اهواز در گذر تاریخ

ایالت خوزستان از تمام زمین های رسوبی که رود کارون و شعب متعدد آن ایجاد کرده اند تشکیل می شود. نویسندگان عرب زبان کارون را دجیل الاهواز می نامیدند. دجیل به معنای دجله کوچک بود …

ایالت خوزستان از تمام زمین های رسوبی که رود کارون و شعب متعدد آن ایجاد کرده اند تشکیل می شود. نویسندگان عرب زبان کارون را دجیل الاهواز می نامیدند. دجیل به معنای دجله کوچک بود و چون از اهواز می گذشت آن را دجیل الاهواز می گفتند تا با نهر دجیل که از رود دجله جدا شده و از شمال بغداد می گذرد اشتباه نشود.

کلمه خوزستان به معنی کشور خوز ها است و خوز را به صورت های هوز و حوز نیز می نوشتند و جمع هوز در زبان عربی اهواز است که نام کرسی ایالت خوزستان بود و در آغاز نام آن «سوق الاهواز» بوده و اهواز مخفف آن است. نام کارون نیز از کلمه کوهرنگ گرفته شده و کوهرنگ همان کوه هایی است که کارون از آنجا سر چشمه می گیرد.

اهواز کرسی خوزستان در اصل هرمز شهر نام داشته و در نسخه های خطی قدیمی به صورت های هرمز اوشیر و هرمز اردشیر آمده است، که نام فارسی آن است. مقدسی در این باره می نویسد در فتنه زنج که در قرن سوم هجری قمری رخ داد سرکرده آن چندی اهواز را مقر خود قرار داده بود و به همین علت به این شهر آسیب فراوانی وارد آمد. یک قرن بعد عضد الدوله دیلمی یک قسمت اهواز را تجدید بنا کرد. مقدسی همچنین اشاره می کند که مال التجاره ها و کالا ها از هر طرف به اهواز فرستاده می شده است و پیش از حمل به بصره در آنجا جمع می شده است و بنابراین اهواز انبار بصره بوده است.

در آن زمان اهواز دو محله داشت: محله خاوری در ساحل رودخانه که محله عمده شهر بوده و بازار های بزرگ و مسجد جامع آن در این محله قرار داشت. این محله به وسیله یک پل به جزیره ای که در میان رودخانه کارون قرار داشت و محله باختری شهر در آن واقع بود متصل می گردید و این پل آجری را پل هندوان می نامیدند و عضد الدوله دیلمی آن را خراب نموده و از نو ساخت. بر روی این پل مسجدی قرار داشت که مشرف بر رودخانه بود و نزدیک شهر در کنار رودخانه دولاب های بسیاری وجود داشت.

رود اصلی کارون از جانب غربی جزیره می گذشت. اندکی پایین تر از اهواز سد شادروان که سدی بسیار بزرگ بود بر روی صخره ها ساخته شده بود و آب کارون پشت این سد انباشته می شد و بر اثر آن سطح آب رودخانه بالا می آمد و آب از طریق سه نهر به زمین های سمت چپ رودخانه، بالای سد جاری می شد و مزارع و کشتزار ها را مشروب می ساخت. شادروان در هایی داشت که در فصل زیاد شدن آب آنها را باز می کردند و الا اهواز را آب فرا می گرفت.

هوای اهواز چنان که مقدسی می گوید عفونت داشت. باد گرم در تمام طول روز می وزید و شب از زیادی پشه ها و کک هایی که به شدت انسان را می گزیدند خواب را برای ساکنین دشوار می ساخت. و غرش آب که از بالای شادروان به پایین می ریخت در بیشتر ایام سال خواب و آسایش را از همه سلب می کرد.

اما کرسی دوم خوزستان که عرب زبانان آن را تستر و ایرانیان شوستر یا شوشتر می نامیدند بر خلاف اهواز شهری خوش نام و خوش آب و هوا بوده است. مقدسی در این باره می گوید: باغ های اترج و انگور و خرما شهر شوشتر را از هر طرف در آغوش گرفته بودند و در آن استان شهری مهم تر و نیکوتر و مستحکم تر از این شهر نبود.

رضا نصیری