معرفی نرم افزار کتابخانه ای کاوش

گروه طراحی نرم افزار تحقیقاتی کتابداری کاوش در سال ۱۳۶۸ تاسیس شده است قدیمی ترین نرم افزار کتابخانه ای استاندارد مطابق با استاندارد های بین المللی در کشور است کاوش تنها صادر کننده نرم افزار کتابخانه ای به خارج از کشور است ۱۵۰۰ کتابخانه داخل و خارج از کشور , ۸۰۰۰ کتابخانه و مرکز فرهنگی استان تهران , ۵۰۰ کتابخانه عمومی در سراسر کشور , و را تحت پوشش دارد

● مقدمه :

گروه طراحی نرم افزار تحقیقاتی کتابداری کاوش در سال ۱۳۶۸ تاسیس شده است . قدیمی ترین نرم افزار کتابخانه ای استاندارد مطابق با استاندارد های بین المللی در کشور است . کاوش تنها صادر کننده نرم افزار کتابخانه ای به خارج از کشور است . ۱۵۰۰ کتابخانه داخل و خارج از کشور ، ۸۰۰۰ کتابخانه و مرکز فرهنگی استان تهران ، ۵۰۰ کتابخانه عمومی در سراسر کشور ، و.... را تحت پوشش دارد .

● زیر سیستم های نرم افزارکاوش :

نرم افزار تحقیقاتی کاوش به طور کل شامل ۹ زیر سیستم می شود و در کاوش یاقوت ، زمرد ، اورانیم ، و ۲۰۰۶ تقسیم می شود . که شرح آن در زیر بطور خلاصه می آید .

۱) کاوش زمرد

۱-۱) زیر سیستم جامع کتابخانه ( آرشیو ) :

این زیرسیستم برای پذیرش، ذخیره، بازیابی و فهرستنویسی اطلاعات انواع مدارك اعم از مدارك كتابی و غیركتابی چون: سند، نقشه، مقاله، مجله، كاتالوگ، فیلم، نوار، اسلاید و ... مطابق با قواعدISBD بكار می رود. علاوه بر نرم‌افزار، بانك مشاع اطلاعاتی كاوش، امكان بهره برداری از صدها هزار ركورد اطلاعات كتابخانه ها و مراكز تحقیقاتی تحت پوشش كاوش را برای شما ایجاد خواهد كرد (بزرگترین بانك ‌فهرست برگه‌های كتابخانه‌ای كشور) . دربخش درهم كرد اطلاعات و انتقال از CDMARC نیز امكان مهم انتقال داده ها از بانكهایِ دیگر كتابخانه ها (بانك مشاع كاوش) و دیسكهای لیزری و همچنین امكان پیشرفته خواندن اطلاعات از Internet (سایت كنگره امریكا) با فرمت HTML باعث می شود از هزینه های فهرستنویسی و تایپ اطلاعات به میزان بسیار زیادی كاسته شود.

امكان پذیرش اطلاعات، فهرست مندرجات، ایندكس‌ها، كلمات كلیدی، ریزموضوعات، چكیده مدارك و نمایه سازی بستر مناسبی را برای تحقیقات فراهم می آورد. امكان استفاده از سیستم باركد برای سهولت‌ امور جاری كتابداری با نازلترین هزینه ‌سخت افزاری ‌پیش بینی ‌شده است. با بازسازی‌ برگه دانها عنوان، پدیدآور، موضوع، رده و تكمیل آنها با برگه دانهای ناشرین، فروست ها، محلهای نشر، ریزموضوعات، كدهای عناوین و شماره ثبت، كاملترین مجموعه جستجو برای مراجعه كننده آماده گردیده است. جستجوی تركیبی با عملگرهای منطقی رایج میان فیلدهای مختلف نیز، امكان جستجو و بازیابی مدارك را با حداقل اطلاعات كاربر فراهم می آورد. امكان ویژه و پیشرفتهٔ جستجو در بانك واژگان هوشمند (منتخب و منتسب) شرایط بی نظیر و منحصر به فردی را در جلوگیری از ریزش اطلاعات و جامعیت و مانعیت اطلاع رسانی پدیدآورده كه مشابه آن در نرم افزار دیگری وجود ندارد.

هوشمندی تایپ و بازیابی با توجه به خصوصیات زبان فارسی از ویژگیهای منحصر بفرد كاوش در میان نرم افزارها می باشد:

گزارشهای رف خوانی، دفتراموال، فهرستهای بدون تكرار، فهرست تازه های كتابخانه و آمار مدارك موجود از نظر تعداد و چاپ اطلاعات موضوعی، پدیدآوری و... از جمله دفاتر داخلی است كه در اختیار مسئولین و مدیران كتابخانه قرار می گیرد. چاپ عطف (Label)، جیب كتاب، كارت امانت و كارتهای ارجاعی و بالاخره چاپ انواع كارتهای فهرستنویسی مطابق قواعد استاندارد از جمله تواناییهای كاوش در تسریع امور كتابخانه ها است. چاپ كتابنامه ها با ترتیب های گوناگون چون عناوین، ‌پدیدآوران، موضوعات، ریزموضوعات، ناشرین و فروستها همراه با فیلترهای مختلف رده، زمان و عبارت، انعطاف بسیاری را در امر اطلاع رسانی ایجاد نموده است. خلاصه آنچه همگان بدان اذعان دارند سهولت كاربری كاوش درعین تواناییهای بیشمار آن است، به نحوی كه تاكنون اكثریت كاربران كاوش با توصیه همكاران دیگر خود كه قبلا نرم افزار را تهیه كرده اند؛ اقدام به پیوستن به خیل عظیم كاربران كاوش نموده اند و این باعث افتخار ماست. همچنین از امكانات كاوش۲۰۰۰ تحت Windows می توان به سه زبانه بودن (فارسی ـ انگلیسی ـ عربی) و قابلیت چاپ انواع گزارشات با انواع چاپگرها و مدیریت قوی تنظیم صفحات نمایش، گزارشات و‌ قابلیت‌ نصب Autorun بر روی انواع سیستمهای عامل Windows ومبدل اطلاعات از نسخهDOS و امكان چندرسانه ای و... اشاره نمود.

۱-۲) زیرسیستم امانات و گردش كتاب

از طریق این زیرسیستم علاوه بر انجام امور جاری میز امانات می توان راجع به اعضاء و گروههای اعضاء (مثلا دانشجو، استاد و...) و انواع مدارك در مقاطع مختلف زمانی گزارشهای جامع و متنوعی را تهیه نمود و از طریق آن عملكرد كتابخانه را مورد بحث و بررسی قرار داد امكان امانت و بازستاندن مدارك با توجه به شماره كارت عضویت، نام عضو، عنوان مدرك با شماره ثبت آن، محاسبه میزان دیركرد غیر خودكار، امكان رزرو كتاب و ایجاد اولویت و ترتیب در آن، امكان چاپ برگه امانت به منظور یادآوری به عضو برای بازگشت مدرك، چاپ مشخصات كامل فرد و آمار كتب دریافتی وی و مجموع دیركردهای او در یك محدوده زمانی مورد علاقه، چاپ كارت عضویت و چاپ برگه های اخطار برای اعضایی كه دیركرد دارند، از جمله امكانات این زیرسیستم است. در این زیرسیستم بسادگی می‌توان انواع آمارهای مدیریتی برای گروههای اعضاء و عناوین مدارك در موضوعات مختلف در مقاطع گوناگون زمانی از پرونده‌های اعضاء امانت و بایگانی استخراج نمود. به نحـوی كه نوعاً آمار یا گزارشی باقی نمانده ‌است كه در كاوش این زیرسیستم برای آن پیش‌بینی لازم نگردیده باشد. همچنین در نسخه چندرسانه‌ای كاوش ۲۰۰۰ در این زیرسیستم می‌توان تصویر اعضا را در موقع امانت دهی مشاهده كرد و كارت عضویت را همراه با تصویر عضو چاپ نمود.

۱-۳) زیرسیستم تخصصی مقالات

این زیرسیستم با هدف اطلاع رسانی جامع و دقیق از مقالات منتشره در نشریات طراحی و پیاده سازی گردیده است و با پذیرش فیلدهایی چون عنوان مقاله، نشریه، سرشناسه، شماره مسلسل، تاریخ انتشار، شرح شماره، رده موضوعی موضوعات و نمایه ها، برساخت و صفحه شمار، پدیدآوران و چكیده مقاله، نظام جامعی را برای پردازش اطلاعات مقالات فراهم می آورد. این زیرسیستم بخصوص برای مراكز تحقیقاتی كه بر روی اطلاعاتی خاص به ویژه در مقالات حساسیت دارند نظام جامع و كاملی ایجاد نموده است. به عنوان مثال در این سیستم به راحتی می‌توان تعیین نمود كه مثلاً در تابستان سال ۸۵ در موضوع کتابداری در نشریه همشهری چه مقالاتی چاپ شده و آنها را مثلاً با ترتیب اسامی پدیدآوران (Sort) مرتب نمود.

۱-۴) زیرسیستم كاردكس نشریات

این زیرسیستم كارِ كاردكس دستی نشریات ادواری كتابخانه را مكانیزه نموده، گزارشهای متنوعی را ایجاد می نماید. این گزارشها خدماتی بسیار فراتر از آنچه به طور دستی در كتابخانه ها رایج است در اختیار كتابداران می گذارد. امكان جستجو بر اساس عناوین، موضوعات، شماره های رده بندی، محل نگهداری، تاریخ انتشار، شماره مسلسل و... در این سیستم پیش بینی شده و در گزارشهای چاپی امكان اعمال فیلترهای گوناگونی چون موضوع، تاریخ نشر، محل نگهداری و... در نظر گرفته شده‌است. بسادگی می‌توان در این زیرسیستم تعیین نمود كه شماره‌های وارده به كتابخانه از هر نشریه در مقطع زمانی پیش‌بینی شده چه و چگونه بوده است. این زیرسیستم انحصاراً توسط كاوش در كشور تولید شده است.

۲) کاوش یاقوت

۲-۱) زیرسیستم نشانه مؤلف (دیویی و كنگره)

این زیرسیستم نیز در محیط ویندوز عرضه می گردد و عملا حاوی چهار مجموعه كتاب و راهنمای كتابدار برای یافتن نشانه مؤلف مورد نظرش درجداول دیویی و كنگره در زبانهای فارسی و لاتین می‌باشد، به نحوی كه با سرعت غیر قابل مقایسه ای با سیستم دستی و بدون مراجعه به كتابهای مرجع و یا تغییر كتاب فارسی به لاتین و برعكس، می توان درجهت فهرست‌نویسی استاندارد اقدام ‌نمود.

۲-۲) زیرسیستم كمك كار رده بندی (دیویی و كنگره)

این زیرسیستم پلی است میان سر عنوانهای موضوعی مختلف و رده‌های دیویی و كنگره جستجو بر اساس رده دیویی، رده كنگره، موضوع و بخشی از موضوع و دیدن سایر اطلاعات متناظر هر یك در این سیستم پیش بینی گردیده است، به نحوی كه با یك جستجو مثلاً جستجو بر اساس موضوع، می توان رده‌دیویی و كنگره منتسب بدان را نیز مشاهده كرد. به عبارت دیگر این زیرسیستم حاوی بانك اطلاعاتی گسترده‌ای شامل سه فیلد موضوعات، رده‌دیویی وكنگره بوده كه ركوردهای آن از فهرست برگه های كتابشناسی ملی انتخاب گردیده و در نتیجه امكان جستجو بر اساس موضوع و یافتن رده‌دیویی و كنگره و یا جستجو بر اساس رده و دیدن موضوع و رده دیگر میسر می باشد. در این برنامه با سه ترتیب مختلف می توان اطلاعات را بازیابی و مشاهده نمود. (ترتیب موضوعی، رده ‌دیویی و ‌كنگره).

این زیرسیستم با استقبال بسیار خوبی از كاربران مواجه شده به نحوی كه بسیاری از كتابداران این زیرسیستم را برای كامپیوترهای شخصی خود تهیه نموده‌اند.

۲-۳) زیرسیستم سرعنوانهای موضوعی زبان فارسی

این زیرسیستم در محیط ویندوز با امكان بسیار مهم و جالب Hypertext عرضه گردیده ‌است. با این امكان ارجاع خودكار بر روی عبارات مختلف میسرمی باشد، به نحوی كه با زدن یك كلید و یا كلیك ماوس به صورت هوشمند به محل مناسبی كه اطلاعات سرعنوان اقتضاء می كند، منتقل خواهیم شد. هیچ سیستم دیگری در كشور با این ویژگی هوشمندی بی نظیر وجود ندارد. امكانات مختلف فیلتر نمودن اطلاعات و نحوه نمایش آنها فضایی مناسب برای علائق مختلف كاربران فراهم می‌آورد.

۲-۴) زیرسیستم مستند مشاهیر و مؤلفان

این زیرسیستم از نظر عملكرد دقیقاً مشابه زیرسیستم سرعنوانهای موضوعی كاوش بوده و با این تفاوت كه در آن می توان اسامی مستند و غیرمستند مشاهیر و مؤلفان را براساس آخرین ویرایش كتابخانه ملی جستجو و بازیابی نمود.

۳) کاوش ۲۰۰۶

در سال ۱۳۸۵ پس از گذشت حدود۶ سال كه از ارائه کاوش تحت ویندوز می گذرد ، نسخه کاوش ۲۰۰۶ با امکانات زیر تولید شده ، آماده ، و عرضه شده است .

● قابلیتهای ویرایش جدید کاوش

۱) نمایش انواع گزارش های آماری به صورت نموداری (ستونی و دایره ای و سایر قالبهای نمایشهای آماری).

۲) خروجی گزارشها برای صفحات وب (به شکل HTML). برای قرار دادن خروجی‌ها و گزارش ها در اینترنت و یا محیط وب .

۳) امکان ارسال اطلاعات گزارش‌ها به نرم افزارهای Ms Word. كارشناسان معتقدند كه این امكان بسیار مهمی است. با این امكان، امكان دستكاری و تغییر گزارشها در Word مطابق هر نوع سلیقه و با استفاده از امكانات اعجاب برانگیز این نرم افزار مهیا می شود، كه از ساده ترین آنها امكان چاپ كتاب بر اساس انواع گزارش‌های كاوش در این محیط می باشد.

۴) امکان ارسال اطلاعات گزارش‌ها به نرم افزار Excel. این امكان نیز بسیار حائز اهمیت است. با این امكان ارسال فیلدهای گزارش به یك پایگاه داده و صفحه گسترده فراهم شده است. طبیعی آنچه درExcel وارد شده با نرم افزار Access نیز قابل دسترسی خواهد بود. بدین ترتیب وجود یك گزارش با قالب یك پایگاه داده در نرم‌افزارهای قدرتمند Office این امكان را به وجود می آورد كه انواع گزارشهای آماری و گرافیكی و انواع Query ها و Report ها و Sort ها و ... امكان پذیر باشد.

۵) نمایش اطلاعات هر یک از پایگاه ها بر روی نام پایگاه. (نمایش تعداد عناوین و نسخ بدون نیاز به گزارش گیری)

۶) امکان چاپ بارکد بر روی کارتهای عضویت و عطف کتاب، بدون واسطه از داخل برنامه بدون نیاز به چاپگر ویژه.

۷) امکان استفاده از تمامی زیرسیستم های ارائه شده در یک برنامه جامع، که شامل زیرسیستم‌های کتابخانه و آرشیو، امانات، مقالات، نشریات، مددکار رده‏بندی دیویی و كنگره، مستند مشاهیر و مولفان، سر عنوان‏های موضوعی زبان فارسی، نشانه موٌلف دیوئی و كنگره همراه با اضافه شدن مجموعه ای گسترده از نرم افزار های کمكی سودمند (یوتیلیتی) كه به مرور بر اساس تقاضاهای كاربران و در جهت بهبود كیفیت نرم افزار تهیه و تولید شده است.

۸) اضافه شدن بخش جستجوهای ترکیبی و پیشرفته علاوه بر بخش جستجوی تركیبی به فایل اجرائی ویژه مراجعین به نحوی كه كاربران مراحعه كننده به كتابخانه برای جستجو اطلاعات از ابزارهای بسیار پیشرفته‏تر برای بازیابی مدارك برخوردار خواهند شد.

۹) امکان انتخاب تمامی رنگ‏های استاندارد ویندوز برای چاپ کارت های مدارك. این امكان قبلا برای سایر گزارشها فراهم بود و در بخش چاپ كارت مدارك محدودیت انتخاب رنگ وجود داشت، كه در ویرایش جدید در چاپ كارت نیز به مانند سایر گزارشها محدودیت انتخاب رنگ برداشته شده است.

۱۰) تغییر زبان برنامه (به زبان های فارسی و عربی و انگلیسی) با دسترسی آسان در تمامی بخش‌های نرم افزار.

۱۱) دسترسی سریع تر جهت تغییر پایگاه.

۱۲) استفاده از کلیدهای استاندارد ویندوز جهت Minimize و Maximize و Exit در صفحات پر كاربرد برنامه.

۴) اورانیوم محصول كاوش در محیط وب

اورانیوم نرم‏افزار پژوهشی‌ ـ اطلاع‏رسانی كاوش در محیط وب است. این نرم‏افزار در شبكه‏های اینترانت، اكسترانت و اینترنت، امكان جستجو در پایگاههای اطلاعاتی را از راه دور فراهم می‌آورد. اورانیوم با وجود پشتیبانی كامل از استاندارد شركت ماكروسافت برای زبان فارسی در محیط وب بدون نیاز به بارگذاری فونت با هر نوع مرورگر اطلاعات را در دسترس قرار می‌دهد.

محمد شاهین

---