یکشنبه, ۲۳ دی, ۱۴۰۳ / 12 January, 2025
شهری سه هزار ساله در میان زمین های شخم زده
● مروری بر پایتخت و آرامگاه كورش كبیر
ساكنان كشور پر افتخار ایران از موثرترین مردمان این سیاره خاكی در پیشرفت دانش و فرهنگ بشر بوده و هستند. از معدود آثاری كه در سال ۱۹۷۹ در لیست آثار مهم این كره خاكی در یونسكو ثبت شد سه اثر متعلق به ایران بود كه عبارتند از: ۱. تخت جمشید ۲. نقش جهان اصفهان ۳. زیگورات شهر باستانی دوراونتاش (چغازنبیل). پاسارگاد كه محل پایتخت و آرامگاه كورش كبیر كه بنیانگذار حقوق بشر جهان است، تخت سلیمان در آذربایجان غربی و ارگ كهن بم نیز تاكنون به این لیست اضافه شده‌اند.(و ما این بار در بهاری زیبا، همراه با گروهمان رهسپار این مناطق باستانی این شهر سه هزار ساله می‌شویم تا فریاد خاموشش را به گوش ایرانیان برسانیم!)
محوطه تاریخی چغازنبیل، در جنوب غربی ایران و ۳۵ كیلومتری شهر باستانی «شوش» در استان خوزستان ۱۳ قرن قبل از میلاد مسیح به فرمان پادشاه «عیلامی» در كنار رودخانه «دز» ساخته شد. از آن رو به نام پادشاه عیلامیان این بنا را «دوراونتاش» نامیدند كه به معنای قلعه «اونتاش» است.
گفته می‌شود شهر سازان عیلامی برای ساختن «دوراونتاش» مكانی را انتخاب كردند كه تپه‌یی در آن قرار داشت و محل تپه به گونه‌یی بود كه در زمان صافی و شفافی هوا هر دو شهر «شوش و هیلاكو» (كه در نزدیكی شوشتر كنونی قرار داشت) قابل دیدن بودند.
شاه دستور داد درختان جنگلی را كه در آنجا قرار داشت بریده و آنجا را صاف كرده و شهر را بنا كنند. شهر دوراونتاش دارای مساحتی حدود صد هكتار است و توسط دیواری خشتی به طول ۴ كیلومتر محصور شده است. باقی بنای شهر دوراونتاش از آجر پخته و خشت خام ساخته شده‌اند. ملاتی كه در این سازه‌ها به‌كار رفته گل قیر معدنی و گچ بوده است. از سنگ نیز برای اتصال درها به دیوارها پاشنه درها و جاكلونی برای قفل كردن درها و گاه برای جلوگیری از فرسایش آن به عنوان روكار، و كار آجر استفاده می‌شد. از ساروج نیز كه تركیبی از آهك زنده، خاكستر چوب، و موی حیوانات است گاه برای پوشش ضد رطوبت اتاق‌ها ساخته شده از فلزات نیز برای كلون جاكلونی درها استفاده می‌شده است.
مهمترین معبد شهر باستانی ۳۶۵۰ ساله دوراونتاش زیگوراتی است كه در مركز شهر قرار دارد. این زیگورات وقف خدایان (انیشو شنیك و ناپیراشا «گال») شده است. (كلمه زیگورات یا ذیقورات به معنای بلند و برافراشته ساختن می‌باشد).
وقتی از تاریخ صحبت می‌كنیم آنچه مهم است ارایه سند است. آنچه كاملا مستند است، تاریخ است، و آنچه مستند نیست، روایت است. مهمترین سند تاریخی، نوشته‌هایی است كه در بناهای تاریخی كشف می‌شود و هنگام ساخت آن بناها نوشته شده است. این اسناد نه تنها از نظر تاریخی كه از نظر علمی و معنوی هم بسیار مهمند. یكی از مهمترین رویدادهای تاریخ بشر، اختراع خط بوده كه اثر شگرفی به تمدن بشر داشته، خط عیلامی توسط ایرانیان باستان اختراع شد كه نشان از هوش و نوآوری قابل تحسین ایرانیان باستان است. از بدنه زیگورات پس از هر ده ردیف آجر ساده یك ردیف آجر نبشته‌دار به كار برده شده است.
تا سال ۱۹۶۵ در شهر دوراونتاش «۵۲۷۵» آجر نبشته و خشت نبشته به زبان عیلامی و آكدی كشف شده كه بدون هیچ شك و تردیدی اثبات كننده دانش و سواد ایرانیان باستان است. این افتخاری است تاریخی كه اكثر كشورهای جهان از آن بهره برده‌اند.
اكثر آجر نبشته‌ها از سازنده بنا و دلیل ساخت بنا حكایتی جاودان را بازگو می‌كند. ۶۵۹ عدد از آجرها بر بدنه «زیگورات» باقی مانده‌اند. این نوشته‌ها از وجود ادبیاتی بسیار قوی در ۳۲۵۰ سال پیش در سرزمین عیلام حكایت می‌كند. یكی از نبشته‌ها حكایت می‌كند: «من اونتاش ناپیراشا، پسر هوبانو مناشاه آنزال و شوش به خدای ناهونته نماز گزاردم. او این خواهش را مستجاب كرد و آنچه را كه من خواسته بودم انجام دادم. این معبد را با اتاق‌های آجری ساختم.»
همه این هنرها و تاریخ گذشته را حدود ۵۴ سال پیش رومن گریشمن باستان‌شناس و محقق فرانسوی در طول ۱۱ سال از زیر خاك ذره ذره بیرون آورده تا چنان جهان شگفت‌زده از هنر پیشینیان این مرز و بوم شود. كه سازمان علمی فرهنگی یونسكو آن را در فهرست میراث جهانی قرار دهد كه یكی از ۳ اثر ثبت شده ایران در این فهرست طولانی است.
آقای «مهرداد خلیلی» در تاریخ ۳۱ آبان ۸۴ در مورد زیگورات، چنین نوشته‌اند: «اكنون معبد زیگورات پس از ۳۴۰۰ سال نه از فرسودگی و رنج باد و باران كه از بی‌تدبیری ما در آستانه نابودی است.
در این سال‌ها نه تنها هیچ فكری نكردیم كه چگونه چنین بنایی را در برابر فرسایش مراقبت كنیم كه اكنون با بمب‌گذاری در اطراف آن همه چیز را در معرض نابودی قرار داده‌ایم. پس از آن كه در سال ۵۷ «چغازنبیل» را جهان پسندید و به فهرست میراث خود افزود، به دلیل وقوع انقلاب و خروج هیات‌های باستان‌شناسی، زیگورات سر برآورده از خاك قرون بی‌پناه در برابر باد و باران رها شد. تغییر دمای شب و روز و باد و باران برای از بین بردن اثر ساخته شده از خشت كافی است اما این تنها رنج زیگورات كهن نبوده و نیست.
ایشان در قسمتی دیگر می‌نویسند: «مردم زمین‌های اطراف محوطه باستانی رها شده بدون مرز و حریم را زیر شخم می‌كشند و هر روز به وسعت مزارع نیشكر افزوده می‌شود. آنها هر ۶ ماه یكبار پس از برداشت نیشكر بی‌آنكه همچون نیاكان خود تناوب كشت را رعایت كنند تا هم خاك رمقی داشته باشد تا فصلی دیگر بار بیاورد، بذر پاشیده شده را هم به دلیل كوچك شدن زمین‌های زراعی و اندك ماندن سهم كشاورز از محصول بازمانده نیشكر را به آتش می‌كشند كه این كار خود ۶ ماه طول می‌كشد و از حاصل آن دود و كربن به آسمان می‌رود تا در فصل باران همراه دیگر آلاینده‌های كارخانه كاغذ پارس، كشت و صنعت میان آب و كوره‌های آجرپزی گازانیدرید سولفور با آب تركیب شود و اسید سولفوریك بر پیكر و جان زیگورات ببارد هر روز این تن نحیف و پیر، فرسوده و فرسوده‌تر شود.
زیگورات چنان تنها مانده كه اكنون می‌گویند رد پاهای كشف شده روی كف فرش كه بر اثر باد و باران و تردد جهانگردان در آستانه تخریب قرار دارد هنوز دست هیچ مرمت‌گری از سال ۱۳۳۱، تاكنون به این ردپاها كه بر سنگفرش زیگورات یا در ورودی معابد دیگر چغازنبیل بر جا مانده نخورده است. گرچه بارها پای صدها و هزاران بازدیدكننده بی‌ملاحظه آنها را فشرده و فرسوده است. در همه این سال‌ها مدیران میراث فرهنگی و گردشگری تنها كاری كه كرده‌اند نصب یك كیوسك در ورودیه زیگورات و فروختن بلیت به گردشگران بوده است».
طبق اظهارنظر راهنمای زرتشتی این محل، ردپاها یك حالت عرفانی را در افراد ایجاد می‌كند وقتی كمی به ردپاها دقت كنیم تصویر دو حالت پا را می‌بینیم، یكی گویا از «كف پا» بر گل پخته نشان شده و در لحظه‌یی دیگر گویی «روی پا» روی گل پخته نقش بسته است!
احداث نیروگاه‌های برق و آب در این منطقه، كشت نیشكر، حفر چاه‌های نفت (بدون توجه به وجود معبد) همه و همه تهدیدی است به زیگورات (چغازنبیل) كه روزبه‌روز بیشتر در سراشیبی انهدام قرار گیرد.
در فصل بهار، اطراف چغازنبیل را گیاهان وحشی، گل‌های شقایق، بابونه شیرازی، قاصدك، پنیرك (با نام محلی توله)، نعنا (اوجی)، همیشه بهارهای وحشی آراسته‌اند كه همه حكایت از وجود آب فراوان است.
بیایید قبل از اینكه فاجعه‌یی رخ دهد از جنس همان كه اكنون در تنگه بلاغی نزدیك پاسارگاد شاهدیم (كه اول سد را ساختند و آب به آن انداختند و اكنون می‌گویند شاید آثار باستانی آن منطقه زیر آب مدفون شود.)فریاد «زیگورات» را بشنویم، و شهر سه هزار ساله دوراونتاش را دریابیم قبل از اینكه با بی‌تدبیری، كاملا خاموش شود؟!
نوشته و تحقیق: مینا جعفری‌نژاد
منابع:
۱ بروشورهای سازمان میراث فرهنگی و جهانگردی خوزستان
۲ شهر سه هزار ساله اوراونتاش: مهندس محمدحسن خواجه‌عبداللهی با همكاری گروه كوهنوردی جوانان پارسین ۸۵۸۴ به سرپرستی آقای خسرو محمودی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست