غول خوابیده است

یلتسین هم مرد احساس بعد از شنیدن چنین خبری, درست مثل احساس بعد از شنیدن خبر مرگ فهد یا ریگان است كسانی كه ما دوستشان نداریم ولی خبر مرگشان خبری نوستالژیك است

یلتسین هم مرد. احساس بعد از شنیدن چنین خبری، درست مثل احساس بعد از شنیدن خبر مرگ فهد یا ریگان است؛ كسانی كه ما دوستشان نداریم ولی خبر مرگشان خبری نوستالژیك است.

چرا كه مرگ این آدم ها، نشانه هایی از پایان یك دوران است؛ دورانی كه دست بر قضا با كودكی و نوجوانی ما همراه بود. در این میان، روس ها برای ما مهم تر هم هستند؛ هم به واسطه همسایه بودن و سابقه روابط تاریخی طولانی و هم به خاطر نوع حكومت این كشور در قرن پیش كه با تمام دنیا متفاوت بود و شاید به همین دلایل باشد كه نام های روسی همواره در ادبیات سیاسی ما حضور داشته.

همین چند سال پیش بود كه در تجمعات دانشجویی این شعار هم شنیده می شد: ایران كه یلتسین نمی خواد! . بوریس یلتسین، نمونه ای از یك روس واقعی بود؛ كسی كه انگار درست از دل رمان های تولستوی و داستایفسكی درآمده بود؛ با همان پیچیدگی های شخصیتی و البته زمختی. اولین رئیس جمهور روسیه در طول تاریخ؛ كسی كه مسلمان كشی را در روسیه راه انداخت؛ كسی كه جنگ سرد را تمام كرد؛ و اینها همه، خداحافظی با او را كمی پیچیده تر می كند.

بستگی دارد چه موقعی تلویزیون را روشن كرده باشید. تصاویری كه از یلتسین در اذهان مردم روسیه و بقیه جهان وجود دارد، ممكن است هیچ ارتباطی به هم نداشته باشند؛ ممكن است تصویر او را موقع بالارفتن از تانكی در مقابل كودتاچی ها ببینید كه از پارلمان دفاع می كند یا تانك هایی كه به دستور او پارلمان را گلوله باران می كنند؛ او را با اقتدار جلوی گورباچف ببینید یا مسخ شده جلوی پای پوتین! چهره ای كه از یلتسین در تاریخ ثبت شده، چهره متناقضی است. او همه این كارها را كرده است.

● یلتسین خوب

مهندس عمرانی از خانواده ای ضدكمونیست كه مجبور بود برای فعالیت سیاسی، عضو تنها حزب موجود یعنی حزب كمونیست شود. بوریس نیكولایویچ یلتسین در حزب به سرعت رشد كرد تا به شعبه مسكو راه پیدا كند و شهردار مسكو و معاون اول حزب كمونیست اتحاد جماهیر شوروی شود.

گورباچف كه فكر می كرد یلتسین طرف او خواهد بود، حسابی به او پر و بال داد و غیر از پر و بال، خانه ویلایی خودش را هم به او بخشید! اما یلتسین آدم خوبی بود. با اتوبوس شهری و مترو سر كار می رفت تا از نزدیك با مشكلات مردم در تماس باشد، با روند كند اصلاحات گورباچف و دخالت های همسر او در امور سیاسی مخالفت می كرد و آرمان های حزب كمونیست را برای اداره مملكت كافی نمی دانست.

یلتسین حاضر بود از حزب استعفا بدهد، معاون اولی را كنار بگذارد و حتی خودكشی بكند اما با سیاست های غلط گورباچف و دیكتاتوری دولت مركزی شوروی كنار نیاید، به همین دلیل بعد از آن كه دوباره به قدرت رسید و رئیس جمهور جمهوری روسیه (بخشی از شوروی) شد، با رهبران اوكراین و بلاروس جلسه مخفیانه ای برگزار كرد تا زمینه اعلام استقلال این ایالات و فروپاشی شوروی را فراهم كند.

اما حاضر نشد شاهد بركناری گورباچف به وسیله كودتا شود و جلوی تانك های ارتش كه درحال حمله به پارلمان بودند ایستاد، از یكی از آنها بالا رفت و سخنرانی معروفش را انجام داد تا مردم جهان او را رهبری دموكرات و آزادی خواه بدانند.

سال ۱۹۹۱ یلتسین با اكثریت آراء و محبوبیت تمام در رقابت با دولت گورباچف كه رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود، رئیس جمهور روسیه شد و حزب كمونیست را در روسیه ممنوع اعلام كرد. ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱، گورباچف استعفا داد و اتحاد جماهیر شوروی منحل اعلام شد.

یلتسین پایان دهنده دوره ۷۰ ساله بزرگترین حكومت كمونیست دنیا لقب گرفت؛ اولین رئیس جمهور تاریخ روسیه كه وعده های اقتصادی اش و صحبت هایش از آزادی و اصلاحات خصوصی سازی به مذاق خیلی ها خوش آمده بود.

یلتسین در آن سال از حمایت صددرصد مردمی برخوردار بود. تلفن معروفش برای تبریك سال نو به جورج بوش پدر هم او را جزو قهرمانان پایان جنگ سرد قرار داد. یلتسین آدم خوبی بود.

● یلتسین بد

او كمونیسم را برچید تا یك حكومت دموكراتیك در روسیه به راه بیندازد اما خودش تبدیل به یك دیكتاتور شد. گذراندن قانون افزایش اختیارات ریاست جمهوری از مجلس دوما او را تبدیل به قدرت اول روسیه كرد تا در سال ۹۳ـ فقط ۲ سال بعد از وعده های دموكراسی و آزادی و مبارزه با دیكتاتوری ـ تانك های چیفتن روسی، پارلمان و نمایندگان مخالف را به توپ ببندند!

سیاست های اقتصادی یلتسین افتضاح بود؛ او كه برای این كار از چند مؤسسه آمریكایی كمك گرفته بود، بازار دولتی روسیه را تبدیل به بازار آزاد كرد. ظرف مدت كوتاهی فاجعه ای به بار آمد كه معاون اول یلتسین آن را نسل كشی اقتصادی نامید.

افزایش وحشتناك قیمت ها، افزایش بیكاری، كاهش شدید خدمات پزشكی، زیادشدن جنایات خیابانی و كاهش امید به زندگی در روسیه، ده ها هزار نفر را در اعتراض به یلتسین به خیابان ها كشاند.

یلتسین دیكتاتور شده بود. مدت زیادی خودش نخست وزیر خودش بود یا افراد موردنظرش را برای نخست وزیری به دوما تحمیل می كرد. قانونی هم تصویب كرده بود كه به او اختیار می داد حتی دوما را هم تعطیل كند!

ننگین ترین كار یلتسین، حمله به چچن بود؛ بمباران هوایی سنگین علیه چچن و هجوم تمام قوا در سال ۱۹۹۴ به ایالت مسلمان نشین چچن، ده ها هزارنفر را در این جمهوری خودمختار به قتل رساند. تمام جهان نسل كشی چچن را محكوم كرده بود.

اما یلتسین زیر بار نمی رفت. سال ۱۹۹۶ ، در شروع دومین دوره ریاست جمهوری یلتسین، محبوبیت او تقریبا نزدیك به صفر بود. اقدامات تیم تبلیغاتی هم هیچ نتیجه ای نداشت و به یلتسین توصیه شد انتخابات را باطل كند و خودش را رهبر اعلام كند. اما او روش دیگری برای چسبیدن به قدرت داشت.

تیم تبلیغاتی اش را عوض كرد و دخترش و یك اقتصاددان روس را كه درس خوانده آمریكا بود، مسئول گروه اش كرد تا بتواند با ترساندن مردم از بازگشت یك حكومت توتالیتر و بازگشت دورهٔ سیاه كمونیسم یا احتمال بروز جنگ داخلی، دوباره رئیس جمهور شود.

رهبر تیم تبلیغاتی اش به الیگارش ها (سرمایه داران و مافیاها) و صاحبان رسانه ها اجازه داد درعوض ساختن تصویر خوب از یلتسین و كمك های مالی، سهام های عمده بخرند.

سیاست خصوصی سازی یلتسین تبدیل به الیگارشی شده بود و مردم سهام های دولتی را كه در اختیارشان بود به قیمت ناچیزی به عده ای خاص فروختند. یلتسین وعده داده بود با وام هایی كه از بانك جهانی و مؤسسات خارجی می گیرد، وضع اقتصادی را بهتر كند اما تقریبا هیچ كدام از وعده های او عملی نشد.

بیشتر از ۴۰ میلیارد دلار وام هم از حساب های دولت دزدیده شد و به حساب شخصی عده ای از اعضای دولت منتقل شد. وضع یلتسین خراب بود؛ زیاده روی در مصرف الكل - علاوه بر تخریب وجهه اجتماعی او - كبد و قلبش را هم نابود كرده بود و سكته های متعدد و عمل جراحی قلب باعث شد او چندین ماه ابتدای ریاست جمهوری اش را در بیمارستان بستری باشد.

برنامه های تلویزیون پر بود از تصاویری كه یلتسین را مست لایعقل نشان می داد كه در یك دانشگاه آمریكایی سخنرانی می كند، در یك مهمانی رسمی در آلمان همراه اركستر آواز می خواند یا در جلسه رسمی هیات دولت با خانم ها شوخی های زننده می كند و به خاطر مستی زیاد نمی تواند به استقبال رهبر ایرلند برود!

دیگر شورش را درآورده بود؛ او ۴بار كابینه اش را اخراج كرد، چندین نخست وزیر عوض كرد و حتی سعی كرد دوما را هم منحل كند. او حتی جامعه جهانی را هم بر سر بحران یوگسلاوی تهدید به جنگ جهانی كرد تا اینكه نخست وزیر گمنام و مرموزی به نام پوتین پیدا شد و اوضاع را آرام كرد.

در ۳۱ دسامبر ۱۹۹۹ و چند ساعت قبل از ورود به هزاره جدید، یلتسین آخرین سورپریز خودش را رو كرد؛ او به جای خواندن پیام تبریك سال نو، متن استعفایش را خواند و از همه طلب بخشش كرد.

● قبل از یلتسین

درباره اوجمله معروفی هست كه اولین رهبری كه انقلاب روسیه را ندید، انقلاب را به باد داد. گورباچف از خشونت، سیاست و دیكتاتوری رهبران روسیه فقط سیاستش را داشت. به همین خاطر مخالفانی مثل یلتسین كه در دوره رهبران قبلی در اردوگاه های كار اجباری می مردند، توانستند دردامن او رئیس جمهور هم بشوند.

میخائیل گورباچف، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی بود كه دوره دوم جنگ سرد را تجربه كرد و جنگ سرد با دوره او تمام شد. گلاسنوست یا اصلاحات سیاسی او باعث شد كه نفوذ شوروری در اروپای شرقی از بین برود. پروستوریكا یا برنامه اصلاحاتش هم عملا زیرآبش را زد تا یلتسین با استفاده از همان، او را از كار بركنار كند.

گورباچف درروسیه حكم چوب دوسر طلا را داشت؛ هم از طرف دموكرات ها به دیكتاتوری متهم می شد و هم كمونیست های تندرو او را خائن به آرمان های كمونیسم می دانستند و به همین خاطر با تانك هایشان او را در كاخ كریمه زندانی كردند تا یك دموكرات به نام یلتسین نجاتش دهد؛ اگرچه گورباچف یلتسین را قبلا به خاطر نابالغی سیاسی و بی مسئولیتی كامل از حزب كمونیست اخراج كرده بود!

سید احسان بیكایی - سید بشیر حسینی

---