جُبن

جُبن (ترسوئی) در طرف تفریط و عبارت است از این‌که در مواردی که مثلاً أولیٰ انتقام است هیچ جنبشی و حرکتی نکند. و غضب افراط در این حرکت است. پس جُبن به یک اعتبار ضدّ غضب است و به اعتباری …

جُبن (ترسوئی) در طرف تفریط و عبارت است از این‌که در مواردی که مثلاً أولیٰ انتقام است هیچ جنبشی و حرکتی نکند. و غضب افراط در این حرکت است. پس جُبن به یک اعتبار ضدّ غضب است و به اعتباری دیگر ضدّ تهوّر. و به هر دو اعتبار در طرف تفریط و از مُهلکات بزرگ است و آدمی به سبب آن دچار صفات مذمومی مانند خواری نفس و ذلّت و ناگواری زندگی می‌شود و مردم در جان و مال او طمع می‌کنند و در کارهای خود بی‌ثبات و تنبل و راحت‌طلب می‌گردد. و از این‌رو از همهٔ سعادت‌ها باز می‌ماند و ستمکاران دست تجاوز بر او می‌گشایند، و انواع رسوائی‌ها را دربارهٔ خود و اهل خود تحمّل می‌کند، و دشنام‌ها و تهمت‌های ناروا را می‌شنود و نسبت به آنچه موجب ننگ و رسوائی است بی‌مبالات می‌شود و مقاصد و امور مهم خود را مهمل و معطّل می‌گذارد. و لذا در شریعت از آن نکوهش شده است.

رسول اکرم (صلّی الله علیه وآله وسلم) فرموده است:

سزاوار نیست که مؤمن بخیل و ترسو باشد.

(لٰا یَنْبَغی لِلْمُؤْمِنِ أنْ یَکُونَ بَخیلاً وَلٰا جَباناً )

و نیز فرمود:

خدایا از بخل به تو پناه می‌برم، و از جُبن به تو پناه می‌برم، و از این‌که به فرتوتی و پست‌ترین دوران عمر برسم به تو پناه می‌برم.

(اَللّٰهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِکَ مِن‌َ الْبُخْلِ ، وَ أعُوذُ بِکَ مِنَ الْجُبْنِ ، وَ أَعُوذُ بِکَ أنْ أُرَدَّ إِلٰی أرْذَلِ الْعُمُرِ)

و علاج آن: بعد از آگاه ساختن نفس بر نقص و مُهلک بودن آن - این است که انگیزه‌ەای غضب را در آنچه جُبن به سبب آنها پدید می‌آید تحریک کند. زیرا قوهٔ غضب در هر کسی موجود است، ولی در بعضی از افراد ضعف و نقص می‌یابد و در آنها جُبن پدیدار می‌گردد. و چون پی‌درپی برانگیخته شود فزونی و قوّت گیرد، چنان‌که آتش کم با تحریک پیاپی برافروخته و شعله‌ور گردد. از حکما نقل شده است که خود را در مخاطرات شدید و ترسناک می‌افکندند تا این رذیله را دفع کنند. و از چیزهائی که برای معالجهٔ آن سودمند است این است که با کسانی که خود را از شرّ و دشمنی او ایمن می‌دانند وضع مخاصمه بگیرد تا نیروی غضب او تحریک شود، و چون در نفس او ملکهٔ شجاعت حاصل شد آنگاه خویشتن را از این‌که تجاوز کند و به طرف افراط بیفتد نگاه دارد.