پیشگیری ندارد اما درمان دارد

اوتیسم چیست و چه علایمی دارد

اوتیسم جزو اختلالات عصبی تکاملی است یعنی در سیستم تکاملی مغز مشکل ایجاد می‌شود و معمولا دلایل ژنتیکی دارد. البته نه به آن معنا که ژنی خاص برای آن شناخته شده‌باشد بلکه تنها می‌توان گفت برخی مسائل و چند ژن مختلف در به وجود آمدن آن نقش دارند. البته احتمال دارد علل زیست?شناسی دیگری هم داشته باشد یعنی به هر دلیلی در همان دوران جنینی یا چند ماه بعد از تولد اتفاقاتی در سیستم مغز و اعصاب می‌افتد که باعث می‌شود سیستم مغز و اعصاب رشد کاملی نداشته باشد.

هرچه زودتر بهتر

هرچه اوتیسم زودتر تشخیص داده‌ شود بهتر است تا درمان‌های توانبخشی زودتر آغاز شود. حتی زیر یک سال؛ یک کودک ۵ یا ۶ ماهه عادی می‌تواند به صورت یا حالت‌های مادرش واکنش نشان دهد، مثلا وقتی مادر او را در آغوش می‌گیرد، کودک خود را در بغل مادر جای می‌دهد یا وقتی اسم خود را می‌شنود واکنش نشان می‌دهد، اما کودکان اوتیسمی این‌گونه نیستند، مثلا ممکن است اصلا به اسم خود واکنش نشان ندهند یا هیچ وقت خود را در آغوش مادر جای ندهند. کودکان اوتیسمی نگاه معنی‌داری ندارند و نمی‌توانند با نگاهشان مثلا چهره مادر را تعقیب کنند و طوری به مادر یا پدر نگاه می‌کنند که انگار در حال نگاه کردن به یک شی هستند. یک گروه از بچه‌هایی که در طیف اوتیسم قرار دارند ممکن است هرگز توانمندی‌های کلامی را به‌دست نیاورند و گروهی هم ممکن است به‌دست بیاورند و بعد از دست بدهند. ناگفته نماند اختلالات اوتیسم از ۲ یا ۳ سالگی به بعد کاملا قابل‌تشخیص است اما بهتر است زیر ۲ سال یا حتی حدود‌ یک سال بیماری تشخیص داده شود تا درمان‌ها آغاز شود

درمان‌ها بیشتر توانبخشی است تا دارویی

معمولا درمان‌های اوتیسم غیردارویی است و بیشتر در حوزه درمان‌های توانبخشی است یعنی روی تعاملات و برخوردهای عاطفی و علاقه‌مندی‌های این بچه‌ها کار می‌کنند. مصرف داروهای خوراکی به این معنا که روی خود مسائل اوتیسم تاثیر بگذارند هنوز جنبه تحقیقاتی دارد، اما برای اینکه برخی رفتارها بهتر شود گاهی دارو هم تجویز می‌شود. مثلا اگر کودکی علاوه بر اوتیسم، بیش‌فعالی هم داشته‌باشد برای بیش‌فعالی دارو توصیه می‌شود یا ممکن است پرخاشگر یا تحریک‌پذیر باشد که باید تحت‌کنترل قرار بگیرد، اما برای خود اوتیسم دارویی وجود ندارد که بتواند آن را بهبود دهد.

نشانه‌ها را بشناسید

مهم‌ترین و بیشترین جایی که مبتلایان به اوتیسم مشکل دارند هوش اجتماعی است یعنی آن قسمت‌هایی از مغز که وظیفه کنترل روابط اجتماعی را برعهده دارد در این افراد به خوبی کار نمی‌کند. باید بدانید لزوما همه علامت‌ها در همه کسانی که اوتیسم دارند وجود ندارد بلکه در هر بیماری تنها تعدادی از علائم یافت می‌شود. به همین دلیل است که می‌گوییم اوتیسم به صورت طیف در نظر گرفته می‌شود، یعنی طیفی از علامت‌های مختلف نشان می‌دهد که فرد در کدام گروه از اوتیسم‌ طبقه‌بندی می‌شود. برخی از علائم رایج اوتیسم عبارتند از: افراد مبتلا در تعاملات اجتماعی مشکل دارند، مثلا یکی از عناصر تعاملات اجتماعی حرکات بدن و چهره، حالت چشم و... است. افراد اوتیسمی نمی‌توانند این حرکات را تشخیص دهند، یعنی مثلا نمی‌توانند معنای هیجاناتی را که در چهره‌ نشان داده‌ می‌شود کاملا متوجه شوند. نمی‌توانند از چهره فردی مثلا ناراحتی یا خوشحالی یا تعجب او را بفهمند یا حتی لحن صحبت که ناراحت یا عصبانی یا خوشحال است را از هم تمییز دهند. برای آنها لحنی عادی با لحنی هشداردهنده هیچ تفاوتی ندارد. بیشتر افراد عادی دوست دارند با گروه همسالان خود دوست شوند اما یک فرد مبتلا دنبال چیزی است که در سن آنها چندان معمول نیست. البته یک بچه عادی هم ممکن است به برنامه‌هایی که مختص خودش نیست علاقه داشته‌باشد اما مثل اوتیسمی‌ها این برنامه‌ها را در اولویت قرار نمی‌دهد بلکه برنامه‌های مختص سن خودش همیشه برایش جذاب‌تر است. مبتلایان به اوتیسم از کارهای تکراری لذت می‌برند، در حالی که بیشتر بچه‌های عادی از تنوع لذت می‌برند، مثل اینکه لباس‌های جدید بپوشند یا جاهای جدید بروند، اما یک بچه اوتیسمی ممکن است بخواهد ماه‌ها تنها یک لباس را بپوشد و حاضر به عوض کردن آن نباشد یا تنها بخواهد از یک قاشق یا بشقاب استفاده کند و به سختی می‌تواند عادت‌های تکراری خود را کنار بگذارد و با جاها و چیزهای جدید سازگار شود.

اوتیسمی‌ها به راحتی نمی‌توانند تغییرات را بپذیرند و حتی یک تغییر دکوراسیون کوچک آنها را به هم می‌ریزد. افراد عادی هنگام صحبت کردن لحن دارند یعنی مثلا وقتی درباره چیزی تعجب‌آور صحبت می‌کنند متفاوت از زمانی است که از واقعه‌ای ناراحت یا خوشحال‌کننده می‌گویند، اما بیشتر اوتیسمی‌ها تنها با یک لحن ثابت و خاص صحبت می‌کنند و ممکن است لحنشان چندان با کلامشان هماهنگ نباشد.

دکتر الهام شیرازی

فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ایران