چاق کننده هایی که نمی شناختید

آیا می دانستید بطری های پلاستیکی و روکش ظروف تفلون هم چاقمان می کنند

یکی از مهم‌ترین مشکلات جوامع امروزی افزایش شیوع چاقی است. اگرچه ژنتیک تاثیری حدود ۷۰ درصد بر وزن دارد اما رژیم‌غذایی افراد هم در این زمینه موثر است. البته تحقیقات جدید نشان داده‌اند، عواملی به جز رژیم غذایی و ژنتیک نیز در بروز چاقی تاثیرگذارند و به عنوان مواد چاق‌کننده (obesogen) شهرت یافته‌اند...

این عوامل، مواد شیمیایی طبیعی یا ساخته دست بشر هستند و باعث افزایش وزن –به‌خصوص در دوران جنینی و رشد اولیه- می‌شوند و این اثر از طریق افزایش تعداد سلول‌های چربی، کاهش سوخت‌وساز انرژی در بدن، مقاومت به انسولین در کبد و ترشح کم لپتین (مسوول پیغام سیری بدن) از سلول‌های چربی بروز می‌کند. این مواد عبارتند از:

۱. بیسفنول

این ترکیب در تولید بسیاری از بطری‌های پلاستیکی شیر و آب و نوعی رزین به نام اپوکسیدر که در دیواره داخلی قوطی‌های نوشیدنی و کنسروها به شکل یک لایه سفید دیده می‌شود، به کار می‌رود. وجود این ترکیب در دستگاه‌های خودپرداز و فاکس هم رسید آنها را به این ترکیب آلوده می‌کند و امکان دارد از طریق تماس دست «بیسفنول A» وارد بدن شود. از مضرات این ترکیب این است که گاهی اثری مشابه هورمون زنانه دارد و مواجهه با آن می‌تواند باعث ایجاد اختلال در تعادل هورمون‌های جنسی یا کارکرد غدد درون‌ریز شود. این ترکیب همچنین باعث تجمع چربی در بدن و چاقی می‌شود. این ترکیب به میزان

۵ درصد از مادر به جنین انتقال می‌یابد و می‌تواند منجر به اثرات سوئی در جنین شود. استفاده از این ماده در دنیای امروز گسترش یافته و مواجهه با آن اجتناب‌ناپذیر است. بیسفنول A می‌تواند در اثر شستشو، گرما، شکستگی و ضربه و مسایلی از این قبیل آزاد شود و غذا، شیر و نوشیدنی محتوی خود را آلوده کند و از این طریق به راحتی و به مقدار زیاد وارد بدن شود. البته روش‌هایی مانند انتخاب بطری‌های شیشه‌ای، استیل ضدزنگ به جای پلاستیک و عدم درخواست رسید از صندوقدار به کاهش مواجهه با این ترکیب کمک می‌کند.

۲. آفت‌کش‌ها

پودرهای کشنده مورچه، علف‌کش‌ها، طعمه موش، حشره‌‌کش‌ها، سوسک‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهان از جمله این آفت‌کش‌ها به شمار می‌روند و مواد شیمیایی موجود در آنها اغلب با چاقی و دیابت مرتبط‌‌اند. بنابراین بهتر است تا حد امکان از آنها استفاده نکنید و اگر مجبور هستید، بهتر است نکته‌های بهداشتی و ایمنی را مد نظر قرار دهید. اینکه در منزل هنگام پاشیدن حشره‌کش هرگز چیزی نخورید و نیاشامید، همیشه درپوش پلاستیکی محافظ اسپری را روی آن قرار دهید، از پاشیدن اسپری حشره‌کش روی لوازمی مانند اسباب و لوازم خانه که اهالی خانه با آنها تماس دارند، خودداری کنید، زمانی که حشره‌کش را می‌پاشید تا زمانی که اثر می‌کند، محیط را ترک کنید و پنجره‌ها را باز بگذارید تا بوی آن از محیط تخلیه شود، غذاها را از محیطی که در آن از حشره‌کش استفاده می‌کنید، دور کنید یا در آنها را بگذارید، اسباب آشپزخانه را از آن محیط دور کنید و قبل از استفاده از لوازم آشپزخانه، محیط را به خوبی بشویید تا تمیز شود و چنانچه می‌دانید میوه و سبزیجات مورد استفاده شما در معرض حشره‌کش‌ها قرار داشته‌اند، برگ‌های خارجی سبزیجات را بگیرید و سپس با آب خوب بشویید. می‌توانید برای اطمینان، پوست میوه‌های پوست سخت را کنده و با آب ولرم همراه با نمک و آبلیمو یا سرکه بشویید، اما برای کاهش دریافت حشره‌کش‌ها، انتخاب غذاهای ارگانیک توصیه می‌شود زیرا مطالعه‌ها نشان داده‌اند که تنها ۵ روز پس از مصرف غذاهای ارگانیک، پاکسازی بدن از این گونه مواد صورت می‌گیرد.

۳. آترازین

آترازین یک علف‌کش است که محیط‌زیست را آلوده می‌کند. این سم شایع‌ترین سم موجود در آب لوله‌کشی است و می‌تواند باعث کم‌کاری تیرویید و اختلال در سوخت‌وساز چربی‌ها شود. البته نصب فیلتر کربن فعال در شیر آب می‌تواند به کاهش دریافت این سم کمک کند.

۴. بیفنل‌های پلی کلره (PCBs)

این ترکیب‌ها در لامپ‌های فلورسانت، پلاستیک، چسب، کاغذهای کپی بدون کربن، لوازم آرایشی، منسوجات، ترانسفورماتورها و خازن‌ها استفاده و از طریق پساب کارخانه‌ها وارد محیط‌زیست می‌شود. این ترکیب‌ها محلول در چربی‌اند و در بدن موجودات زنده تجمع می‌یابند. تحقیقات نشان داده‌اند که بیفنل‌های پلی کلره‌ در زنجیره غذایی آبی موثرتر از خاکی منتقل می‌شوند، بنابراین بیشترین غلظت این ترکیب‌ها در محیط‌های طبیعی و در حیوانات دریایی مانند ماهی‌های چرب گزارش شده ‌است. به عبارت دیگر، پخش این ترکیب در محیط باعث می‌شود که در بدن ماهی یا سایر حیوانات تجمع یابد و از رژیم غذایی وارد بدن انسان شود. به علاوه، این ترکیب‌ها می‌توانند روی سیستم ایمنی، تولیدمثل، عصبی و همچنین میزان ترشح غدد درون ریز تاثیر منفی بگذارند به گیرنده‌های هورمون استروژن در بدن متصل ‌شوند و همچنین کبد را تحت‌تاثیر قرار ‌دهند و می‌توانند منجر به تجمع چربی و مقاومت در برابر کاهش وزن در بدن شوند. بنابراین مصرف کمتر انواع گوشت‌ها - به خصوص انواعی که احتمال آلودگی بیشتری دارند - می‌تواند از ورود این ترکیب‌ها به بدن و آثار نامطلوب آن جلوگیری کند. ماهی‌های آب‌های آزاد در مناطق آلوده و صنعتی نیز احتمال آلودگی بالاتری دارند.

۵. پرفلورواکتانوئیک اسید

روکش ظروف تفلون متشکل از این ترکیب است که در صورت ورود به بدن اثرات مضری از جمله اختلال در سوخت و ساز بدن، مشکلات تیروییدی و چاقی را به دنبال دارد. این ترکیب?ها در حرارت‌های بالا به مرور زمان آزاد و به آرامی ‌وارد غذا می‌شوند. البته مواد نچسب این ظروف در حرارت ملایم (حرارت کمتر از۲۴۰ درجه سانتی‌گراد) تجزیه نمی‌شوند، اما برای کاهش مضرات ناشی از این ترکیب رعایت این موارد توصیه می‌شود، اینکه دقت کنید بدنه ظروف خراشیده نشوند و هنگام شستشو آنها را با مواد شوینده قوی و اسکاچ‌های زبر نشویید، هنگام آشپزی از حرارت ملایم استفاده کنید، اگر ظروف خراب شدند آنها را در مراکز معتبر بازسازی کنید یا دور بریزید، حتما از ظروف تفلون استاندارد و مرغوب استفاده کنید و به خاطر داشته باشید که ظروف استیل یا چدنی جانشین‌های خوبی برای ظروف تفلون هستند.

۶. فتالات‌ها

این مواد که در کرم، شامپو، عطر، ادکلن، شمع‌های معطر و خوشبوکننده‌ها وجود دارند، ممکن است باعث اختلال عملکرد هورمونی، افزایش وزن و اختلال رشد کودکان شوند. بنابراین باید از مصرف محصولات حاوی فتالات اجتناب کرد.

۷. ترکیب‌های آلی قلع

ترکیب‌های چاق‌کننده و مضر قلع در وینیل (پرده حمام، کیف‌ها و پارکت‌ها) و پلاستیک‌هایPVC (لوله‌ها) یافت می‌شود و باید از آنها اجتناب کرد.

۸. نیکوتین

مصرف سیگار توسط مادر باردار خطر چاقی کودک را در آینده افزایش می‌دهد. مواجهه مستقیم یا غیرمستقیم با دود سیگار به‌خصوص برای نوزادان و کودکان کم‌سال مضر است.

دکتر سیدمحسن خوش‌نیت

فوق‌تخصص غدد و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران