بازار داغ دانش فروشان

در روزگار پیشین که کسب دانش و سواد راه و روش دیگری داشت, همچون روزگار ما دسترسی به منابع میسر و سهل نبود

در روزگار پیشین که کسب دانش و سواد راه و روش دیگری داشت، همچون روزگار ما دسترسی به منابع میسر و سهل نبود. فکرش را بکنید برای تملک یک نسخه کتاب باید با تلاش بسیار، قلم را زیر سوسوی چراغ پیه‌سوز بر تارک نازک صفحه‌ها رقصاند و به این صورت اهل علم به گونه‌ای روشمند و با صرف زمان زیادی، داده‌های خود را از کانال‌های موجود گردآوری می‌کردند و در این راه با تحقیق و تامل بسیار، منشأ نظریه‌های نو می‌شدند. یکی از ویژگی‌های آن دوران این بود که فرد می‌توانست در یک یا چند علم به یک پدیده تبدیل شود، دلیلش هم به دلیل محدودیت علوم بود.

اما بعدها که علوم به مدد فناوری گسترده و همه گیر شدند، دسترسی‌ها نیز بیشتر شد؛ آفت‌ها هم البته رو به فزونی نهاد. در این دوره دیگر هر کس نمی‌توانست در چند علم سرآمد دیار و روزگار خود باشد، بلکه تنها در یک حوزه آن هم با تلاش زیاد می‌توانست لقبی همچون استاد، دکتر و کارشناس را از آن خود کند.

و این داستان علم همچنان ادامه یافت تا جایی که اکنون تولید دانش به عنوان یکی از مولفه‌های مهم و اساسی در پیشرفت هر کشور از جنبه‌های مختلف به شمار می‌آید. داشتن دانش و تکنولوژی زیاد در دنیای معاصر صد البته قدرت رقابت و چانه‌زنی دولت‌ها را در محافل بین‌المللی افزایش می‌دهد. اکنون که تا اندازه‌ای جایگاه استراتژیک دانش روشن شد؛ اگر این مقوله تهی از ارزش و اعتبار اجتماعی شود و دانش به ثمنی ناچیز در دست بازاریان قرار گیرد، نه‌تنها شاهد افت هنجارها در جامعه به صورت عام و در محافل علمی‌ به صورت خاص خواهیم بود، بلکه اعتبار ملی و بین‌المللی کشور نیز در مخاطره‌ای جدی قرار خواهد گرفت. این هشدار را باید بسیار جدی گرفت، جدیتی که گویا هنوز نیاز آن احساس نشده است.

به طور مثال اگر کسی از میدان انقلاب و حوالی آن در حال عبور باشد، در کنار حضور کوپن‌فروش‌های سابق و کسانی که سی‌دی و اجناس دیگر به مشتریان خود عرضه می‌کنند، شاهد انواع تراکت‌ها و برچسب‌هایی خواهد بود که در یک خلأ قانونی به شکلی آزاد در حال تبلیغ و فعالیت هستند. از آن نمونه‌ها می‌توان به انجام تمامی پروژه‌های دانشجویی و حتی پایان‌نامه‌های دانشگاهی اشاره کرد. اینجا هر نوع دانشی با قیمت‌های مختلف عرضه می‌شود. شاید انتظار آن را هم باید داشت که به زودی کارهای پژوهشی و پایان‌نامه‌های چینی هم وارد بازار شود. اما این که چرا و چگونه سرنوشت تولید دانش به این مراکز و آن هم به این شیوه ختم شده است، جای بحث و مناقشه بسیار است. ریشه‌های چنین کار نامطلوبی را باید در فرهنگ جامعه علمی، ساختار آموزشی، انگیزه طالبان دانش، دانشجویان و... جستجو کرد. اگر چنانچه قبلا هشدارهای مدرک‌گرایی صرف و رقابت‌های بی‌مورد ناشی از چشم و همچشمی‌های عمومی‌ برای ورود به مراکز علمی ‌جدی تلقی می‌شد، شاید اندکی از تب این بازار داغ علم‌فروشان کاسته می‌شد.

اهمیت ندادن به تولید علم و موثر نبودن نتایج حاصله در حوزه‌های مختلف زندگی افراد و جامعه، منجر به بی‌انگیزگی دانشجو در تولید علم شده است. از این روی فرد محاسبه هزینه انجام خواهد داد و ساده‌ترین راه را برمی‌گزیند. هر چند به اذعان کارشناسان و بویژه استادان دانشگاهی باید ریشه و راه‌حل این مساله را در بسترهای فرهنگی جستجو کرد و با شناسایی معایب ساختار سیستم آموزش عالی در این جهت گام برداشت. به طور معمولی هر جامعه‌ای با توجه به ابزارهای بازدارنده خود به کنترل و کاهش ناهنجاری‌ها و بزه‌های موجود در جامعه خویش اقدام می‌کند.

فاطمه حامدی‌خواه