سیره معصومان ع در ماه رمضان

در مقاله حاضر نویسنده پاره ای از رفتارهای فردی و اجتماعی ائمه معصوم(ع) در ماه مبارك رمضان را برشمرده است تا در این ماه شریف با تأسی به آن بزرگواران، سیره آنان را الگو و سرمشق خویش قرار دهیم و از ماه رحمت و مغفرت بیشترین بهره های معنوی را بدست آوریم.

●●●

بطور كلی می توان سیره ائمه طاهرین(ع) را در دو بخش مورد مطالعه و بررسی قرار داد. الف) رابطه خود و خدا (بعد فردی)و ب) رابطه خود و مردم ( بعد اجتماعی ).

الف ) بعد فردی :

۱- تغییر حالت

سید ابن طاووس«ره» نقل می فرماید كه وقتی ماه مبارك رمضان فرامی رسید رنگ چهره پیامبر اكرم(ص) عوض می شد و زیاد به نماز و دعا می پرداخت. تغییر حالت آن حضرت در دهه آخر ماه مبارك رنگ مضاعفی به خود می گرفت، بگونه ای كه تمام شبها را به شب زنده داری و عبادت سپری می كرد.

درباره حضرت امام زین العابدین(ع) نقل شده است كه ایشان در این ماه كاملا غرق در دعا و تسبیح و استغفار و ذكر تكبیر می گشت.

۲- نمازهای مستحبی

گرچه بجا آوردن نمازهای مستحبی و نوافل یكی از مسائل عادی و روزمره آن بزرگواران بوده است. ولی در ماه رمضان حالت مضاعف به خود می گرفت، تا آنجا كه نمازهای مخصوصی توسط آنان در ماه مبارك رمضان و شبهای قدر خوانده می شد، كه ذكر تفصیل آن مجال دیگری می طلبد.

۳- تلاوت قرآن

ماه مبارك رمضان بهار قرآن است و پیامبر اكرم(ص) و عترت طاهرینش كه خود قرآن ناطقند و هیچگاه ایشان از قرآن، و قرآن از ایشان جدا نبوده، و تلاوت آیات دلنشین آن جزء برنامه روزمره ایشان بوده است، عنایت خاصی نسبت به تلاوت قرآن در ماه مبارك رمضان مبذول می داشتند و توجه اصحاب و یاران خود را نسبت به آن جلب می نمودند، تا آنجا كه در مورد حضرت امام سجاد(ع) نقل شده است كه چهل بار قرآن را در ماه مبارك ختم می نمود.

۴- نیایش

چگونه خواستن و از چه كسی خواستن و به چه انگیزه ای خواهش كردن از مهمترین مطالبی است كه در هر درخواستی، نهفته است. اینجا سخن از درخواست از یگانه معبود قادر و تواناست كه معصومین(ع) بر بشریت منت نهاده و نحوه درخواست را در قالب «دعا» به عالی ترین وجه ممكن نشان داده اند، و علاوه بر لذت سخن گفتن با خداوند عالیترین مضامین معارف تابناك الهی را در آن جای داده و از خود یادگارهایی بس ارزشمند به ودیعه نهاده اند.

در ماه مبارك رمضان دعاهای مخصوصی از آن بزرگواران رسیده است كه تنها به ذكر عناوین آن ها در این مقاله اكتفا می شود:

الف- دعا در وقت دیدن هلال ماه مبارك.

ب- دعای پیامبر اكرم(ص) در وقت وارد شدن به ماه مبارك رمضان،

ج- دعای پیغمبر اكرم(ص) در شب اول،

د- دعای ابوحمزه ثمالی در هر شب،

ح- دعای سحر،

و- دعای اول صحیفه سجادیه،

ز- دعای وقت افطار،

ط- دعای امام زین العابدین(ع) در شبهای نوزدهم و بیست و یكم،

ظ- دعای پیامبر اكرم(ص)، و امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و امام كاظم (ع) در ماه مبارك رمضان.

ی- دعای پیامبر اكرم(ص) و امام زین العابدین(ص) در شب بیست و هفتم،

ل- دعای پیامبر اكرم(ص) در شب آخر هر ماه،

ن- دعا به هنگام وداع با ماه رمضان،

۵- احیای شب قدر

معصومین(ع) در شبهای قدر شب زنده دار بودند، و نه تنها خود به احیاء آن می پرداختند بلكه خانواده و كودكان و فرزندان خویش را به انجام آن وامی داشتند، روایت شده است كه رسول خدا(ص) در شب بیست و سوم ماه، خفتگان از خانواده خود را از خواب بیدار می كرد و آب به صورت آنها می پاشید.

حضرت فاطمه زهرا(س) نیز نمی گذاشت كسی از فرزندانش در آن شب به خواب رود، و آنان را با كمی غذا و ایجاد آمادگی از روز و با انجام استراحت در روز، آماده می ساخت، و می فرمود محروم كسی است كه از خیر این شب محروم ماند.

یك سال حضرت امام صادق(ع) به بیماری سختی گرفتار شده بود، آن حضرت دستور دادكه در شب بیست وسوم ایشان را برداشته و به مسجد پیامبر(ص) بردند، و آن شب را در آن مكان شریف به احیاء گذارند.

۶- آداب افطار

چگونه افطاركردن، و با چه افطاركردن از جمله مسائل قابل توجه سیره است. از پیامبر (ص) و ائمه هدی(ع) ادعیه خاصی در وقت افطار نقل شده است. امام صادق(ع) می فرماید كه پیامبر اكرم در وقت افطار این دعا را می فرمود: «اللهم لك صمنا و علی رزقك افطرنا فتقبله منا، ذهب اضمأ و ابتلت العروق و بقی الاجر» بار خدایا برای تو روزه گرفتیم، و بر روزی تو افطار نمودیم، پس آن را از ما بپذیر.

حضرت امیرالمؤمنین(ع) در وقت افطار می فرمود: «اللهم لك صمنا و علی رزقك افطرنا فتقبله منا انك انت السمیع العلیم» خدایا برای تو روزه داشتیم، و بر روزی تو افطار كردیم. پس آن را از ما قبول نما، همانا كه تو شنوا و دانایی.

و اما اینكه با چه چیزی افطار می نمودند، مواردی نقل شده است، از امام باقر(ع) نقل شده است كه پیامبر اكرم با آب و خرما، و یا آب و رطب افطار می نمودند (رطب غیر از خرما است). و اگر آن حضرت شیرینی حلوا نمی یافت گاهی با شكر كه از نی گرفته می شد، افطار می كرد. و امام صادق(ع) می فرماید: پیامبراكرم(ص) با شیرینی و حلوا افطار می نمود، و اگر آن را نمی یافت با آب ولرم افطار می كرد، و می فرمود: آن باعث پاكیزگی كبد و معده است، و دهان را خوشبو می سازد، و ریشه دندان و دید چشم را تقویت می نماید. بنابراین از مجموعه روایات استفاده می شود كه آن حضرت- در صورت امكان- با یك ماده شیرینی مثل حلوا، خرما، و در صورت نبود آنها با آب نیمه گرم و ولرم افطار می كرد.

ابن طاووس از امام باقر(ع) نقل می كند كه حضرت علی(ع) دوست داشت كه با شیر افطار كند.

۷- غسل

پیامبر اكرم(ص) در دهه آخر ماه مبارك رمضان هر شب غسل می كرد. حضرت امام باقر(ع) شبهای نوزدهم، بیست و یكم، بیست و سوم و بیست و پنجم را غسل می كرد، و امام صادق(ع) در شب بیست و سوم دوبار غسل می نمود، یك بار در اول شب، بار دوم در آخر شب.

۸- اعتكاف

یكی از مستحبات بسیار مهم و سازنده اعتكاف است كه تفصیل و شرائط آن در كتب فقهی آمده است و از عهده این نوشته خارج می باشد، امام صادق(ع) فرمود: یكبار رسول خدا(ص) در دهه اول ماه رمضان به اعتكاف نشست و در رمضان دیگر در دهه دوم، و در رمضان پس از آن در دهه سوم اعتكاف نمود. و بعد از آن همیشه در دهه آخر رمضان به اعتكاف می نشست.

۹- وداع با ماه رمضان

برخاستن از سفره ضیافت الله برای عارفان دلداده حق سخت و ناگوار است. لذا همانطور كه جدایی عاشق و معشوق، به سختی هرچه تمام تر صورت می گیرد، پیامبراكرم(ص) چگونگی وداع با ماه رمضان را چنین بیان می كند: جابربن عبد الله انصاری نقل می كند كه در جمعه ماه رمضان، بر رسول خدا وارد شدم. هنگامی كه چشم او بر من افتاد فرمود: ای جابر این جمعه آخر ماه رمضان است، پس با او وداع كن و بگو: «اللهم لاتجعله آخرالعهد من صیامنا ایاه، فان جعلته فاجعلنی مرحوما، ولاتجعلنی محروما» یعنی خدایا، این رمضان را آخرین روزه ما قرار مده، و چنانچه قراردادی پس ما را مورد رحمت خود قرار بده و ما را محروم مساز، و هركس این را بگوید به یكی از دو امر نیكو (احدی الحسنیین) نائل می شود، یا آنكه عمر پیدا می كند و ماه رمضان بعدی را درك می نماید، و یا آنكه مورد بخشش و رحمت خدا قرار می گیرد.

۱۰- شب عیدفطر

از مجموعه روایات استنباط می شود كه این شب از جایگاه بس والایی برخوردار است، و معصومین(ع) آن را به احیاء و شب زنده داری می گذراندند. حضرت علی بن الحسین امام زین العابدین(ع) شب عید فطر را در مسجد به نماز می گذراند تا آنگاه كه صبح شود.

محمدامین پورامینی