پدیده تشییع جنازه

بسیاری از ایرانی ها بعد از مرگ، در فضاهای متفاوتی روی دوش احساسات ناگهانی و منقلب مردم تشییع شده اند.

بسیاری از ایرانی ها بعد از مرگ، در فضاهای متفاوتی روی دوش احساسات ناگهانی و منقلب مردم تشییع شده اند. اسامی ای که علاوه بر فعالیت های خاص دوره حیاتشان، از این نظر هم در تاریخ ماندگار می شوند. مراسم دور از انتظار تشییع پیکر غلامرضا تختی، مهوش، فروغ فرخزاد و... هنوز از یاد اهالی تهران نرفته است. این روزها رسانه ها و فضاهای مجازی هم در کیفیت و کمیت این پدیده تاثیرات جدی گذاشته اند. غیر از شخصیت های دینی ـ به خاطر فضای مذهبی کشور ـ و درگذشتگانی که گروهی در وقایعی مثل جنگ و زلزله از دنیا رفته اند و ـ چنان که در بدرقه شهدای غواص کربلای ۴ دیدیم ـ همیشه همراه با حضور انبوه جمعیت بوده و هستند، نام های دیگری را هم می توان فهرست کرد؛ ناصر حجازی، خسرو شکیبائی، روح الله داداشی، همایون خرم، محمدرضا لطفی و این اواخر؛ سیمین بهبهانی، مرتضی پاشایی، هادی نوروزی و... (در این دو مورد آخر شاید نوع مرگ در جوانی و شدت جان گدازی آن هم بی تاثیر نبوده است.) موقعیت هایی مثل زمان و مناسبت ها را هم نمی شود نادیده گرفت. همچنان که تقارن درگذشت احمد اسفندیاری با تعطیلات نوروزی این مراسم را تحت الشعاع قرار داد.

گاهی این مراسم به خاطر برخی ممنوعیت ها و محدودیت های قانونی و یا در واکنش به پدیده های دیگر اجتماعی و سیاسی، رونق بیشتری می گیرد و یا به عکس؛ کوچکتر از حد پیش بینی شده برگزار می شود. نوع و زمان آخرین حضور اجتماعی، در چهارچوب شهرت و شغل، در حافظه عمومی مردم هم البته موثر است. جالب تر این کهاین حضور گاهی ارتباط مستقیمی با فرد درگذشته ندارد و تنها بهانه ای است برای دیدن، دیده شدن و تمایل به فعالیت های اجتماعی.

این حضور عمومی، انبوه و هیجانی گاهی در مراسمی مثل تشییع "معصومه دده بالا" در گورستان وست‌وود هالیوود، در خارج از کشور هم اتفاق می افتد. (مراسمی که به نوعی اولین و بزرگترین تشییع جنازه مهم برای یکی از اهالی منسوب به هنر توسط ایرانیان مقیم خارج کشور به حساب می آمد و به شکل الگویی تازه در موارد مشابه در اروپا و آمریکا ادامه یافت.)

پدیده تشییع جنازه یکی از موضوعات و شاخصه های قابل تأمل در مردم شناسی، مطالعه علوم اجتماعی، جامعه شناسی و رصد وضعیت فرهنگی و... است. شاید آدم ها را از نظر تشییع جنازه بتوان به دسته های مختلفی تقسیم کرد:

ـ آدم های گمنام و به اصطلاح معمولی (متناسب با طبقه و موقعیت اجتماعی)؛

ـ مرگ های دسته جمعی در حوادث؛

ـ فعالان اجتماعی، شخصیت های سیاسی و مذهبی متنفذ و کاریزماتیک؛

ـ قهرمانان ملی، ورزشکاران و قهرمانان ورزشی؛

ـ هنرمندان (شامل هنرمندان خاص و هنرمندان عامه پسند که در این موضوع تفاوت معنا داری بین خواننده ها، اهالی سینما، بازیگران سینما، اهالی تئاتر، مجریان تلوزیونی، هنرمندان هنرهای تجسمی و... به چشم می خورد)؛

ـ نویسنده ها، شخصیت های علمی و دانشگاهی.

حالا شاید وقتش رسیده باشد که گاهی بی پروا و دور از حب وبغض ها، به نقد و تحلیل این پدیده اجتماعی بپردازیم. بعد صادقانه و بی تعارف برای خودمان یادآوری کنیم که چه کرده ایم؟ چه می کنیم؟ و چه باید کرد؟

سعید فلاح فر