وزارت بهداشت برای مردم نسخه الكترونیكی می پیچد

بزودی پروژه درمان بیماران ایرانی از راه دور اجرا می شود در این پروژه , پزشكان می توانند بدون مراجعه حضوری , تصویر رادیولوژی اعضای بیماران و سایر اطلاعات آنان را از راه دور دریافت كنند و برای بیماران خود نسخه الكترونیكی بپیچند

واژه «بزودی» در عملیات سلامت الكترونیك طرح «تكفاب» وزارت بهداشت یعنی ، تا سال ۱۳۸۹. زمان چندان نزدیكی نیست ، اما با توجه به عمر زیاد علم پزشكی و تحولات تدریجی آن ، اجرای این پروژه در ۶ سال آینده هم برای مردم ایران كه تاكنون از كاربردهای فناوری اطلاعات بی بهره بوده اند ، مایه امیدواری و شگفتی است.

مرحله اول و دوم طرح تكفاب (توسعه كاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات بهداشتی ) كه نسخه بهداشتی طرح تكفای شورای عالی اطلاع رسانی است ، تا پایان سال ۸۳ تمام می شود در حالی كه با تمام كاستی ها و مشكلات نظام تخصیص بودجه ، چهار میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات تكفا برای آن هزینه شده است. در ماههای پایانی مرحله اول ، نه بیمارستانی مجهز به سیستم اتوماسیون پذیرش بیماران شده است ، نه پرونده الكترونیك بیماران تدوین. هیچ كدام از بیمارستانها به هم متصل نیستند و كد بهداشتی كامپیوتری هم برای هیچ بیمار ایرانی وجود ندارد. با این حال نماینده ویژه وزیر بهداشت و دبیر شورای راهبری تكفاب ، خونسرد و مطمئن ، سه ماه مانده به پایان فاز دوم تكفاب در ساختمان معاونت فناوری اطلاعات وزارت بهداشت اینطور می گوید : «فكر نكنید دیر شده است. در چنین پروژه های مهمی ، انجام مطالعات و استفاده از تحقیقات بسیار زمان بر اما ضروری است همانطور كه در انگلستان ، فاز مطالعاتی چنین طرح مشابهی ۶ سال طول كشید.»حالا در ایران ، دو سال پس از طرح تكفا ، بسیاری از پروژه های مطالعاتی تكفاب وارد فاز عملیاتی شده است. مرحله اول این طرح كه افق زمانی آن سال ۱۳۸۱ بود تمام شده و مرحله دوم نیز در روزهای پایانی سال ۸۳ در حال اتمام است تا فاز آخر و سوم طرح سلامت الكترونیك با افق زمانی ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ آغاز شود.در مرحله دوم این طرح ، فراهم آوردن امكان دستیابی به پهنای باند ( دست كم ۶۴ كیلو بیت در ثانیه ) برای مراكز بهداشتی و افزایش این پهنای باند به حداقل ۲ مگابیت در ثانیه برای مراكز اصلی به همراه قابلیت دسترسی داده های معتبر برای همه كاركنان بهداشتی جزو شرایط زیربنایی بود كه باید اجرا می شد در حالی كه اكنون تنها ۴۰ دانشگاه علوم پزشكی وابسته به وزارت بهداشت باهم مرتبط هستند و پیوندی میان بیمارستانها و مراكز بهداشتی وجود ندارد.خدمات ملی «آن لاین» یا اینترنتی اورژانس و ثبت اینترنتی اطلاعات خاص پزشكی هم از خدمات كاربردی پیش بینی شده در مرحله دوم بود كه تاكنون اجرا نشده و تنها سه ماه تا زمان اجرای آن طبق برنامه فرصت باقی مانده است. با وجود همه این مسائل ، خسرو سلجوقی معاون فنی دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی، وزارت بهداشت را یكی از نهادهایی می داند كه پروژه تكفا در آن به طور موفقیت آمیزی اجرا شده است. ( خبرگزاری سینا ، ۲۳ شهریور ۱۳۸۳)در حال حاضر با وجود كندی پیشرفت پروژه كه به دلیل شرایط خاص اجتناب ناپذیر است ، طرحهایی مانند شناسنامه سلامت ، پرونده و كد بهداشتی الكترونیكی وجود دارد كه ترابی درباره آنها توضیح می دهد.

شناسنامه سلامت الكترونیكی به جای كاغذ

در حال حاضر ۲ میلیون و ۴۶۰ هزار دانش آموز مقطع ابتدایی شناسنامه سلامت دارند كه در آن اطلاعات اولیه وضعیت بهداشتی آنان به ثبت رسیده است. بر اساس طرح وزارت بهداشت ، تمام مدرسه ها موظف هستند برای دانش آموزان در بدو ورود به مدرسه شناسنامه سلامت ، حاوی گزارش اولیه معاینه و وضعیت سلامت كودكان را تهیه كنند. قرار است این طرح پس از مدارس ابتدایی به تمام مقاطع تحصیلی دیگر گسترش یابد همانگونه كه تاكنون در برخی مدارس راهنمایی هم اجرا شده است. تبدیل این اطلاعات به داده های الكترونیكی قابل ثبت در رایانه ، از جمله طرحهای تكفاب است كه تا پایان امسال بخشی از آن به نتیجه خواهد رسید.

دكتر مینو محمود عربی كارشناس اداره سلامت مدارس می گوید : «قبلاً هم شكل دیگری از این شناسنامه در ۴ صفحه برای همه دانش آموزان وجود داشته هرچند ممكن است برخی به خاطر نیاورند. این اطلاعات در مدرسه هنگام بازدید مراقبان بهداشت ثبت و نگهداری می شده است اما شناسنامه سلامت ، ۱۶ صفحه شامل نمودار و اطلاعات بهداشتی كامل تری از دانش آموزان است كه فقط در اختیار والدین و مسؤولان مدرسه قرار دارد تا در صورت نیاز به خانواده ها گزارش داده شود.»به گفته او ، مواردی وجود داشته كه والدین كودك هر دو پزشك بوده اما نتوانسته اند نارسایی شنوایی یا بینایی فرزند خود را تشخیص دهند. معاینه و ثبت این اطلاعات در شناسنامه سلامت ، در درمان یا پیشگیری نارسایی های مهم تر مؤثر است ضمن آنكه بی توجهی به سلامت كودكان ، افت تحصیلی را هم به دنبال دارد.اما این مرحله چه ارتباطی با تكفاب دارد؟ پاسخ محمود عربی اینطور خلاصه می شود : «ما همیشه در رد و بدل كردن اطلاعات با شهرستانها مشكل داریم . زمان زیادی در پست و ... تلف می شود و چاره ای هم وجود ندارد جز آنكه این اطلاعات را از طریق اینترنت ارسال كنیم .در حال حاضر با هماهنگی ۴۰ دانشگاه و دانشكده علوم پزشكی كه به هم متصل هستند پیش بینی می شود تا پایان سال ، ارسال اطلاعات شناسنامه سلامت دانشجویان از طریق شبكه اینترنتی بین دانشگاه ها و وزارت علوم انجام شود.» تهیه شناسنامه سلامت دانش آموزان آزمایش كوچك تری است برای طرح ملی وزارت بهداشت : پرونده و كد بهداشتی الكترونیكی برای همه

برای اجرایی كردن تكفاب ، این طرح به سه لایه زیرساخت ، پورتال ( گذرگاه ) و لایه عملیات ملی تقسیم شد. در بخش عملیات ملی ، پرونده الكترونیك بیمار ، الكترونیكی بهداشتی و پرونده الكترونیكی فردی و اجتماعی افراد قرار دارد.در پرونده الكترونیكی بیمار ، اطلاعات بیمار مراجعه كننده به مراكز پزشكی ثبت می شود و در پرونده بهداشتی اطلاعات همه افراد جامعه اعم از افراد سالم و بیمار.به گفته دكتر ترابی دبیر شورای راهبری تكفاب ، تقریباً همه افراد مراجعه كننده به مراكز بهداشتی پرونده سلامت دارند اما تا سه ماه دیگر قرار است در اورژانس سه بیمارستان ( دو بیمارستان از مجموعه بیمارستان امام خمینی تهران و بیمارستان امام تبریز) به صورت طرح پایلوت ، اطلاعات مراجعه كنندگان به طور الكترونیكی ثبت شود. پس از آن مرحله جامع تر تشكیل پرونده الكترونیكی بهداشتی قرار دارد كه تمام افراد جامعه را شامل می شود. مراحل مراقبت از نوزاد و مادر و اطلاعات همه دراین پرونده ها به ثبت می رسد.پرونده الكترونیكی فردی و اجتماعی هم اطلاعات خاص مانند مراحل درمان روانی و .... را در بر می گیرد .طرح اختصاص «كد سلامت» ویژه به هر فرد اجتماع مانند شناسنامه ، از ملزومات تهیه این سه نوع پرونده است.این كد ها به طور اختصاصی در مراكز داده های وزارت بهداشت به ثبت می رسد و به خود افراد جامعه داده نمی شود. دسترسی به این كدها فقط برای معدود افراد طبق ضوابطی كه تعیین خواهد شد ، مجاز است.ترابی درباره ضرورت چنین اقدامی توضیح می دهد كه «دولت برای پیشگیری بیماری ها نیاز به این اطلاعات دارد. در كشورهای پیشرفته در بیست هفتگی جنین، زمانی كه هنوز در شكم مادر است ، پرونده سلامت او ثبت می شود .»هر سال در جهان ۵ میلیون كودك در نخستین ماه زندگی، جان خود را از دست می دهند و بیش از ۴ میلیون، از مرگ جنینی تلف می شوند، یعنی سالانه بیش از ۹ میلیون زندگی از بین می رود. دلایل این مرگ و میرها اغلب به علت بیماریهای عفونی یا ارثی است كه ثبت اطلاعات در پیشگیری آنها می تواند مؤثر باشد.

ترابی اینگونه تعبیر می كند : «فرض كنید یك نوع پیوند عضو یا بیماری در ایران شایع شود. وقتی اطلاعات افراد جامعه به طور كامل در اختیار محققان باشد می توان دلیل این اتفاق را كشف و در آینده پیشگیری كرد.»هزینه تجهیز یك بیمارستان به سیستم دریافت و پردازش اطلاعات رایانه ای در كشور ، چیزی حدود ۳۰۰ میلیون تومان است اما مسلماً دولت در مدت طولانی باید هزینه بیشتری برای درمان بیمارانی كه مرض آنان قابل پیشگیری است بپردازد.

< ثبت حوادث«نظام ثبت حوادث با علل خارجی» كه از سه ماه دیگر در برخی بیمارستانها به صورت آزمایشی اجرا می شود نیز از جمله طرحهای تكفاب است كه در كاهش هزینه های درمان نقش موثر دارد.حوادث ، مهمترین علت از دست رفتن عمرمفید است. میانگین سن هنگام فوت دربیماری های قلبی حدود ۶۷ و سكته مغزی ۷۰ سال است ولی میانگین سن هنگام فوت دراثر حوادث ترافیكی حدود ۳۵ سال است یعنی در اوج كارایی ، افراد را از بین می برد . طبق آمار سال ،۱۳۸۰ ۱۳ درصد عمر از دست رفته ناشی از حوادث ترافیكی بوده است و ۱۲ درصد به علت ایست قلبی ومغزی .بنابراین حوادث ترافیكی هنوز مهمترین علت مرگ در كشور است . سالانه از۴میلیون بیمار بستری دربیمارستان ها یك میلیون و ۵۰۰ هزار نفر به دلیل سوانح و حوادث مجروح شده اند. پیشگیری و كنترل آسیب، اقدام برای كاهش فراوانی وقوع، كاستن از شدت خطر و آسیب های همزمان یا عوارض متعاقب آسیب از دلایل اجرای طرح ثبت حوادث است كه بزودی اجرا خواهد شد.درحالی كه بسیاری از كشورها برای تأسیس بیمارستانهای مجازی و درمان بیماران از راه دور تلاش می كنند وزارت بهداشت ایران هنوز در حال برداشتن نخستین گامهای الكترونیكی كردن نظام سلامت ، یعنی جمع آوری اطلاعات است . بیمارستان مجازی به نام «سانتا باربارا» اطلاعات بیماران ۲۸۰ جراح متخصص را نگهداری می كند . به طوری كه این پزشكان برای پیگیری روند درمان بیماران خود تصاویر اعضا و اطلاعات دارویی و ....را در اختیار دارند و حتی می توانند با پزشكان دیگر به صورت آن لاین در این باره مشورت كنند.در ایران نیز سایت هایی مانند سلامت ایران به آدرس www.salamatiran.hbi.ir یا سایت سلامت جوانان ، برخی اطلاعات ابتدایی بیماری ها و علایم آنها را به همراه اطلاعات كمكهای اولیه به زبان فارسی در شبكه اینترنت قرار داده است اما تا رسیدن به سلامت الكترونیكی گامهای بلند تری لازم است. با تصمیم اخیر وزیر ارتباطات مبنی بر اختصاص ۴۰ میلیارد تومان برای تأمین زیرساختهای مورد نیاز ۸ وزارتخانه در طرح تكفا ، بخشی از این پول به وزارت بهداشت برای اتصال بیمارستانها و مراكز پزشكی به هم اختصاص خواهد یافت اما همانگونه كه دكتر ترابی اعتقاد دارد ، شاید مشكلات زیرساختی كوچك ترین موانع دسترسی به نظام مطلوب سلامت الكترونیكی در ایران باشد.در سال ۲۰۰۰ ، ۸۵ تا ۹۰ درصد پزشكان آمریكایی از كاربران اینترنت بوده و حدود ۸۰ درصد آنان برای ارتباط با بیماران خود از پست الكترونیكی یا «ای میل» استفاده می كرده اند.

اما در ایران هنوز این باور كه می توان از فناوری اطلاعات برای پیشبرد كارها استفاده كرد ، وجود ندارد به ویژه در مورد موضوع حساس سلامت افراد. به گفته ترابی اول باید نگرش كادر متخصص پزشكی را تغییر داد كه آماده پذیرش این فناوری جدید باشند : «برای همین است كه می گویم نباید عجله كرد. در اینگونه پروژه های حساس مطالعه و تحقیق مهم تر از اجراست.»

تصویر بیرونی از وزارت بهداشت در سالهای پایانی مرحله دوم طرح تكفاب ، نهادی است كه تازه در مرحله جمع آوری اطلاعات قرار دارد آن هم به طور بسیار ناقص . اما شاید به گفته دبیر شورای راهبری تكفاب در این حوزه مهم باید با سرعت كمتری حركت كرد تا تصویر درونی این طرح هم به نتیجه مطلوب رسد.