شورای خوب شهردار خوب

نگاهی به کتاب «دموکراسی محلی»

دموکراسی محلی عنوان کتابی است که نشر قدیانی به تازگی منتشر کرده است. محمد حسین بوچانی با محوریت قرار دادن شوراها ۱۵ گفت‌وگو و ۱۲ میزگرد تدارک دیده و حاصل آنها را در این کتاب جمع‌آوری کرده است. در «دموکراسی محلی» جمعا ۵۳ صاحب نظر که از نزدیک دستی بر آتش دارند و با ساز و کار شوراها به خوبی آشنا هستند از زاویه دید خود درباره آن اظهارنظر کرده و زوایای پنهان، نقاط ضعف و قوت، میزان موفقیت آن را مورد قضاوت قرار داده‌اند. همانگونه که در مقدمه کتاب به قلم احمد مسجدجامعی آمده «همه دیدگاه‌ها بر ضرورت حضور شوراها بر توسعه پایدار و همه جانبه باور دارند و از آن به عنوان مقوله‌ای مدنی و قانونمند دفاع می‌کنند.»

کتاب در دو بخش مصاحبه‌ها و میزگردها تدوین شده است. بعد از مقدمه کوتاه مسجد جامعی و مقدمه مفصل بوچانی، در شروع بخش اول مصاحبه محمدباقر قالیباف، شهردار کنونی تهران تحت عنوان مدیریت واحد شهری آمده است. هسته اصلی این گفت‌وگو بند ب ماده ۱۳۷ قانون اساسی یعنی کاهش تصدی‌های دولتی در امور محلی و همچنین مدیریت یکپارچه شهری است. محمدباقر قالیباف در این خصوص اظهار می‌دارد که اگرچه همه بر ضرورت مدیریت یکپارچه شهری اذعان دارند اما شیوه‌های تبیین این ضرورت هنوز محل مناقشه است. وی همچنین درباره نقش شوراها در رسیدن به مدیریت واحد شهری چنین گفته است: «شوراها، نمایندگان مردم در سطوح خرد و میانی را برعهده دارند و به ویژه در کلانشهرها اعضای شورای اسلامی نماینده محله، منطقه و شهر هستند. همچنین براساس قانون، مسئولیت اداره شهر برعهده شورای اسلامی است. در چنین وضعیتی شوراها نقش محوری در تحقق مدیریت واحد شهری دارند.»

در ادامه این بخش از کتاب گفت‌وگو با معصومه ابتکار، عضو سومین دوره شورای اسلامی آمده است و با توجه به حوزه اصلی فعالیت‌های ابتکار یعنی محیط‌زیست، عنوان آن چنین انتخاب شده است: «شورا دیده بان محیط‌زیست». وی درباره ارتباط شوراها و محیط‌زیست می‌گوید: «...از آنجا که امکان دارد در لابه لای مسائل توسعه و مدیریت شهری و تحولات جامعه، شاخص‌هایی از قبیل توسعه محیط‌زیست، حقوق بین نسل‌های اکنون و آینده، کیفیت زندگی و توسعه پایدار فراموش شود، شوراها به عنوان ناظران و دیده بانان توسعه با رویکرد برنامه‌ای و بلند مدت و با در نظر گرفتن حقوق مردم و مکانها و تضمین پایداری توسعه، سیاست‌گذاری می‌کنند.» سومین نفری که مصاحبه او در کتاب آمده، عماد افروغ است. این بخش «نهادینه کردن شوراها، عقلانی شدن توسعه» نام گرفته و بیشتر حول پذیرش شوراها از سوی جامعه و فرصت‌های ظهور این نهاد در بسترهای فکری و اجتماعی است. همچنین در این گفت‌وگو به موانع موجود در سر راه نهادینه شدن شوراها در جامعه پرداخته شده است.

مصاحبه بعدی با مرتضی طلایی صورت گرفته است. در این مصاحبه با عنوان «رویکرد طرح جامع تهران به مسائل اجتماعی» به‌طور مفصل به طرح جامع و تفصیلی شهر تهران پرداخته شده است. این طرح که قرار است بسیاری از مشکلات موجود تهران را حل کند و آن را با راه حلهای عملی به سطح مطلوبی که در سند چشم‌انداز شهر تهران ذکر شده برساند. حسن بیادی، عضو شورای اسلامی شهر تهران در دو‌دوره دوم و سوم، مصاحبه شونده بعدی است که با او در رابطه با «ساختار مطلوب نظام شورایی» و تغییرات قانون شوراها گفت‌وگو شده است.یکی از نکات مهمی که در این گفت‌وگو مورد بررسی قرار گرفته است، مسئله شورایاری‌ها و همچنین شورای محله‌هاست. بیادی معتقد است که ساختار کنونی انتخاب شوراها به کل اشکال دارد و ریشه این اشکالات هم در تفکر ضد شورایی مجلس و دولت است که اجازه نمی‌دهند شوراها مطابق با قانون اساسی تشکیل شوند. به جز این، ۱۰ مصاحبه دیگر نیز در این بخش آمده که نکته جالب توجه همه آنها این است که این مصاحبه‌ها تکمیل‌کننده یکدیگر هستند و همچون اجزای یک جورچین کنار هم قرار گرفته‌اند تا در نهایت جمع‌بندی به دست آمده جامع باشد و اکثر زوایای پنهان مقوله شوراها را شامل شود. در همین راستا و در تکمیل بخش اول، بخش دیگری در کتاب آمده که شامل ۱۲ میزگرد است. در هر میزگرد پس از چالش‌های گوناگون بر سر یک موضوع واحد و مطرح شدن دیدگاه‌های متفاوت در پایان خلاصه و نتیجه‌ای از کل میزگرد آمده است.

برای نمونه در اولین میزگرد با عنوان شورای خوب، شهردار خوب، سعی شده است درباره مولفه‌ها و ویژگی‌های یک شهردار موفق از نظر علمی و اجرایی یک اتفاق نظر به دست آید و در نهایت نتایج این مبحث در پنج بند کلی ارائه شده است که یکی از آنها چنین است: «فقط شورای خوب است که می‌تواند شهردار خوب انتخاب کند و شورای خوب نیز در بستر سیاسی- فرهنگی شفاف شکل می‌گیرد. شهردار شایسته، به شهر رویکردی سیستمی دارد و در صورت تعلق حزبی، برای ارتقای جایگاه حزبی که از آن به قدرت رسیده است، در پی انجام تمام تعهدات خود است و در این زمینه از مشارکت شهروندان غافل نیست.» در پایان باید اشاره کرد که بررسی چنین کتاب حجیم و متکثری نیاز به تحلیل مفصل‌تر دارد اما در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت فرادی که برای گفت‌وگو و مصاحبه انتخاب شده‌اند بسیار مناسب بوده و مشخص است که این انتخاب با وسواس انجام شده.همچنین باید گفت که هرچند این مبحث هنوز کامل نیست و جای حرف بسیار دارد اما در حد توان و ظرفیت کمی کتاب مباحث مطرح شده جالب توجه هستند و می‌تواند سرآغاز خوبی برای طرح پرسش‌های بیشتر و نگارش کتابهای مفصل‌تر باشد.

مریم گودرزی