اضافه کاری سوهان روح و جسم

پشت میزنشینان به دلیل کم تحرکی, مستعد امراض گوارشی, اختلال در گردش خون و درد مفاصل هستند

اضافه‌کاری بخشی از فرهنگ کار و کسب درآمد در جوامع امروزی است. بسیاری از شاغلان، کارمندان و کارگران به دلایل اقتصادی و برای کسب درآمد بیشتر و گاه بنا به اقتضائات فنی و مدیریتی رنج اضافه‌کاری را برخود تحمیل می‌کنند. از رنج آشکار اضافه‌کاری که بگذریم، اضافه‌کاری دائمی و طولانی طیفی از آسیب‌های جسمی و روانی را برای شاغلان در پی دارد.

میزان و تاثیر این آسیب‌ها به نوع کار و شرایط بدنی و روانی فرد بستگی دارد و به نظر می‌رسد اضافه‌کاری مقطعی یا به صورت یک تا ۲ ساعت در روز مشکلی ایجاد نکند. با این حال نتیجه یک تحقیق نشان می‌دهد احتمال بروز عوارض قلبی و عروقی در افرادی که روزانه ۳ تا ۴ ساعت اضافه‌کاری می‌کنند و ساعات کار روزانه آنان به ۱۰ تا ۱۲ساعت می‌رسد تا۶۰ درصد بیشتر از همکارانشان است. در این حوزه تحقیقات مفصلی صورت گرفته است که اغلب آنها از عوارض مستقیم و غیرمستقیم اضافه‌کاری بر سلامت شاغلان حکایت دارد.

● مصائب اضافه‌کاری

اضافه‌کاری فرصت کمتری برای آسایش، در کنار خانواده‌بودن، فراغت و تفریح، لذت‌بردن از امور دلخواه و ارتباطات با دیگران باقی می‌گذارد. مشاغل مختلف اغلب با خستگی و حتی استرس و فشار روانی همراه هستند و شاغلان باید پس از فراغت از کار فرصتی برای تخلیه روانی داشته باشند. اضافه‌کاری طولانی این خستگی جسمی و روانی را تشدید می‌کند و در مقابل فرصتی ناکافی برای رفع آن باقی می‌گذارد. خستگی ذهنی و درونی، همراه کاهش ارتباطات و استرس ناشی از کمبود وقت برای امور ضروری احتمال بروز برخی بیماری‌های روانی، اضطراب، افسردگی و درخودماندگی را بالا می‌برد. از نظر جسمی نیز اختصاص ساعات طولانی به امور شغلی بی‌دردسر نیست. پشت میزنشینان به دلیل کم‌تحرکی و ثابت‌ماندن به مدت طولانی مستعد ابتلا به یبوست، امراض گوارشی، اختلال در گردش خون و درد مفاصل هستند. در مقابل، شاغلانی که کار آنان با فعالیت بدنی همراه است با اضافه‌کاری در معرض عوارضی نظیر دردهای عضلانی، کوفتگی و ناهنجاری‌های اسکلتی قرار می‌گیرند. افرادی که در ۲شیفت کار می‌کنند و به اصطلاح دوشغله هستند و همچنین شب‌کارها با آسیب‌های جسمی و روانی بیشتری مواجهند و به هر ترتیب بهتر است حداقل ساعات کاری خود را تعدیل کنند.

● چه می‌توان کرد؟

اگر اضافه‌کاری می‌کنید به شرایط عمومی محیط کار خود بیشتر توجه داشته باشید. سعی کنید طی ساعات روز از نور طبیعی بهره ببرید. نور خورشید انرژی‌بخش است و به تولید ویتامینD در بدن منجر می‌شود که با سلامت عمومی در ارتباط است.دیگر این‌که ماندن طولانی زیر نور‌های مصنوعی بویژه نور لامپ‌های فلورسنت به ایجاد حالت گیجی و درخودماندگی منجر می‌شود. به تهویه محیط کار اهمیت بدهید. اگر پشت میزنشین هستید حداقل هر نیم ساعت یکبار از جا برخیزید و قدم بزنید. پشت میز هم پاها را مدام حرکت بدهید تا گردش خون در اندام‌های پایینی بدن مختل نشود. به تناوب به بدن خود کش و قوس بدهید و اگر دست یا پایتان خواب می‌رود یا بی‌حس می‌شود، بدانید کم‌تحرکی، گردش خون در آن را مختل کرده است. اگر کارتان با فعالیت بدنی همراه است نباید به صورت مداوم سرپا بمانید. هر ۲۰ تا ۳۰ دقیقه یکبار بنشینید و پاها را آرام تکان دهید. از همه مهم‌تر این‌که اگر با مواد یا دستگاه‌های خطرناک سروکار دارید حتما نکات ایمنی را رعایت کنید. بخش بزرگی از حوادث کاری در ساعات اضافه‌کاری و به دلیل بی‌دقتی ناشی از خستگی اتفاق می‌افتد.

● اهمیت تغذیه

کارکردن به مدت طولانی رژیم تغذیه شاغلان را با مشکل مواجه می‌کند. تند غذاخوردن، استرس احتمالی حین تغذیه و استفاده نکردن از سبزی و میوه‌جات تازه عوارض گوارشی برای شاغلان را در پی دارد و این مشکلات در افرادی که به مدت طولانی کار می‌کنند، بیشتر مشاهده می‌شود. این افراد باید میوه و سبزیجات تازه را حتما در برنامه غذایی خود بگنجانند. چون علاوه بر تامین ویتامین‌ها و املاح و همچنین ایجاد طراوت و شادابی از بروز یبوست جلوگیری می‌کند. یبوست سلامت دستگاه گوارش را به خطر می‌اندازد و می‌تواند به بروز برخی بیماری‌های گوارشی منجر شود. برای مثال یبوست طولانی مهم‌ترین دلیل بروز بیماری هموروئید (بواسیر) است.

هر روز سر کار حداقل یک یا ۲ عدد میوه تازه بخورید. می‌توانید میوه را قاچ کرده و در یک ظرف مناسب سر کار ببرید. فقط هنگام خوردن آنها به تمیز بودن دست‌ها توجه کنید. نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد میز کار و وسایل روی آن بسیار آلوده‌تر از آن است که گمان می‌رود. دیگر این‌که شاغلان باید انواع لبنیات را در برنامه تغذیه خود بگنجانند. نوشیدن روزانه ۲ لیوان شیر علاوه بر تقویت سیستم ایمنی بدن به رفع خستگی و دفع سموم از بافت‌های حساس نظیر ریه و کبد کمک می‌کند.

● نکات کاربردی

اگر هنگام کار به مدت طولانی سر پا می‌مانید کفش‌های راحت و جوراب نخی بپوشید. پس از رسیدن به منزل نیز پاها را با آب‌گرم بشویید و ماساژ بدهید. اگر سر کار به مدت طولانی به صفحه مانیتور زل می‌زنید حتما از عینک‌های ویژه کار با رایانه استفاده کنید. انواع مرغوب این عینک‌ها با حدود ۸۰ هزار تومان قابل خریداری است. این عینک‌ها از ضعیف‌شدن یا ایجاد عوارض چشمی جلوگیری می‌کند.

دیگر این‌که کم‌خوابی را جدی بگیرید. اگر اضافه‌کاری فرصت خواب کافی را از شما می‌گیرد باید خواب را در اولویت بگذارید و به هر ترتیب زمانی برای رفع کمبود خواب خالی کنید. کم‌خوابی عامل اصلی خستگی‌های مفرط جسمی و روانی است، ولی متاسفانه اغلب نادیده گرفته می‌شود. بسیاری از کسانی که به دلایل شغلی با کمبود خواب دائمی مواجهند خواب را در آخرین اولویت می‌گذارند و ترجیح می‌دهند فرصت کوتاه فراغت از کار روزانه را با خانواده و دوستان بگذرانند یا به تماشای فیلم و سریال بپردازند. در حالی که کم‌خوابی عملا توان لذت‌بردن و تخلیه روانی را از بین می‌برد و علاوه بر آن سلامت تن و روان را تهدید می‌کند. اگر کم‌خوابی را جبران کنید و سپس به فعالیت‌های اوقات فراغت بپردازید لحظاتی کوتاه‌تر، ولی با کیفیت و بازده بیشتر خواهید داشت که لذت و آرامش بیشتری نیز در پی دارد. نکته آخر هم این‌که حتی‌الامکان اضافه‌کاری را به امری دائمی تبدیل نکنید. پس از چند هفته اضافه‌کاری ساعات کاری را کم کنید تا فرصت و امکان بازگشت به حالت عادی برای بدنتان فراهم آید و بتوانید به کارهای عقب‌افتاده رسیدگی کنید.

امین رحیمی