درآمدی نو باید

وجود مشکلات کوچک و بزرگ شهری و عدم تعامل مناسب دولت با شهرداری, اتخاذ سیاستی جدید در راستای کسب درآمدهای نو برای شهرداری را گوشزد می کند

عدم نگرش اصولی و علمی به منابع درآمدی شهرداری ها به عنوان بخش مهمی از نظام کلان اقتصادی سبب شده درآمدهای شهرداری تهران در حال حاضر از پایداری لازم برخوردار نباشد. عدم بهره مندی از درآمدهای پایدار، تأمین مهمترین صورت درآمدی شهرداری را که رقمی نزدیک به ۹۰ درصد درآمدهای شهرداری تهران است به عهده بخش مسکن نهاده است که این درآمد هر از گاهی با نوسان خود، سیاست های توسعه ای شهری را به دلیل فقدان منابع کارآمد مالی به چالش می کشاند.

بدون شک علاوه بر صُور اصلی هزینه ای شهرداری، مسایلی چون توسعه زیرساخت های شهری، نظیر تأسیسات فاضلاب شهری، بهبود محیط و زیباسازی شهر در کنار ارتقای سرانه فضای سبز – که براساس لایحه برنامه ۵ ساله شهرداری می باید با رشدی ۱۷ درصدی به رقم ۶/۱۳ متر مربع در سال ۹۲ افزایش یابد – و یا رشد کمّی و کیفی مکانیزاسیون خدمات شهری و موارد بسیاری دیگر نظیر آن، توجه به پایداری درآمدهای شهرداری را بیش از پیش مهم جلوه می دهد. علاوه بر موارد فوق، با مراجعه به صورت هزینه و درآمد شهرداری، می توان به اهمیت و لزوم پایداری درآمدهای شهرداری پی برد.

هزینه سرانه سالانه هر شهروند تهرانی که تأمین آن به دوش شهرداری است، رقمی در حدود ۲۰۰ هزار تومان می باشد که بی شک با تغییر شاخص قیمت ها در طول ماه تغییر خواهد کرد. یکی از راه های تأمین این هزینه ها، اخذ بهای خدماتی است که در سطح شهر ارایه می شود. شهرداری می تواند با تفکیک دهک های درآمدی در محله ها و مناطق به طبقه بندی مناطق پرکشش و کم کشش اقدام نماید و در قبال خدماتی که ارایه می کند – با توجه به کشش پذیری منطقه - بخشی از هزینه های مربوط به خدمات شهری را تأمین نماید. در کنار این مسأله، شهرداری می تواند با استفاده از مکان ها، محله ها و سازه های ارزشمند تهران و با توجه به پتانسیل درآمدزایی موارد مذکور، منبعی برای درآمدزایی خود به وجود آورد.

در حال حاضر، تهران از دو سازه ارزشمند برج آزادی و میلاد بهره می برد. متأسفانه عدم توجه به سازه عظیم آزادی - که بی شک در خاورمیانه کم همتا است - سبب شده تا نمای مناسبی در اطراف آن وجود نداشته باشد. اجرای پروژه های زیباسازی منطقه ای در کنار تبلیغ جهت بازدید از سازه و یا موزه داخل آن می تواند علاوه بر جذب درآمد از شهروندان تهرانی، به عنوان محلی برای بازدید توریست بین شهری وحتی کشوری بدل گردد. برج عظیم میلاد، سازه دیگری است که می تواند به منبع درآمدزایی شهری تبدیل شود. از آنجا که این برج فاصله نسبتاً کمی تا پایانه های مهمی چون فرودگاه و راه آهن دارد، شهرداری می تواند با فروش امتیاز حق بازدید به شرکت های مسافربری بخش خصوصی، امکان بازدید مسافران داخلی را فراهم آورد تا منبعی هرچند اندک جهت تأمین مخارج جاری خود به دست آورد. استفاده از محله ها و بافت های ارزشمند تهران، می تواند منبع دیگری برای درآمدزایی شهرداری باشد. خوشبختانه در پروژه مشترکی میان شهرداری تهران و وزارت مسکن و شهرسازی، مناطق ارزشمند تهران شناسایی شده اند. در حال حاضر، تهران از ۳ بافت ارزشمند ری، شوش و سعد آباد بهره می برد که با سرمایه گذاری جهت بازسازی، مرمت و نوسازی آنها - بدون مخدوش شدن چهره و بافت قدیمی مناطق مذکور - می توانند به پتانسیل دیگری جهت درآمدزایی شهرداری تبدیل گردند.

علاوه بر این، وجود دو بافت ارزشمند مسکونی نارمک و اکباتان در شرق و غرب تهران، پتانسیل دیگری است در راستای درآمدزایی شهرداری. در این بین شهرداری می تواند با برگزاری جشن های فصلی و سالانه تحت عنوان مثلاً "جشن قدمت تهران،" علاوه بر توسعه درآمدزایی سرانه در مناطق مذکور، به دلیل واگذاری امتیاز خدمات قابل ارایه در آن، نظیر فروش بلیط، اجاره یا فروش واحدهای تجاری که قبل از آن، استفاده تجاری نداشتند، به منبع دیگری برای درآمدزایی خود دست یابد. همچنین شهرداری می تواند با افزایش مخارج عمرانی جهت توسعه راه ها و بزرگراه های جدید در برخی مناطق کمتر توسعه یافته، علاوه بر کاهش حجم ترافیک شهری، به دلیل اتصال راه های جدید به هسته مرکزی شهر، عملاً به رشد و ترقی مناطق مذکور که کاربری اداری و تجاری ندارند مبادرت نماید که این امر، افزون بر ارتقای سطح کیفی اقتصادی این مناطق – از طریق رشد سرانه درآمد در مناطق مذکور – به رانت کسب درآمد از طریق شهرسازی نیز می انجامد.

در راستای تحقق هدف مذکور، شهرداری می تواند با مشارکت بخش خصوصی و نظارت مستقیم خود، صندوقی تحت عنوان "راهساز" به وجود آورد که بدین ترتیب بتواند علاوه بر آثار مثبت کلان اشتغال و ارایه خدمات شهری، به درآمدزایی خود هم کمک کند. مکانیزم این طرح بر این اساس است که شهرداری با دریافت مبلغ اندک سالانه ای – به واسطه گری بخش خصوصی که موظف به اجرای این طرح در دوره های کوتاه مدت خواهد بود – در قبال عبور و مرور و یا به بیان دیگر، مصرف کالاهای بزرگراه، آزادراه ، شاهراه و به طور کلی راه های اصلی پرتردد شهری، منابع لازم جهت اجرای پروژه های توسعه شهری را به دست آورد، به طوری که مثلاً با دریافت عوارض ۵ هزار تومان در سال برای هر اتومبیل - با احتساب میزان ۶/۳ میلیونی اتومبیل های در حال تردد تهران - رقمی در حدود ۱۸ میلیارد تومان در سال از عوارض راه های اصلی نصیب شهرداری می شود که می تواند سرآغاز گسترش درآمدزایی و البته توسعه راه های اصلی شهری بر پایه مبالغ به دست آمده از اجرای این طرح باشد.

در این بین، اگرچه این رقم برای توسعه عمران زیرساخت های شهری رقم اندکی است، اما به طور حتم با گسترش و نمود صنایع مکمل در کنار آن – و تکمیل و اصلاح نقاط منفی طرح در میان مدت - می توان به افزایش درآمد از این طریق امیدوار بود. علاوه بر این، در طرف ترازنامه ای شهرداری مخارجی وجود دارند که منبعی برای تأمین آنها وجود ندارد. تأسیس ایستگاه های تندرستی و ورزش همگانی در کنار برگزاری دوره های آموزش کارآفرینی و تشکیل تشکل های NGO، همگی از این موارد به حساب می آیند که در اهداف کمّی توسعه شهری تهران و در قالب تدوین قوانین میان مدت شهری گنجانده شده اند. همچنین نظارت دقیق بر بهبود ترافیک شهری و یا پرداخت یارانه های بسیار زیادی که در راستای ناوگان حمل ونقل عمومی شهری پرداخت می شود، یافتن راهی برای تأمین هزینه های آن – ولو اندک - را گوشزد می کند.

در حال حاضر به ازای هر سفر درون شهری با مترو، یارانه ای معادل ۳۰۰ تومان توسط شهرداری پرداخت می شود که به دلیل مشکلات هزینه ای و تورمی جامعه، بدون شک، افزایش بهای نرخ آن کار درستی نخواهد بود. علاوه بر این، علیرغم انتقاد فراوان بر نظریه پرداخت یارانه در اقتصاد، یکی از مهمترین سیاست های اقتصادی پذیرفته شده در کلان شهرهای مدرن، پرداخت یارانه - حتی در رقم های میلیارد دلاری – جهت توسعه حمل ونقل عمومی به دلیل عدم گسترش استفاده از سواری های تک سرنشین – که رشد آلودگی، افزایش مصرف سوخت و شدت یافتن حجم ترافیک از نتایج آن خواهند بود – می باشد. متأسفانه علیرغم نیاز شدید شهر تهران به گسترش این وسایط، هنوز برنامه ریزی اصولی در راستای تأمین منابع مالی آن صورت نگرفته است. بنا به گفته مسؤولان شهرداری، سال گذشته رقم اختصاص یافته وزارت کشور برای توسعه مترو در حدود ۳۰۰ میلیون دلار بوده که این رقم نزدیک به ۶۰۰ میلیون دلار از بودجه تعیین شده کمتر است.

در حال حاضر مصرف بنزین کشور رقمی بیش از ۶۰ میلیون لیتر در روز است که براساس تحلیل کارشناسان، در صورتی که حمل ونقل عمومی به صورت پیوسته و با کیفیت افزایش نیابد، مصرف روزانه بنزین در آینده ای نزدیک به رقم ۱۰۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید که هزینه ای معادل ۵/۶ میلیارد دلار را برای واردات بنزین به دولت تحمیل خواهد نمود. بی شک پرداخت های به مراتب کمتر دولت به شهرداری در جهت توسعه ناوگان حمل ونقل عمومی با کیفیت – در قبال پایداری درآمدهای شهرداری - می تواند علاوه بر کاهش ترافیک به پیشگیری از رشد نامتقارن هزینه های جاری دولت کمک کند و به یاد داشته باشیم که "پیشگیری بهتر از درمان است."