این دختر اختلال «شخصیت مرزی» دارد

روانشناسی شخصیت های یک فیلم روز

فیلم «دربند» که هنوز هم در سینماها اکران می‌شود، شخصیت‌های جالبی دارد. دو شخصیت اصلی «دربند»، «نازنین» با بازی نازنین بیاتی و «سحر» با بازی پگاه آهنگرانی هستند. پگاه آهنگرانی به دلیل نقش‌آفرینی در این فیلم، جایزه بهترین بازیگر نقش دوم را از جشنواره فیلم فجر دریافت کرد. شخصیت این دو دختر جوان در فیلم دربند هر کدام به نحوی قابل‌بررسی است...

در «سحر» به‌طور واضح خصوصیات شخصیت مرزی دیده می‌شود. مثلا او سابقه خودکشی دارد و می‌دانیم که در افرادی که شخصیت مرزی دارند، اقدام به خودکشی دیده می‌شود. از سوی دیگر، افراد دچار این شخصیت از اینکه طرد شوند، به شدت می‌هراسند و سعی می‌کنند در جمع باشند و این خصوصیات به وضوح در سحر دیده می‌شود. مخصوصا آنجا که با نازنین دعوا می‌کند ولی با گریه از او معذرت‌ می‌خواهد و تقاضا می‌کند برگردد.

ترس از تنها شدن را هم به وضوح در شخصیت او می‌توان مشاهده کرد. «سحر» دست به کارهای خطرناکی می‌زند و روابط خارج از عرفی دارد، به طوری که یک‌بار بارداری نامشروع را هم تجربه می‌کند.

هدف این دختر جوان، رفتن از کشور است و زمان‌هایی خیلی سرحال و قبراق است و گاهی گرفته و درهم می‌شود. در شخصیت‌های مرزی هم حالت‌هایی از افسردگی و احساس پوچی و بیهودگی دیده می‌شود. معمولا این بیماران از انجام کارهای خطرناک مثل مصرف موادمخدر و مشروبات الکلی هم ابا ندارند. البته این موضوعات در فیلم نشان داده نشده است.

اینجا لازم است به نکته‌ای اشاره کنم؛ زمانی که از اختلال شخصیت حرف می‌زنیم که باعث بروز مشکل‌هایی در رابطه با دیگران شده باشد ولی «سحر» در این فیلم اینقدرها دچار اختلال در روابط با دیگران نیست و فقط خصوصیات شخصیت مرزی در او دیده می‌شود. به همین دلیل او را دچار «اختلال شخصیت مرزی» نمی‌دانیم.

افراد دچار این خصوصیت، خیلی زود با دیگران صمیمی می‌شوند. در فیلم هم می‌بینیم «سحر» در اولین برخورد با «نازنین» خیلی با او صمیمی می‌شود و حتی کلید خانه‌اش را به او می‌دهد ولی از سوی دیگر، این اشخاص خیلی‌زود هم کنترل خود را از دست می‌دهند و خودشان رابطه ایجاد شده را به هم می‌زنند و چون می‌ترسند دیگران آنها را طرد کنند، زودتر اقدام به این کار می‌کنند.

«سحر» هم در اولین درگیری‌اش با «نازنین» همین کار را انجام می‌دهد ولی دوباره پشیمان می‌شود و با گریه از او می‌خواهد برگردد. این تغییر احساس‌ها هم جزو خصوصیت شخصیت مرزی است که می‌توانیم به وضوح در سحر ببینیم.

خوشبختانه ما چیزی در مورد گذشته شخصیت‌های این فیلم نمی‌دانیم و نمی‌توانیم قضاوت کنیم که چرا در حال حاضر رفتارشان این‌گونه است. پس براساس آنچه در فیلم می‌بینیم، صحبت می‌کنیم و حکم کلی هم نمی‌توانیم صادر کنیم. به همین دلیل اصلا مثلا در مورد «سحر» کلمه «اختلال» را به کار نمی‌برم و او را با خصوصیات شخصیت مرزی می‌دانم.

در مقابل «سحر»، شخصیت نازنین قرار دارد که در مورد آن بحث زیادی می‌توان داشت زیرا خصوصیات گاه متناقضی نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد «پرویز شهبازی» سعی کرده خصوصیات مختلفی را در شخصیت «نازنین» قرار دهد تا متعادل نشان داده شود. در اولین صحنه‌های فیلم می‌بینیم وقتی پیک می‌آید که و به نازنین می‌گوید باید اینجا را امضا کنی، علت این کار را می‌پرسد، این نشان می‌دهد او دختری ساده نیست و مثلا می‌داند نباید هر جایی را امضا کند.

در ادامه به نظرم می‌رسد پرویز شهبازی خواسته نشان دهد خوب بودن و آدم خوب و مهربانی بودن و شخصیت‌ متعادلی داشتن، با ساده‌لوحی تفاوت دارد کمااینکه «نازنین» اصلا ساده‌لوح نیست؛ دختری است که از شهرستان آمده ولی روشنفکر است. او برای تدریس خصوصی به خانه شاگردان می‌رود، پزشکی دانشگاه تهران قبول شده و دانشجویی نمونه است که برای خوابگاه گرفتن از این امتیاز استفاده می‌کند. او در صحنه‌ای کلیدی از فیلم، متوجه پاسپورت «سحر» می‌شود و تصمیم می‌گیرد آن را از کیفش بردارد چون آنقدر باهوش هست که متوجه شود امکان دارد «سحر» با این پاسپورت کار غیرعاقلانه‌‌ای انجام دهد ولی بعد پشیمان می‌شود و آن را سرجایش می‌گذارد چون نمی‌خواهد آدم بدی باشد.

«نازنین» شخصیتی درونگرا دارد. باوجود اینکه خیلی‌وقت‌ها صریح‌ حرفش را می‌زند، گاهی رودربایستی‌ می‌کند و باحجب و حیاست. نمی‌توان خصوصیات شخصیتی او را در چارچوب خاصی گنجاند چون وقتی درباره شخصیت متعادل و سالم حرف می‌زنیم، یعنی خصوصیات شخصیتی مختلف با هم در فرد وجود داشته باشد.

به عقیده من «پرویز شهبازی» علاوه بر اینکه کارگردان موفقی است، نویسنده موفقی هم است و به خوبی توانسته شخصیت‌پردازی کند. نکته این است که در مورد شخصیت نازنین بحث‌های زیادی وجود دارد. عده‌ای او را نامتعادل می‌دانند و می‌گویند چرا کارها و رفتارهایش تناقض دارد. چندی پیش نقدی خواندم که نویسنده آن بر متناقض بودن خصوصیات شخصیت «نازنین» و اینکه کارگردان نتوانسته شخصیت او را شخصیت متعادلی نشان دهد، تاکید کرده بود ولی به نظر من «پرویز شهبازی» با آگاهی کامل این شخصیت را خلق کرده و مخصوصا خصوصیات متناقضی در او قرار داده چون در وجود همه ما انسان‌ها خصوصیات متناقضی وجود دارد.

او «نازنین» را دختر ساده‌لوح شهرستانی نشان نداده و ما با دختری پاک و معصوم مواجهیم که اتفاقا خیلی چیزها را می‌داند و ناآگاه نیست. او باهوش است و درک این خصوصیات کنار هم شاید برای برخی دشوار باشد.

من «نازنین» را یک شخصیت متعادل (نه کامل) می‌دانم که از یک محیط بسته، به یک محیط بزرگ مثل شهر تهران وارد شده و باوجود آگاهی کامل، کنار آمدن با این شرایط برایش سخت است. این دختر به هر حال اشتباه هم می‌کند ولی این اشتباه‌ها نشان‌دهنده این نیست که شخصیت او مشکل دارد.

باز هم تاکید می‌کنم به نظر من تفاوت است بین سادگی، پاکی و معصومیت با ساده‌لوح بودن.

فیلم «دربند» روی شخصیت‌هایی می‌گردد که در مواقع حساس، دوستانشان را رها می‌کنند و فقط فکر خودشان هستند. پسری که در بنگاه کار می‌کند، شخصیت گروهی از جوان‌های امروزی را نشان می‌دهد، آنهایی که در دانشگاه هستند نیز همین‌طور ولی چون «نازنین» و «سحر» بار اصلی داستان را به دوش می‌کشند، به این دو پرداخته‌ایم.

در فیلم «دربند» بیشتر افراد همدیگر را در مواقع حساس تنها می‌گذارند. در شهرهای بزرگ چنین اشخاصی زیاد می‌بینیم که خیلی ادعای دوستی و صمیمیت می‌کنند ولی وقت بروز مشکل، طرف مقابل را کنار می‌گذارند. می‌خواهم بگویم نه باید آن دوستی و صمیمیت را خیلی جدی بگیریم و درباره‌اش قضاوت کنیم، نه‌تنها گذاشتن در مواقع حساس و سخت. چون نمی‌توانیم بر مبنای اتفاق‌های خاص در مورد هم قضاوت کنیم. در «دربند» به وضوح نشان‌ داده شده افراد با هم هستند، به هم نزدیک‌اند ولی در شرایط سخت، می‌فهمند شناختی از هم ندارند و مساله‌ای باعث نزدیکی آنها به هم شده است. این نکته مهمی است که بدانیم قضاوت کار سختی است و در مورد آدم‌های مختلف نباید قضاوت کرد. فیلم چرخشی دارد که انتهای آن ما را شوکه می‌کند و بهتر است آن را ببینید تا متوجه این موضوع شوید.

دکتر حامد محمدی کنگرانی

روان‌پزشک، عضو کمیته‌های روان‌درمانی/و رسانه انجمن روان‌پزشکان ایران