عملی که ۷۰۰ برابر پاداش دارد

خداوند علاوه بر آن که پاداش عظیمی برای انفاق قرار داده است در رحمت دیگری را نیز به روی انسان می گشاید و ضمن بیان این پاداش ها, راه و رسم انفاق صحیح و خالصانه را هم به آدمی می آموزد

خداوند علاوه بر آن که پاداش عظیمی برای انفاق قرار داده است در رحمت دیگری را نیز به روی انسان می‌گشاید و ضمن بیان این پاداش ها، راه و رسم انفاق صحیح و خالصانه را هم به آدمی می‌آموزد. قرآن در سوره بقره - آیات ۲۶۶ - ۲۶۱ - چهار تمثیل را مطرح کرده که هر یک برای خود پیام خاصی دارد.

در تشبیه نخست

مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَةٍ مِّئَةُ حَبَّةٍ وَاللّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاء وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ ./ مَثَل [صدقاتِ‏] کسانی که اموالِ خود را در راه خدا انفاق می‏کنند همانند دانه‏ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه‏ای صد دانه باشد و خداوند برای هر کس که بخواهد [آن را] چند برابر می‏کند و خداوند گشایشگر داناست. انفاق انسان را به بذری تشبیه می‌کند که به ۷۰۰ دانه تبدیل می‌گردد.

در تشبیه دوم

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِکُم بِالْمَنِّ وَالأذَی کَالَّذِی یُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ یُوْمِنُ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا لاَّ یَقْدِرُونَ عَلَی شَیْءٍ مِّمَّا کَسَبُواْ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ .ای کسانی که ایمان آورده‏اید، صدقه‏های خود را با منّت و آزار، باطل مکنید، مانند کسی که مالش را برای خودنمایی به مردم، انفاق می‏کند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارد. پس مَثَلِ او همچون مَثَلِ سنگ خارایی است که روی آن، خاکی [نشسته‏] است و رگباری به آن رسیده و آن [سنگ‏] را سخت و صاف بر جای نهاده است. آنان [ریاکاران‏] نیز از آنچه به دست آورده‏اند، بهره‏ای نمی‏برند و خداوند، گروه کافران را هدایت نمی‏کند. - انفاق ریاکاران و کسانی را که پس از انفاق منت می‌گذارند یا آزار می‌رسانند به بذری تشبیه می‌کند که بر قطعه سنگی که روی آن خاک نازکی باشد‌، بذر بر آن افشانده شود سپس باران درشت ببارد خاک و بذر را بشوید.

در تشبیه سوم

وَمَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ وَتَثْبِیتًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِن لَّمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ .و مَثَل [صدقات‏] کسانی که اموال خویش را برای طلب خشنودی خدا و استواری روحشان انفاق می‏کنند، همچون مَثَلِ باغی است که بر فراز پشته‏ای قرار دارد [که اگر] رگباری بر آن برسد، دو چندان محصول برآورد، و اگر رگباری هم بر آن نرسد، بارانِ ریزی [برای آن بس است‏]، و خداوند به آنچه انجام می‏دهید بیناست. - انفاق افراد بااخلاص را به باغی تشبیه می‌کند که در نقطه بلندی قرار گیرد و باران درشت به آن برسد و میوه خود را دو چندان دهد.

در تشبیه چهارم

أَیَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَن تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِّن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ لَهُ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَأَصَابَهُ الْکِبَرُ وَلَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفَاء فَأَصَابَهَا إِعْصَارٌ فِیهِ نَارٌ فَاحْتَرَقَتْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ؛ آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر آنها نهرها روان است، و برای او در آن [باغ‏] از هر گونه میوه‏ای [فراهم‏] باشد، و در حالی که او را پیری رسیده و فرزندانی خردسال دارد، [ناگهان‏] گردبادی آتشین بر آن [باغ‏] زند و [باغ یکسر] بسوزد؟ این گونه، خداوند آیات [خود] را برای شما روشن می‏گرداند، باشد که شما بیندیشید. - بار دیگر انفاق ریاکاران و گروه منت گذار و آزار رسان پس از انفاق را به باغی تشبیه می‌کند که از هر میوه‌ای در آن موجود است اما ناگاه باد سوزاننده‌ای به آن برخورد کند و بسوزد. این تشبیهات چهارگانه که همگی بر محور انفاق دور می‌زند ، جنبه تربیتی دارد و علاوه بر انفاق، راه و رسم آن را می‌آموزد و در صورت عدم تمکن از انفاق، شیوه برخورد با فقیر را تذکر می‌دهد و بر اخلاص در عمل و نیت و دوری از ریا و منت و آزار تأکید می‌شود.

بیان یک شبهه و پاسخ به آن

خداوند در آیه اول – آیه ۲۶۱ بقره – انسان انفاق‌گر را به دانه تشبیه می‌کند ولی از نظر تحلیل حقیقت به شکل دیگر است. به این صورت که انسان انفاق گر، بسان کشاورز است که دانه می‌کارد. از سوی دیگر انفاق این انسان، بسان دانه است که کشاورز آن را در دل زمین پنهان می‌کند و سرانجام این که همان طور که دانه به ۷۰۰ دانه تبدیل می‌شود انفاق انسان نیز ده‌ها برابر می‌گردد اما ممکن است سوال شود اگر واقعیت تمثیل همین است که در سه بخش آمده ، پس چرا قرآن خود شخص انفاق گر را به دانه تشبیه می‌کند در حالی که شخص باید به زارع و انفاق به دانه تشبیه شود؟پاسخ این سوال این است که عمل هر انسانی پرتوی از وجود اوست مثلاً ایمان مومن و کفر کافر، نمونه روحیات اوست و عمل هرچه توسعه پیدا کند گویی ذات انسان گسترش یافته است. بنابراین هر دو تشبیه صحیح است خواه منفق را به دانه تشبیه کنیم یا عمل او را، تو گویی ذات و عمل دو رو از یک سکه اند که گاهی به آن ذات گفته می‌شود و احیاناً عمل. ممکن است در این مورد وجه دیگری نیز باشد و آن این که افراد نیکوکار بر اثر فزونی اعمال نیک، مجسمه انفاق باشند که واقعیتی جز نیکی و احسان ندارند لذا تشبیه شخص به دانه ، بسان تشبیه انفاق به دانه است. در حالی که انفاق و کمک به افتادگان و بینوایان عمل نیکی است اما اسلام انفاق را به هر صورتی نمی پذیرد و تنها به انفاقی پاداش می‌دهد که انگیزه آن خدا باشد و طبعاً کاری که برای خدا باشد باید از هر جهت پیراسته باشد مثلاً هرگاه بینوایی را کمک کرد و منت بر او نگذارد یا او را آزار و اذیت نکرد زیرا در این صورت، عمل قداست خود را از دست داده و فاقد پاداش خواهد بود. اصولاً انفاق به افراد همراه با منت و آزار، سبب شکست روحی و تحقیر طرف می‌شود و در این صورت اگر هم لقمه نانی به او داده شود در برابر سرمایه روحی او از دستش ستانده شده است زیرا این فرد آنچنان احساس حقارت در خود می‌کند که این لقمه نان جبران آن کوچکی را نمی کند لذا آیه ۲۶۲ بقره می‌فرماید: الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ ثُمَّ لاَ یُتْبِعُونَ مَا أَنفَقُواُ مَنًّا وَلاَ أَذًی لَّهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ . کسانی که اموالِ خود را در راه خدا انفاق می‏کنند، سپس در پیِ آنچه انفاق کرده‏اند، منّت و آزاری روا نمی‏دارند، پاداش آنان برایشان نزد پروردگارشان [محفوظ] است، و بیمی بر آنان نیست و اندوهگین نمی‏شوند. این آیه ناظر به آداب انفاق توانگران است که باید عمل نیک آنان پیراسته از منت و آزار باشد. آیه بعدی ناظر به آداب گروهی است که از آن‌ها درخواست کمک می‌شود ولی توانایی کمک ندارند، وظیفه این گروه چیز دیگری است و آن این که با زبان خوش، سائلان را رد کنند و از آن‌ها معذرت و پوزش بخواهند، چنان که می‌فرماید: قَوْلٌ مَّعْرُوفٌ وَمَغْفِرَةٌ خَیْرٌ مِّن صَدَقَةٍ یَتْبَعُهَآ أَذًی وَاللّهُ غَنِیٌّ حَلِیمٌ .گفتاری پسندیده [در برابر نیازمندان‏] و گذشت [از اصرار و تندیِ آنان‏] بهتر از صدقه‏ای است که آزاری به دنبال آن باشد و خداوند بی‏نیاز بردبار است.

امین ناصح