مهارت تفکر انتقادی چیست؟

بستر اصلی رشد و تعالی هر جامعه بر پایه افراد رشد یافته و متعالی استوار است لذا نیاز است که افراد مهارت هایی را کسب کنند و بتوانند با تمرین های متوالی دانش خود در این زمینه را به …

بستر اصلی رشد و تعالی هر جامعه بر پایه افراد رشد یافته و متعالی استوار است لذا نیاز است که افراد مهارت هایی را کسب کنند و بتوانند با تمرین های متوالی دانش خود در این زمینه را به رفتار و عمل تبدیل کنند.

سازمان بهداشت جهانی مهارت های ده گانه زندگی را به مهارت های خود آگاهی، مقابله با هیجان منفی، حل مسئله، تصمیم گیری، مقابله با استرس، برقراری رابطه مؤثر، روابط بین فردی سازگارانه، همدلی، تفکر خلاق و تفکر انتقادی تقسیم کرده است که در این مقاله سعی بر این است تا به مهارت تفکر انتقادی پرداخته شود.

انتقاد چیست؟

بسیاری از مردم معنی انتقاد را معادل مفاهیمی نظیر سرزنش، خرده گیری، شماتت، عیب جویی و توبیخ می دانند. از این رو تعجبی ندارد اگر انتقاد به مفهوم رایج آن نوعی اهانت تلقی شود چرا که به طور مثال انتقاد کننده حرفی را می زند و سپس فرض می کند که دیگر نیازی نیست چیزی بگوید یا بشنود و بدین طریق در حقیقت انتقاد شونده را هم به واکنش منفی وا می دارد و این فرآیند به جای آن که مثل گفت و گو ۲ سویه انجام شده باشد، یک سویه بوده است. اما به واقع واژه انتقاد، یک ارزیابی عینی و بی طرف از افکار و اعمال مشاهده شده است و از منتقد انتظار می رود همان طور که معایب چیزی را بیان می کند، محاسن آن را هم بازگو کند و سپس با سنجش هر ۲ جنبه آن داوری کند پس هدف از انتقاد کردن، برقراری ارتباط، تحت تأثیر قرار دادن و به تحرک واداشتن انتقاد شونده است یعنی انتقاد برخورد سازنده ای است که بین انتقاد کننده و انتقاد شونده صورت می گیرد.

چگونه انتقاد کنیم؟

۱) باید بدانیم «به طور دقیق از چه رفتاری می خواهیم انتقاد کنیم؟» و از کلی گویی بپرهیزیم که این امر باعث می شود از تعمیم و گسترش انتقاد جلوگیری شود.

- بعد از تعیین رفتار خاصی که قصد انتقاد و از آن دارید باید به این نکته توجه کرد که آیا رفتار مورد انتقاد را می توان تغییر داد یا خیر؟ اگر پاسخ به این سؤال منفی بود باید به دنبال این باشید که چه باید کرد؟

۲) از خودتان بپرسید «انتقاد من چه تأثیری در بهتر شدن اوضاع و یا بهبود روابطمان می تواند داشته باشد؟» انتقاد بدون وجود یک انگیزه مثبت و نیرومند برای انتقاد شونده مانند صدور حکمی است که سود آن صرفا متوجه انتقاد کننده است. انگیزه باعث می شود که فرد احساس کند به نفع خودش است که انتقاد را بپذیرد.

۳) اگر انتقاد را به عنوان نگرش شخصی خود از یک وضعیت بیان کنید، دیگران اشتیاق بیشتری به شنیدن آن نشان می دهند و به این وسیله به انتقاد شونده فرصت می دهید تا عقاید و احساسات خود را با عقاید شما مقایسه کند ولی انتقادی که به صورت «حکم» و بیان یک حقیقت مطرح شود، بالافاصله طرف مقابل را در موضع دفاعی قرار می دهد و او را وادار می کند که آن را رد کند.

۴) برای سنجش تأثیری که گفته های شما ممکن است به جا بگذارد باید از خودتان بپرسید که «آیا به طرف مقابل نشان دادم که احساساتش را درک می کنم؟» چرا که همدلی شما می تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم از طریق احساسات، افکار و رفتارتان منتقل شود.

۵) در هر موقعیتی باید توجه داشته باشیم که نباید از موضع و جایگاه خود به عملکرد اطرافیان نگاه کنیم بلکه باید سعی کنیم خودمان را در موقعیت آن ها قرار دهیم و سپس از آن دیدگاه به قضاوت بپردازیم.

مهناز نیستانی

کارشناس ارشد مدیریت آموزشی