنها با آگاهی از مجازات های سنگین متخلفان اینترنتی به درخواست مشتریان خود ترفند دسترسی به سایت های سیاسی مسدود شده را به آنها یاد می دهند. در واقع شبكه های تلویزیونی ماهواره ای و اینترنت فضا را برای آزادسازی سیاسی در برخی از جوامع از جمله سوریه آماده می كنند. ضمن آنكه كنترل این فناوری ها برای رژیم های حاكم بسیار سخت است. در این رابطه «فولكر پرتس» می گوید: «اینترنت، حكومت همچنان خودكامه سوریه را اندكی لیبرال تر كرده است. به این معنی كه آزادی بیشتری در عرصه اطلاع رسانی دیده می شود.» در واقع سانسورچی های دولتی به این نتیجه رسیده اند كه پاره كردن صفحات روزنامه های روی كیوسك ها مادامی كه امكان مطالعه آنها در كافی نت ها وجود دارد، كاری عبث و بیهوده است. این امر باعث شده تا فضای اطلاع رسانی حتی برای كسانی كه به اینترنت دسترسی ندارند، بازتر و گسترده تر شود. به علاوه در مورد آزادی بیان و عقیده نیز تحولاتی رخ داده است. در زمان حافظ اسد صحبت كردن از سیاست در انظار عمومی ممنوع بود و اگر كسی بحث سیاسی می كرد شنوندگان فوراً یا بحث را عوض می كردند و یا از دور او می رفتند. امروز اما وضع فرق كرده است؛ به ویژه جوانان شور و اشتیاق خاصی برای اظهارنظر در مسائل سیاسی دارند، همان مسائلی كه در سال های سنگین سكوت ممنوع بود. «طارق» یكی از این جوانان است. این راننده تاكسی ۲۵ ساله هنوز در خودرو بسته نشده با هیجان شروع می كند به صحبت كردن از ساختارهای فاسد كشورش. او همه نفع برندگان درون نظام استبدادی سوریه به جز بشار اسد را افرادی می داند كه محكم به صندلی هایشان چسبیده اند. می گوید: «آنها با حقوق ماهانه ۵ هزار لیره در عرض دو سال ۲۰ میلیون پول در حساب هایشان دارند و به یك باره از فرش به عرش می روند.» در واقع اظهارات چندی پیش «محمدالحسین» وزیر دارایی سوریه به طور غیرمستقیم سخنان طارق را تائید می كند. براساس محاسبات او سالانه ۴ میلیارد دلار از بودجه دولت اختلاس می شود. این رقم تقریباً معادل نصف بودجه ۴/۸ میلیارد دلاری سوریه در سال ۲۰۰۳ است. به واقع اعلام رسمی این مبلغ كلان از سوی یك عضو دولت را باید شروع آرام یك سیاست ارتباطی جدید تعبیر كرد. اما فراموش نكنیم كه این جنگ عراق و فشار مضاعف واشینگتن بر دمشق نبود كه افكار عمومی سوریه را به حركت در جاده تحول و دگرگونی واداشت. امروز نسل جوان تشنه تحول، اطلاعات مورد نیاز خود را از شبكه های ماهواره ای و اینترنت می گیرد و آشكارا به تبادل آن می پردازد. آنها انتقاد از روابط و مناسبات درون حاكمیت را شروع كرده اند. پس با این دید «بهار دمشق» تازه آغاز شده است.

مترجم: اكبر حسینی كیا

منبع:روزنامه شرق ۱۶/۹/۱۳۸۳ به نقل از اشپیگل