چطور سرطان نگیریم

سرطان همانند همه بیماری های دیگر اعم از مسری و غیرمسری قابل پیشگیری است براساس آخرین تحقیقات انجام شده, ۴۰ درصد سرطان ها در حال حاضر, در جهان قابل پیشگیری هستند و ۴۰ درصد هم امکان تشخیص زودرس آنها و درمان کامل برایشان وجود دارد ۲۰ درصد باقی مانده که مبتلا به سرطان می شوند هم می توانند با درمان های اصلی و تسکینی زندگی قابل قبولی داشته باشند

سرطان همانند همه بیماری‌های دیگر اعم‌ از مسری و غیرمسری قابل پیشگیری است. براساس آخرین تحقیقات انجام شده، ۴۰ درصد سرطان‌ها در حال حاضر، در جهان قابل پیشگیری هستند و ۴۰ درصد هم امکان تشخیص زودرس آنها و درمان کامل برایشان وجود دارد.۲۰ درصد باقی‌مانده که مبتلا به سرطان می‌شوند هم می‌توانند با درمان‌های اصلی و تسکینی زندگی قابل‌قبولی داشته باشند.

این اتفاق در زمینه پیشگیری هنوز در دنیا رخ نداده است و در کشور ما هم لازم است قدم‌های بزرگی برداشته شود تا حداقل از نیمی از سرطان‌ها پیشگیری شود و مابقی نیز به نحو مطلوب درمان و مراقبت شوند. شرط اصلی برای رسیدن به این وضعیت خوب توانمند شدن مردم برای آگاهی از چگونه زندگی کردن است، بدین معنی که مردم اگر بدانند چه چیزی خوب است و چه چیزی بد و سبک زندگی خود را بر مبنای رفتارهای خوب طراحی کنند، قدرت این مقابله را خواهند داشت. این اتفاق در کشورهای صنعتی پیش آمده است و متأسفانه در سال‌های آینده سرطان بیشتر در کشورهای در حال توسعه و یا فقیر لانه خواهد کرد. به همین دلیل ضرورت توانمند شدن مردم در اولویت امور سلامت کشور قرار می‌گیرد.

● روند رو به رشد سرطان در ایران

ما می‌دانیم که در ۱۰ سال آینده میزان موارد سرطان در کشور ما قریب دو برابر و در ۱۵ سال آینده نزدیک به سه برابر خواهد شد. این افزایش بیشتر به علت بالا رفتن سن جمعیت در کشور ماست،‌ زیرا میزان امید به زندگی (سنی که یک ایرانی در ابتدای تولد انتظار دارد به آن برسد) از سال ۵۶ در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به قریب ۷۴ سال رسیده است و همچنان رو به بالا خواهد بود اما به جز موضوع افزایش سن عوامل دیگری نیز در ایجاد سرطان دخالت دارند که به طور خلاصه به دو گروه تقسیم می‌شوند:

گروه اول: عللی هستند که امکان پیشگیری از آنها با علم امروز جامعه پزشکی وجود ندارد اما شناختن آنها و پیگیری آنها می‌تواند ما را به موقع به تشخیص سرطان برساند که در این صورت بیماران در گروهی قرار می‌گیرند که اگر چه به سرطان مبتلا می‌شوند اما با معالجه به موقع و درست می‌توانند زندگی عادی و قابل قبولی داشته باشند.

گروه دوم: عوامل خطر سرطان‌زا هستند، اینها عواملی هستند که با شناخت درست از آنها و رعایت شرایط علمی و عملی مناسب امکان پیشگیری از سرطان به نحو مطلوب وجود خواهد داشت. این تجربه در بسیاری از کشورهای صنعتی جهان عملی شده است و خیلی از سرطان‌ها در آن کشورها مهار شده‌اند. به عنوان مثال، سرطان معده که امروز عامل اول سرطان در مردان ایرانی است و علت اصلی مرگ ناشی از سرطان در زنان و مردان ایرانی است، در کشورهای غربی کنترل شده و به رقم بسیار پایین‌تری نسبت به کشور ما رسیده است.

● چه باید کرد؟

اقدام دولت و ملت ژاپن در این زمینه مثال زدنی است، در ژاپن همانند بسیاری از کشورهای شرقی تعداد موارد سرطان معده رقم بالایی داشت و بسیاری از مردم تنها به علت سرطان معده می‌مردند اما با برنامه‌ریزی درست حکومت ژاپن و تغییر رفتار مناسب ژاپنی‌ها، امروز این سرطان در ژاپن کنترل شده و به رقم قابل قبولی سقوط کرده است.

در اینجا سعی می‌کنم بعضی از عوامل خطر را معرفی کنم:

▪ استعمال دخانیات

هروقت از سرطان صحبت می‌کنیم، استعمال دخانیات به هر شکل اعم از سیگار کشیدن، قلیان کشیدن، پیپ، چپق و یا هر نوع دیگری مطرح می‌شود. بدیهی که است ضرورت دارد مردم از مضرات استعمال دخانیات مطلع باشند و تلاش کنند از آن احتراز کنند، اما تحقیقات بین‌المللی و تجربیات کشورهای صنعتی نشان می‌دهد که علاوه بر آگاه شدن مردم از مضار غیرقابل پیشگیری مصرف دخانیات، لازم است حاکمیت امور اجتماعی نیز قدم‌های موثری در این زمینه بردارد، به همین جهت قوانین شناخته شده‌ای در دنیا وجود دارد که گاهی در ایران نیز به تصویب رسیده است اما تا این تاریخ هنوز به طور کامل چهره عملی به خود نگرفته است.

مصرف دخانیات باید یک کار ناپسند تلقی شود که هم مصرف‌کننده زیان می‌بیند و هم انسان‌های دیگری که هیچ گناهی جز هم جواری با افراد مصرف‌کننده مواد دخانی ندارند. به همین دلیل در تمامی کشورهای صنعتی محل کشیدن سیگار و یا پیپ و غیره از محل کار و زندگی مردم جدا شده است و انسان‌های سیگاری مکلف هستند، با احساس شرمندگی از محل اصلی خود دور شده و در محل کوچک و به طور معمول غیرمناسبی سیگار بکشند و یا در هتل اگر تقاضای اتاقی بکنند که استعمال دخانیات در آن آزاد باشد باید پول بیشتری بپردازند و این پول بیشتر باید برای سلامت مردم هزینه شود اما می‌بینیم هنوز در کشور ما استعمال دخانیات مانند قلیان و سیگار در محل‌های عمومی که به‌طور معمول محل تفریح مردم است و براساس قانون هم منع شده است در قهوه‌خانه‌ها، رستوران‌ها و... آزاد است. این رفتار حاکمیتی باید با قدرت اصلاح شود. البته شرط اصلی اجرای قانون در کشور ما هم آگاهی مردم و پشتیبانی از حاکمیت است.

براساس قوانین بین‌المللی قیمت سیگار باید به حدی گران باشد که امکان تامین هزینه آن از عهده هر فردی برنیاید، البته این گرانی به نفع بیت‌المال باید باشد نه به نفع شرکت‌های دخانی و چند ملیتی. در حالی که در حال حاضر قیمت سیگار در کشور ما به حدی ارزان است که با هر پولی و هر کسی می‌تواند آن را تأمین کند و این ضدسلامت است.

در کشورهای صنعتی و براساس قوانین بین‌المللی که از سوی مجلس شورای اسلامی هم تایید شده است، فروش سیگار به صورت نخ و به افراد کمتر از ۱۸ سال ممنوع است اما در کشور ما این اتفاق هنوز عملی نشده است و نوباوه‌های نازک‌تر از گل هم می‌توانند هر تعداد نخ سیگار و برای هر کس تهیه کنند. همچنین است محدودیت محل فروش و یا تبلیغات که از اقدامات مؤثر در پیشگیری از استعمال دخانیات است. ملاحظه می‌فرمایید که تنها آگاهی مردم از مضرات دخانیات برای کنترل مصرف آن کافی نیست و لازم است دولت نیز اقدامات قانون‌مندانه و جدی به عمل آورد.

▪ عفونت‌ها

بعضی از عفونت‌ها از عوامل خطر ایجاد سرطان، در نقاط متعدد بدن هستند، به همین دلیل شناخت و معالجه آنها و یا پیشگیری از آلوده شدن به آنها می‌تواند در پیشگیری از بروز سرطان‌ها مؤثر باشد. بعضی از این عفونت‌ها که در ایجاد سرطان‌ها دخالت دارند عبارتند از:

ـ عامل انگلی به اسم شیستوزومیازیس که در مثانه جای می‌گیرد و در ایجاد سرطان در مثانه مؤثر است. این انگل در ایران مهار شده است ولی هنوز در بخش‌هایی از استان خوزستان وجود دارد و نیازمند مراقبت می‌باشد.

ـ ویروس مخصوصی که در ایجاد سرطان خون (لمفوم هوچکین) و سرطان حلق و حنجره دخالت دارد (ویروس ابشتاین بار).

ـ باکتری مخصوصی که در معده زندگی می‌کند و با سرطان معده قرابت دارد. این باکتری معروف همان هلیکوباکتر پیلوری است.

ـ ویروس دیگری با سرطان دهانه رحم نزدیکی زیادی دارد که به نام ویروس پاپیلومای انسانی معروف است.

ـ ویروس‌های هپاتیت B و C نیز از عوامل ایجادی سرطان کبد هستند، خوشبختانه با واکسیناسیون کودکان ایرانی با واکسن هپاتیت B این ویروس در ایران نیز در حال کنترل است اما هنوز برای هپاتیت C قدم اساسی برداشته نشده است و واکسن ویژه‌ای نیز ندارد.

کشورهای صنعتی با اقدامات جدی مدیریتی این عوامل عفونی را کنترل کرده‌اند و تنها در ۷ درصد موارد هنوز عوامل عفونی پایدار هستند اما در کشور ما و کشورهای مشابه این عوامل تا ۲۶ درصد موارد در ایجاد سرطان دخالت دارند.

سبک زندگی

روش زندگی عامل مهم دیگری در ایجاد سرطان‌هاست که اگرچه در اینجا هم وظیفه مدیریت‌های اجتماعی مهم است اما وظیفه تک‌تک افراد هم مهم است اگر شما مردم عزیز در این زمینه توانمند شده و کمک کنید، به آسانی در حد مؤثری می‌توانید از سرطان‌ها پیشگیری کنید، بعضی از رفتارهای فردی که در این زمینه مؤثر هستند عبارتند از:

ـ انجام فعالیت فیزیکی منظم برای تمامی سنین و در همه وضعیت‌ها الزامی است. حداقل میزان فعالیت فیزیکی نیم ساعت راه‌پیمایی روزانه است که باید به طور منظم و در ساعات معین صورت گیرد. بدیهی است انجام فعالیت‌های بیشتر بهره بهتری نصیب می‌کند.

ـ رژیم غذایی نیز از علل مهم مؤثر در ایجاد سرطان‌هاست، هر نوع رژیمی که به افزایش وزن منجر شود، در ایجاد بسیاری از سرطان‌ها از جمله سرطان پستان و سرطان روده بزرگ مؤثر است. وجود چربی در رژیم غذایی به‌خصوص اگر میزان اسیدترانس آن بالا باشد و یا چربی‌های حیوانی (مانند گوشت چرب، کله و پاچه و...) در رژیم وجود داشته باشد. سبزی‌ها و میوه‌‌ها نیز به خصوص اگر تازه مصرف شوند، در کاهش سرطان‌ها به خصوص سرطان‌های گوارشی مانند سرطان روده بزرگ موثر هستند.

ـ آلودگی‌های شیمیایی نیز از عوامل مهم ایجاد سرطان است، اگر آب‌های مصرفی به فلزات سنگین و یا کودهای شیمیایی و سموم گیاهی آلوده باشد و یا مواد کشاورزی به این عوامل آلوده باشد، مانند چاه‌های آبی که در زمین‌های کشاورزی قرار دارند و یا رها شدن فاضلاب‌های صنعتی کارخانه‌ها در محیط‌های زندگی که می‌تواند هم محصولات کشاورزی و هم آب را آلوده کند، احتمال سرطان افزایش می‌یابد. توجه به منبع آب مصرفی و محصولات کشاورزی از اهم وظایف مدیریت سلامت کشور است اما آگاهی مردم نیز می‌تواند در این زمینه کمک کننده باشد. وجود مواد شیمیایی در مواد غذایی به ویژه به عنوان نگه‌دارنده مانند نیتریت‌ها که برای کنسرو کردن مواد غذایی گوشتی مصرف می‌شود، از عوامل مهم سرطان‌زا به حساب می‌آیند. غذاهای گوشتی که به صورت طولانی مدت مصرف شوند مانند سوسیس و کالباس و غذاهای آماده به طور معمول دارای این نوع مواد شیمیایی نگه‌دارنده هستند.

رعایت بهداشت دهان و دندان و بهداشت عمومی نیز از عوامل مؤثر در پیشگیری از سرطان‌هاست. سرطان‌های مری و معده با رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان رابطه مستقیم دارند بنابراین مسواک زدن و پاکیزه نگه‌داشتن دهان و دندان‌ها از اولویت‌های پیشگیری است.

ـ بسیاری از مواد ریزمغذی مانند آهن، کلسیم، روی و ویتامین‌هایی چون ویتامین C و ویتامین‌های گروه B از عوامل پیشگیری‌کننده سرطان‌ها نیز هستند. با توجه به وضعیت کمبود دریافت ریزمغذی‌ها در کشور ما مصرف این مواد برای همه مردم به ویژه در سنین بالا توصیه می‌شود.

● پیشگیری از سرطان در چه سنی باید صورت گیرد؟

تحقیقات نشان داده است که دو سوم بیماری‌ها در سنین بالا حاصل رفتارهای نابه‌جا و سبک زندگی نادرست در سنین نوجوانی و تماس با عوامل خطر در سنین کودکی است، بنابراین اصلاح سبک زندگی از اوان کودکی باید مورد توجه قرار گیرد تا از عوارض آن در بزرگسالی پیشگیری کرده باشیم.

● نکته مهم

عوامل خطر سرطان‌ساز که از آنها نام برده شد، برای بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز مشترک هستند، بنابراین شناسایی و اصلاح رفتارها در مقابل این عوامل خطر نه تنها موجب پیشگیری از بروز سرطان می‌شود بلکه از بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز پیشگیری می‌‌کند.

▪ تامین اجتماعی

نکته مهمی که باید رعایت کرد، قدرت‌مند شدن انسان‌ها در مقابل متغیرهای اجتماعی است، اگر انسانی از پشتوانه اجتماعی مناسب برخوردار باشد، قدرت مقابله با بیماری‌ها از جمله سرطان را بهتر پیدا می‌کند که در کمیت و کیفیت زندگی او مؤثر است.

یکی از رده‌های تامین اجتماعی، بهره‌گیری از نظام‌های بیمه‌ای در کشور است که زمینه‌های دولتی و زمینه‌های خصوصی بیمه‌گری در کشور فراهم شده است و افراد با بیمه کردن خود و خانواده خویش می‌توانند از زیر ساختارهای اجتماعی برای مقابله با ناملایمات از جمله بیماری‌ها و سرطان استفاده کنند.