اینجا زباله دان داروهاست

قفسه های پر از داروهای تاریخ گذشته کم و بیش در همه خانه ها وجود دارد

یکی از اصلی‌ترین قفسه‌های یخچال اکثر ما ایرانی‌ها، قفسه دارو‌هاست! همه ما به اندازه یک داروخانه کوچک، دارو در منزل‌مان نگاه می‌داریم....

در زمانی که به مطب پرشک می‌رویم هم معمولا برای همه اعضای خانواده دارو درخواست می‌کنیم. به هر حال، داشتن چند بسته قرص سرماخوردگی اضافه در منزل که ضرری ندارد! به نظر می‌رسد این عادت عجیب و ظاهرا بی‌ضرر در مردم سایر کشورهای جهان نیز وجود دارد و ینگه دنیایی‌ها هم به اندازه ما عاشق جمع کردن دارو هستند و البته گاهی فراموش می‌کنند که مهم‌ترین نوشته روی داروها را بخوانند: تاریخ انقضا. در دفتر پلیس محلی ایالت یوتا یک جعبه بزرگ فلزی وجود دارد، کمی بزرگ‌تر از یک صندوق پست. ممکن است فکر کنید این یک جعبه پیشنهادات و انتقادات باشد اما در واقع کاربرد اصلی این جعبه- که از قضا خیلی هم زود پر می‌شود – چیز دیگری است: نگهداری داروهای تاریخ گذشته.

هالی پلاتنیک، مامور بررسی شواهد پلیس لیتون در حالی که جعبه ۲۸ پوندی دارو را به سمت سطل زباله مخصوص می‌برد؛ این حرف را می‌زند. واقعا در این جعبه همه‌چیز پیدا می‌شود: قوطی‌های دارویی که تا نیمه مصرف شده‌اند، داروهای سرماخوردگی بدون نسخه و حتی یک کرم پوستی عجیب و غریب که تاریخ ساخت آن به ۱۹۸۷ برمی‌گردد. این تنها یکی از برنامه‌های متعدد جمع‌آوری داروهای منازل مردم آمریکاست. در بسیاری از ایالت‌های آمریکا، مسوولان شهری تلاش می‌کنند تا با استفاده از روش‌های مختلف مانند قرار دادن جعبه‌های مخصوص در سطح شهر و یا حتی مراجعه خانه به خانه، کابینت‌های داروی منازل را از داروهای قدیمی و تاریخ گذشته خالی کنند. در حال حاضر حداقل ۲۰ ایالت مختلف آمریکا چنین برنامه‌هایی را از سال ۲۰۰۹ آغاز کرده‌اند.

● داروهای سرگردان

علت اصلی آغاز این برنامه‌ها، نگرانی‌هایی است که درباره سرنوشت این داروها وجود دارد. اکثر این داروها، بدون آنکه استفاده خاصی از آنها صورت گیرد، در گوشه آشپزخانه منازل خاک می‌خورند تا زمانی که تاریخ انقضای آنها سپری شود. از این زمان به بعد، به صورت بالقوه، دو احتمال وجود دارد: یا این داروها اشتباها توسط صاحب‌خانه مصرف می‌شوند و یا به شیوه‌های غیرعلمی مانند تخلیه در دست‌شویی‌ها نابود می‌شوند.

عملا نگرانی اصلی، مربوط به ریخته شدن این داروها در فاضلاب و مخلوط شدن آنها با آب‌های زیرزمینی است. تحقیقی که در سال ۲۰۰۸ توسط آسوشیتد پرس انجام شد نشان می‌داد که درآب آشامیدنی مورد استفاده حداقل ۴۲ میلیون آمریکایی، مواد دارویی مختلف یافت شده است.

البته این برنامه‌ها علل دیگری هم دارد: نگرانی از مصرف بیش از حد یا اوردوز دارویی. در حد فاصل سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۷، تنها در ایالت یوتا، تعداد موارد مرگ به علت سوء مصرف داروهای ضددرد ۵ برابر شده است. تری کیف، رییس پلیس شهر لیتون می‌گوید: «اکثر داروهایی که در سطح خیابان‌ها به فروش می‌رسند و توسط نوجوانان خریداری می‌شوند از قفسه دارویی منازل می‌آیند. یکی از اهداف ما، کاهش میزان عرضه این داروهاست.» لیتون یک شهر کوچک ۶۵۰۰۰ نفری در ایالت یوتاست. ایستگاه پلیس این شهر، یکی از ۳۷ مرکز پلیسی است که مسوولان ایالت؛ در آن جعبه‌های مخصوص جمع‌آوری داروهای منازل را قرار داده‌اند. در سال ۲۰۰۹، در شهر لیتون بیش از ۷۳۰ پوند داروی تاریخ مصرف گذشته جمع‌آوری شد. در بعضی موارد، تنها دو یا سه روز برای پرشدن جعبه کافی بود.

● تجویز اجباری دارو به طبیعت

البته این داروها به ‌عنوان یکی از عوامل آلودگی محیط زیست نیز در نظر گرفته می‌شوند. بررسی‌ها نشان داده است که حتی وجود مقادیر بسیار رقیق شده مواد دارویی در آب نیز می‌تواند بر زندگی ماهی‌ها، قورباغه‌ها و سایر آبزیان تاثیر بگذارد.

در سطح ایالات متحده در حدود ۹۰ برنامه متفاوت برای بازیابی مواد شیمیایی و دارویی انجام می‌شود. محققان معتقدند گرچه این، می‌تواند شروع خوبی برای پاک‌سازی محیط‌زیست باشد اما در برابر حجم آلودگی‌های ایجاد شده در محیط بسیار ناجیز است. اکثر سازمان‌های اجراکننده برنامه‌های بازیافت، با کمبود بودجه فراوان مواجه هستند و بسیاری از آنها از نظر حقوقی، چندان نتوانسته‌اند شرکت‌های دارویی را با خود همراه کنند. وضعیت مشابهی در مورد شرکت‌های تولید کننده وسایل الکترونیکی وجود دارد. سالانه مقادیر فراوانی انواع مواد شیمیایی از طریق دور ریختن تلویزیون‌ها، رادیو‌ها، دستگاه‌های کامپیوتری و باتری‌های قابل شارژ وارد محیط‌زیست می‌شود.

اسکات کسل، مدیر برنامه بازیافت بوستون نیز بزرگ‌ترین مشکل را کمبود بودجه می‌داند و معتقد است هیچ‌کدام از دولتمردان و فرمانداران ایالت‌ها، بودجه کافی برای حل مسایل محیط زیست را در اختیار ندارند و نمی‌توانند به‌طور موثر در این چرخه تاثیر داشته باشند.

● دارو پس گرفته نمی‌شود

انجمن شرکت‌های تحقیقاتی و تولیدی دارو در آمریکا اعلام کرده است که سازما‌های بازرسی، در حال تهیه روش‌هایی برای دور ریختن داروهای منازل – به شیوه صحیح – در سطل‌های زباله هستند. حافظان محیط زیست تاکنون نتوانسته‌اند شرکت‌های دارویی را راضی کنند تا باقی‌مانده داروهای بیماران را پس بگیرند. شرکت‌های دارویی علت مخالفت خود را احتمال سرقت داروها و سوء استفاده از آن می‌دانند. ضمن اینکه پس گرفتن داروها باعث بالا رفتن هزینه‌های شرکت‌های دارویی می‌شود و طبیعتا هیچ‌کدام از این شرکت‌ها مایل نیستند از جیب خود خرج کنند.

برنامه‌های جمع‌آوری داروهای اضافه در سطح ایالات متحده تاکنون پاسخ نسبتا قابل قبولی داشته است. برای مثال برنامه جمع‌آوری داروها از طریق پستی – که در ایالت مین انجام شد – از سال ۲۰۰۷ تاکنون توانسته است بیش از ۲۰۰۰ پوند دارو را از منازل ساکنان جمع‌آوری کند.در ایالت واشنگتن، در ۶ منطقه آن و در طی ۳ سال بیش از ۳۵۰۰۰ پوند داروی اضافه جمع‌آوری شد. سه ایستگاه جمع‌آوری دارو‌های ایالت کالیفرنیا در پائولو آلتو قرار داده شده است که گرچه اکثر شهروندان از وجود آنها بی‌اطلاع‌اند اما تنها در سال گذشته ۵۴۰۰ پوند داروی غیرقابل مصرف به این ایستگاه‌ها تحویل داده شده است.

لن کیز، مدیر برنامه جمع‌آوری دارو در شهر مین می‌گوید: «این مساله‌ای است که به خودی خود حل نمی‌شود و نیاز به اقدام همگانی در آن به چشم می‌خورد.» او معتقد است در حالی که شرکت‌هایی مانند تولید کننده‌های لاستیک اتومبیل، برنامه‌های وسیعی برای پس گرفتن لاستیک‌های فرسوده خود دارند، چرا چنین اقدامی نباید توسط شرکت‌های دارویی صورت گیرد؟

● داروهایی به قدمت نیم‌قرن

در یوتا، ایالتی که از سال ۲۰۰۷ بیش از ۵۰۰۰ پوند داروی اضافه را از مردم تحویل گرفته است، یک نکته کاملا روشن و واضح است: مردم این ایالت، داروهای خود را بیش از زمان معمول نگه می‌دارند! لی لمب، یکی از مسوولان ایالتی اجرا‌کننده این برنامه می‌گوید: «مردم، گروه گروه با کیسه و سبد‌های دارویی به اینجا می‌آمدند.» یکی از قدیمی‌ترین داروهای یافت شده در این بسته‌ها، یک بطری عجیب است که تنها روی آن نوشته شده است: برای درد پا! و البته تاریخ ساخت نیز روی آن درج شده است: ۱۹۵۸ یعنی بیش از نیم قرن پیش! در مورد برنامه‌های پس گرفتن داروهای اضافه توسط شرکت‌های دارویی -برنامه‌ای که به take back معروف است- محدودیت‌های خاصی، به ویژه درباره داروهای مخدر وجود دارد. با این وجود کنگره و همچنین قانون گذاران ایالتی در تلاش‌اند تا با تصویب قوانین مناسب راه را برای اجرای این برنامه‌های باز کنند. ایالت‌هایی مانند واشنگتن و مین، در حال تصویب قوانینی هستند که شرکت‌های دارویی را وادار می‌کند در قبال تحویل دارو از مردم به آنها پول نقد پرداخت کند. عده‌ای معتقدند این تنها راه اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌های جمع‌آوری داروست.

● بهترین جای داروها کجاست؟

در منازل ما، اکثر داروها در قفسه‌های دست‌شویی،آشپزخانه و یا حمام‌ها نگهداری می‌شوند. واقعیت آن است که این مکان‌ها؛ به هیچ‌وجه جای مناسبی برای نگهداری دارو‌ها نیستند. به جز داروهای خاص –که مثلا روی بسته‌بندی آنها عبارت «در یخچال نگهداری شود» درج شده است– ما بقی داروها باید در مکان‌های خنک، خشک و تاریک نگهداری شوند. آشپزخانه منازل، معمولا به علت گرم بودن –به واسطه پخت و پز– و همچنین نزدیک بودن به مواد غذایی و احتمال مخلوط شدن این داروها با مواد غذایی، مکان مناسبی به شمار نمی‌روند. حمام و دست‌شویی‌ها نیز معمولا به دلیل رطوبت زیاد، می‌توانند باعث تخریب داروها شوند و باید از نگهداری داروها در این مکان‌ها اجتناب کرد.

منبع: Healthday, AP

دکتر روزبه بخیت