نگرانی های روحانیت

انتخابات اخیر هیات رئیسه مجلس خبرگان و انتخاب آقای هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس این مجلس آن هم در پی یک رقابت جدی با کاندیدای دیگر, خدشه ای جدی بر آن تصور عامیانه وارد می کند

در بین برخی از عوام تصور ساده‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه هرچه در سطح دولت و حکومت ایران می‌گذرد بر خواست‌ها و منافع روحانیون به طور اعم منطبق است. گمان می‌شود که در پشت همه تصمیم‌ها شبکه گسترده روحانیت قرار گرفته است و آنها هستند که تصمیم می‌گیرند چه کسی در چه مسندی قرار گیرد، چه قانونی تصویب شود، چه سیاستی در پیش گرفته شود و چه کسی به چه نحوی مجازات شود.

انتخابات اخیر هیات‌رئیسه مجلس خبرگان و انتخاب آقای هاشمی‌رفسنجانی به عنوان رئیس این مجلس آن هم در پی یک رقابت جدی با کاندیدای دیگر، خدشه‌ای جدی بر آن تصور عامیانه وارد می‌کند. رخداد دور از انتظاری که در این انتخاب در معرض نظرها قرار گرفت نشان داد آن طور نیست که مجموعه روحانیون سنتی کشور و فعالا‌ن عرصه درس و بحث حوزوی و بزرگان محراب و منبر یکدل و یک‌زبان اختیار خود را به دست جناح‌خاصی از حاکمیت داده باشند.

روحانیون نیز بخشی از اقشار ملت هستند که مستقیم یا غیرمستقیم از تنگناها و مشکلا‌ت جامعه تاثیر می‌پذیرند. با وجود علا‌یق مشترک و حساسیت عموم آنها نسبت به مسائل مذهبی، طیف گسترده‌ای از نظرات و تحلیل‌ها نسبت به مسائل کشور در میان آنها یافت می‌شود. صرف‌نظر از بخش قابل توجه روحانیون آگاه و اهل مطالعه که به طیف اصلا‌ح‌طلبان گرایش دارند و از دیدگاه‌های متحجر و قالبی نسبت به مسائل دینی پرهیز می‌کنند، بخش عمده روحانیون نیز ترجیح می‌دهند در حاشیه حکومت قرار گیرند و نه در متن آن. آنها بیشتر به حفظ حوزه‌های علمیه و مساجد و فضای امنی که در آن امکان اشاعه معارف و ارزش‌های دینی به اندازه کافی وجود داشته باشد علا‌قه‌مندند. در ذهنیت بسیاری از آنها حکومت مطلوب آن است که ضمن ایجاد رضایت و آسایش مردم، حامی حوزه‌های علمیه و اصحاب دین باشد و از انجام اموری که تباین و تعارض با ارزش‌های دینی دارد، بپرهیزد. ‌ برعکس تصور برخی از مردم، بسیاری از روحانیون معمول، یعنی آنها که کار اصلی‌شان روحانی بودن است و به طور تمام‌عیار آغشته به مناصب و مسوولیت‌های دولتی نشده‌اند، داعیه آن را ندارند که تمام امور به دست آنها باشد و آنها تعیین‌کننده خرد و کلا‌ن تصمیم‌گیری‌های مهم کشور باشند. بسیاری از آنها نسبت به برنامه‌های اجرایی متفاوتی که ممکن است در بین گرایش‌های سیاسی مختلف و دسته‌های موجود در کشور محل مناقشه باشد بی‌طرفند و جهت‌گیری خاصی ندارند. اغلب آنها اگر در معرض قضاوت نسبت به دو طرز فکر و برنامه عمل متفاوت حکومتی قرار گیرند که هیچکدام با شرع تناقض ندارد، خواهند گفت آن را اجرا کنید که مردم از آن راضی‌ترند.بنابراین در یک کلا‌م می‌توان گفت برای عمده روحانیونی که با منافع خاص جناح‌های قدرت درگیر و آمیخته نشده‌اند، حفظ مصالح عمومی جامعه بیشتر اصل است تا حفظ یک گروه یا جناح خاص سیاسی. این نکته‌ای اساسی است که گهگاه در چنبره روابط پیچیده رجال و شخصیت‌های سیاسی و مذهبی و در لا‌به‌لا‌ی تعارفات و روابط احترام‌آمیز آنها با یکدیگر مغفول واقع می‌شود. در واقع، به غیر از نخبگان و سیاستمدارانی که بنا به پیشینه زندگی خود لباس روحانیت بر تن دارند، بخشی از فعالا‌ن سیاسی کشور به لحاظ پایگاه فرهنگی - اجتماعی و شیوه خاص تعامل خود با جامعه ممکن است ارتباطات گسترده و مستمری با مراجع تقلید، مدرسان حوزه‌ها و روحانیون شهر‌ها برقرار کرده باشند، اما نکته اینجاست که این ارتباط به معنای عقد اخوت دائمی روحانیت با منافع، مصالح، دیدگاه‌ها و عملکرد‌های آنها نیست و آنها نمی‌توانند تضمین همیشگی در مورد حمایت مجامع روحانی از خویش داشته باشند. ‌ درگذشته یک جناح سیاسی متاسفانه توانسته بود در مواردی بااستفاده از حساسیت برخی روحانیون نسبت به مسائل فرهنگی و مذهبی، بخشی از آنها را نسبت به اصلا‌ح‌طلبان بدبین و نگران سازد. ‌ شاید برخی اشتباهات موردی اصلا‌ح‌طلبان نیز به این بدبینی کمک کرده باشد، اما امروز خوشبختانه آنچه بیش از پیش روشن است آن است که روی کار آمدن جناح سیاسی مخالف اصلا‌حات سر سوزنی نتوانست از نگرانی‌های روحانیون و مذهبی‌ها نسبت به فضای عمومی فرهنگی کشور بکاهد و اوضاع را اگر بدتر نکرده باشد لا‌اقل بهتر هم نکرده است. ‌

از سوی دیگر روحانیون نگران رضایت عمومی مردم از اوضاع و احوال کشور هستند و بیم آن را دادند که اگر تمام آبروی حوزه‌ها و روحانیت شیعه را به عملکرد برخی از مسوولا‌ن کشور و سلا‌یق و روش‌های خاص آنها گره بزنند اساس اعتماد مردم از میان برود و نهایتا دود ندانم‌کاری‌های گروهی اندک در چشم همه برود. ‌

مجلس خبرگان کم و بیش شاخص و نمایانگر حوزه‌های علمیه و روحانیت شیعه ایران است و رفتار آن علی‌القاعده نشان‌دهنده همان نگرانی‌هاست. ‌

تجربه اخیر نشان می‌دهد علی‌ر‌غم آنکه راه برای ورود روحانیون اصلا‌ح‌طلب به این مجلس در عمل بسته شد و بسیاری از روحانیون مستقل نیز حاضر نشدند آبروی خویش را به آزمون شورای نگهبان گره بزنند و عملا‌ از حضور در انتخابات خبرگان منصرف شدند، اما باز هم نگرانی عمده موجود در روحانیت کشور که بازتاب نگرانی‌های کلی مردم است در همین ترکیب خبرگان هم تا حدی خود را نشان می‌دهد. ‌

احمد شیرزاد