من چرا باید روزه بگیرم

به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان

روزه فواید جسمی و روحی فراوانی دارد، شفابخش جسم و توانبخش جان است، پاک کننده آدمی از گناهان است، در ساختن فرد صالح و اجتماع سالم بسیار مؤثر بوده و در تذهیب و تزکیه نفس و رهاندن انسان از نیازهای تن تأثیر بسزایی دارد. روزه یکی از احکام انسان ساز اسلام است، که آگاهی از همه فواید و پی بردن به فلسفه کامل آن همچون سایر احکام الهی برای انسان عادی ممکن نیست.

دانش محدود بشر نمی تواند راهگشای همه اسرار نهفته باشد. بنابر این ندانستن فلسفه احکام الهی نباید ما را از انجام آن بازدارد و موجب نافرمانی و عصیان شود، چرا که این اطاعت کورکورانه نیست، بلکه بر علم و یقین تکیه دارد زیرا مسلمانان می دانند که خدای جهان بر همه چیز دانا و از همه چیز آگاه است و نقص و نیازی در ذات متعال او نیست که از اعمال سودی بخواهد. خدای مهربان برای بندگان خود جز خیر و سعادت نمی خواهد، پس اگر به چیزی فرمان می دهد خیر و سعادت ما در آن است و کمال و تعالی ما بدان بستگی دارد.

فواید طبی و بهداشتی روزه که از سودمندیهای کوچک این فریضه انسان ساز است به حدی است که شاید نیاز به توضیح و تکرار نداشته باشد و بیشتر مردم کم و بیش از آن آگاهند. ما به اختصار به گوشه ای از این فواید انسان ساز اشاره می کنیم؛ معده و دستگاه گوارش از اندام های پرکار بدن آدمی است. با سه وعده غذا که معمول مردم است، تقریبا ً در همه ساعات، دستگاه گوارش به هضم و تحلیل و جذب و دفع مشغول است. روزه باعث می شود از یکسو این اعضا استراحت کنند و از فرسودگی مصون بمانند و نیروی تازه ای بگیرند و از سوی دیگر ذخایر چربی که زیانهای مهلکی دارند تحلیل رفته و کاسته شوند.

در روایات اسلامی حتی به فواید جسمی روزه نیز تصریح شده تا برخی از سست عنصران، اگر نه با ایمان کامل لااقل با توجه به فواید بهداشتی روزه این فریضه ثمر بخش را به جا آورند و از سودمندیهای گوناگون آن در حد خود بهره ور شوند. پیامبر گرامی اسلام (ص) در همین رابطه فرموده اند: «صوموا تصحوا.» روزه بگیرید تا سالم بمانید. و نیز در روایات بسیاری پیشوایان گرامی اسلام فرموده اند: «معده آدمی خانه بیماریهای اوست و پرهیز از غذا، درمان آن است.»

بدیهی است زمانی فواید بهداشتی روزه بهتر به دست می آید که روزه دار، دوری از خوردن و آشامیدن در روز را با زیاده روی در شب تلافی نکند، که پر خوری، خود موجب زیانهای چشمگیری برای دستگاه گوارش است.

● روزه عامل باز دارنده از گناه

روزه، بویژه روزه ماه مبارک رمضان که در اسلام بر همه مسلمین مکلف که بتوانند روزه بگیرند واجب است، عامل مؤثری است در ایجاد و تقویت روحیه تقوا و پرهیزکاری. قرآن مجید این فایده بزرگ را با جمله «لعلکم تتقون» یاد آور می شود و این عبادت را عامل مهم تقوا می شمارد. پیامبر بزرگوار اسلام (ص) در خطبه ای فضیلتهای ماه رمضان را برای مسلمانان بیان فرمود. حضرت علی (ع) پرسید: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ پیامبر پاسخ داد: «الورع عن محارم الله.» اجتناب و پرهیز از گناهان.

● نقش روزه در تقویت اراده

انسان با روزه داری که دوری از خوردن و آشامیدن و خود داری از برخی چیزهای دیگر است در واقع با خواهشهای خویش می جنگد و در برابر غرایز خود مقاومت می کند. تمرین این عمل، اراده و تصمیم را در انسان نیرومند می سازد و جان را از قید حکومت و سلطه هوسها و خواهشها

می رهاند. پیشوایان اسلام فرموده اند: «افضل الناس من جاهد هواه و اقوی الناس من غلب هواه.» بهترین مردم کسی است که با هوای نفس مبارزه کند و نیرومند ترین آنان کسی است که بر آن پیروز شود. پس روزه داران بهترین مردمند، چرا که با خواسته های نفسانی مبارزه می کنند و اگر با مراقبت و کوشش از روزه خویش این بهره را بگیرند که بر نفس خود مسلط شوند، از نیرومند ترین مردم نیز خواهند بود.

● صفای دل و پاکی

روزه و بویژه روزه یکماهه رمضان موجب می شود که حکومت شهوات و امیال شیطانی جای خود را به حکومت تقوا و پیروی از دستورات الهی بدهد و تیرگی هوسها و شهوات در جان آدمی به نورانیت و روشنی باطن تبدیل شود. در سایه همین صفا و پاکی حاصل از روزه است که روزه دار با خودآگاهی، نه تنها دهان و شکم را از خوردن و آشامیدن که دست و پا و چشم و گوش و زبان و همه اعضای خویش را از آنچه خدا حرام فرموده نگاه می دارد و می تواند به آن درجه از تقوا نایل آید که حتی از اندیشه و فکر گناه نیز دوری گزیند. امیر مومنان علی علیه السلام نیز به همین مرتبه اشاره می فرماید: «روزه دل از اندیشه گناهان، برتر از روزه شکم از خوردن و آشامیدن است.» و البته این بدان معنا نیست که ظاهر روزه و امساک از خوردن و آشامیدن را رها کنیم بلکه لازم است به آن اکتفا ننماییم و همراه با آن بکوشیم که به نتایج معنوی روزه نیز برسیم.

● روزه و صبر

«صبر» از خصایلی است که در اخلاق اسلامی بر آن بسیار تأکید شده است. صبر و مقاومت بر نیروی پایداری انسان می افزاید و اراده او را توانا می سازد. قرآن کریم با توجه به همین اثر، از روزه به صبر تعبیر کرده است؛ «واستعینوا بالصبر و الصلوه...» از صبر (روزه) و نماز کمک بگیرید... امامان معصوم ما علیهم السلام «صبر» را در این آیه به روزه تفسیر کرده اند و پیامبر گرامی (ص) نیز ماه رمضان را ماه صبر نامیده اند؛ «شهر الصبر و ان الصبر ثوابه الجنه.» (رمضان ماه صبر است و پاداش صبر، بهشت است.) امام صادق علیه السلام نیز به همین ویژگی روزه اشاره فرموده است: هر گاه برای کسی حادثه ای جانکاه پیش آمد روزه بگیرد که خدا فرموده است «و استعینوا بالصبر و الصلوه.»

● روزه و قناعت

روزه فریضه ای است که مسلمانان را از حرص و آز برای لذتهای مادی و مسابقه برای مصرف و تن پروری می رهاند و به او می آموزد که به فکر دیگران باشد و بر خواهشهای جسمانی خویش مسلط شود و به مصرف به مقدار نیاز قناعت ورزد و از اسراف و تبذیر بپرهیزد. روزه به مسلمانان می آموزد که با کم هم می توان زیست و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات است و برای زیستن لازم نیست که با همه وجود به تن و لذتهای آن پرداخت.

● همدردی با فقیران

پیشوایان گرامی دین در روایات، ماه رمضان را ماه مواسات نامیده اند. از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است. آنان که زندگی آسوده ای دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی را نچشیده اند، ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیله ای است که آنان را از غفلت می رهاند و رنج مستمندان را به یاد آنان می آورد تا به دستگیری فقیران همت گمارند و به درد دل آنان برسند. از سویی به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارک رمضان بسیار سفارش شده است و از سویی دیگر گرسنگی و تشنگی روزه موجب درک رنج مستمند می گردد و بدین ترتیب ثروتمند به فقیر نزدیک می شود و احساسها رقت می یابد و احسان و انفاق فزونی می گیرد و کمک به همنوع را می آموزد.

مواسات یعنی سهیم ساختن برادران در رزق و روزی، و رمضان را به همین جهت ماه مواسات نامیده اند تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرین بر این صفت ارزنده انسانی، جامعه را از کینه برهانند و برادروار در کنار هم از نعمتهای الهی بهره بگیرند و شایسته است که روزه داران به همه این نکات انسانی روزه توجه کنند و بکوشند واقعاً فریضه روزه را آنچنان که باید به جا آورند و ماه مبارک رمضان را آنچنان که سزاوار این ماه است به سر آورند، تا همگان از برنامه های سازنده اسلامی بهره ور شوند. از حضرت امام حسن عسکری (ع) پرسیدند: «چرا روزه واجب شده است؟» فرمودند: «تا ثروتمند درد گرسنگی را دریابد و به فقیر توجه کند.»