تاثیر نانوذرات بر سلامتی و زندگی روزمره انسان

نانو ذرات در بسیاری از کالاها یی که ما بطور روزمره استفاده می کنیم از جمله کرم ضد افتاب کرم ضد چروک, آدامس, خمیر دندان , رنگ دیوار, لباس ورزشی, شورت و جوراب وجود دارند و باعث می شوند تا مواد بافندگی تازه تر, کرم روان تر و کالباس رنگ سرخ تری به خود بگیرد اما سوال این است که آیا این ذرات خطراتی نیز برای سلامتی انسان دارند و یا نه

"نانو ذرات" در بسیاری از کالاها یی که ما بطور روزمره استفاده می کنیم از جمله کرم ضد افتاب کرم ضد چروک، آدامس، خمیر دندان ، رنگ دیوار، لباس ورزشی، شورت و جوراب وجود دارند و باعث می شوند تا مواد بافندگی تازه تر، کرم روان تر و کالباس رنگ سرخ تری به خود بگیرد. اما سوال این است که آیا این ذرات خطراتی نیز برای سلامتی انسان دارند و یا نه؟

مصرف کنندگان در حال حاضر با استفاده از مواد مختلف بدن خود را ناآگاهانه در اختیار تحقیق و پژوهش قرار می دهند، پژوهشگران نیز مواد کاملا ناشناخته خود را بر روی مصرف کننده آزمایش می کنند و هنوز مشخص نیست که این مواد بدن را سالم تر و یا بیمارتر می کنند. حتی پزشک و یا داروخانه نیز تاکنون اطلاعی در مورد پیامدهای این ذرات بر سلامتی ندارد.

مصرف کنندگان بدون اطلاع از این مسائل، روزانه موادی را خریداری می کنند که در آنها "نانوذرات " وجود دارد. ذراتی که کوچک تر از ۱۰۰ ناتومتر یعنی حدود ۵ هزار برابر کوچک تر از یک نقطه در انتهای این جمله هستند. نانوذرات از خصوصیت ها و توانایی های عظیمی برخوردار است و به عنوان نمونه وجود آنها در پیراهن ورزشی باعث می شود که پس از پوشیدن، بوی عرق ندهد. وجود نانوذرات به شکل "دی اکسید تیتان" در کرم ضد آفتاب هر چند که نور مضر ماوراء بنفش را دفع می کند، اما نور معمولی و قابل روئت را عبور می دهد. این در حالیست که نقش" نانوذرات " در کرم ضد چروک بر عکس است و این ذرات قادرند نور را بطوری ماهرانه بر روی چروک صورت و پیشانی فرد منعکس کنند که سایه ای از چروک ایجاد نشود و چروک کمتری در پیشانی به نظر برسد. حباب های غیرقابل روئت و بسیار ریز نانوذرات بر روی کاشی های حمام نیز قادر به نظافت کاشی ها هستند. اینها خصوصیت های مطلوب نانوذرات هستند اما مدتی است که نسبت به ریسک ها و خطرات موجود در نانوذارت برای سلامتی انسان هشدار داده می شود. آزمایشات در حیوانات نشان می دهند که این ذرات بسیار ریز و کوچک می توانند باعث واکنش هایی در بدن شوند و برخی از سلول ها می توانند آنها را ببلعند و یا نانوذرات می توانند تاثیر منفی بر سیستم دفاعی بدن داشته و قدرت دفاعی بدن را در برابر عفونت ها ضعیف کنند. نانوذرات در صورتیکه با تنفس وارد شش ها شوند، بطوری عمیق در شش ها نفوذ می کنند که توسط حباب های ششی به جریان خون وارد شده و از آنجا حتی تا مغز پیش روند و در بروز و پیدایش بیماری هایی چون پارکینسون و آلزایمر سهیم باشند. دلایل و شواهد روشنی در این موارد تاکنون ارایه نشده است اما هر ماه هشدارهای جدیدی منتشر می شوند. به عنوان نمونه پژوهشگران دانشگاه ادینبورگ در مقاله ای در نشریه تخصصی "نانوتکنولوژی" اعلام کردند که پس از تزریق نانولوله های کربنی در شکم موش های آزمایشگاهی، نشانه هایی از بیماری هایی در آنها پیدا شد که در اثر موادی چون"پنبه نسوز" بروز می کند. پاسخ به این سوال که آیا نانوذرات شبیه ذرات پنبه نسوز مضر هستند هنوز بسیار زود است و نمی توان نتایج آزمایشات بر روی موش ها را تعمیم داد. از سوی دیگر در آزمایشات اغلب مقدار زیادی از نانوذرات به موش ها تزریق می شود. از سوی دیگر هر چند نانوذرات هنوز قربانی نداده است اما نگرانی در جهان تخصصی و پژوهشی و سازمان های مدافع حمایت از مصرف کننده رو به افزایش است.

به گفته "گرد بیلن" مدیر مراکز حمایت از مصرف کنندگان در آلمان، در حال حاضر بیش از ۵۰۰ کالا از مواد شو.ینده تا جوراب در بازار وجود دارد که دارای نانوذرات هستند و هر هفته نیز سه کالای جدید به آن اضافه می شود. بیلن با تاکید بر ضرورت اجباری شدن علامت تجاری بر روی کالاهای دارای نانوذرات می افزاید، ما با ورود خزنده "نانو کالاها" به بازار مخالف هستیم و نسبت به این امر هشدار می دهیم. در حالیکه نانوفناوری تاکنون یک نوآوری محسوب می شد، دیدگاهی چون نظر این سازمان حمایت از مصرف کننده، جدید است و چنین به نظر می رسد که نظریات در مورد نانوتکنولوژی رو به تغییر است و خطرات و ریسک های ناشی از نانوذرات می تواند چون فناوری اتمی و ژنتیبک به یک مساله داغ مناقشه و مباحث در سال های آینده تبدیل شود. دیدگاهها و مواضع متفاوت نسبت به خطرات و ریسک های ناشی از نانو ذرات، باعث اختلاف نظر حتی در دولت آلمان نیز شده است. در حالیکه "آنته شوان" وزیر پژوهش از حزب دمکرات مسیحی خواستار است که نتایج کسب شده در نانوفناوری هر چه سریع تر و بهینه تر در تولید کالاهایی برای آینده مورد استفاده قرار گیرند و با یک بودجه ۱۳۰ میلیون یورویی از تحقیقات بخش نانوتکنولوژی حمایت می کند، "زیگمار گابریل" وزیر محیط زیست از حزب سوسیال دمکرات به این نظر با دیده تردید می نگرد و در یک گزارش داخلی این وزارتخانه آمده است: نانوذرات که بطور پراکنده و آزاد در مواد و کالاها از جمله مواد آرایشی وجود دارند، بزرگترین ریسک ها برای انسان و محیط زیست هستند. هم اکنون قرار است یک کمیسیون ویژه نانوتکنولوژی در وزارت محیط زیست آلمان، خطرات و ریسک های ناشی از نانو ذرات را بهتر مورد بررسی و تحقیق قرار دهد. " ولف- میشائیل کاتن هوزن" رییس این کمیسیون نیز نسبت به قضاوت منفی و کلی در مورد نانوتکنولوژی هشدار می دهد و می گوید، به عنوان نمونه استفاده از نانوذرات در کامپیوتر احتمالا مشکل آفرین نیست، اما در استفاده از نانوذرات در مواد خوراکی باید احتیاط بیشتری کرد. مصرف کنندگان آلمانی نیز دیدگاه مشابهی دارند. طبق مطالعات موسسه ارزیابی ریسک در آلمان، در حالیکه حدود ۶۰ درصد از آلمانی ها در مقایسه با آمریکایی ها نسبت به نانوتکنولوژی نظر بسیار مثبت تری دارند، ۸۴ درصد از مصرف کنندگان آلمانی با ورود مواد خوراکی دارای نانوذرات به بازار مخالف هستند. انجمن حمایت از طبیعت و محیط زیست در آلمان حتی خواستار استمهال در استفاده از نانوذرات در بخش مواد خوراکی شده است.

این در حالیست که وجود نانوذرات در مواد خوراکی معجزه می کند. نانوذرات پودرها را بهتر روان و جاری کرده، ویتامین ها را از نطقه ای به نطقه دیگر در بدن منتقل می کنند. نانوذرات می توانند جایگزین چربی ها شده و حالت کرمی بودن سوسس ها را بهبود بخشیده و از خاکستری رنگ شدن کالباس جلوگیری نمایند. از سوی دیگر صنایع مواد غذایی مساله استفاده و یا عدم استفاده از نانوذرات در تولیدات خود را مخفی نگهداشته و" کاتن هوزن" رییس کمیسیون ویژه نانوتکنولوژی چند هفته گذشته در کنفرانسی در برلین اعتراض کرد که صنایع مواد غذایی اطلاعات و داده های شفاف در این مورد در اختیار نمی گذارند. بدین خاطر نمایندگان صنایع غذایی با کمیسیون نانوتکنولوژی وزارت محیط زیست دیدار و در مورد ضرورت و یا عدم ضرورت برچسب خاص برای مواد غذایی دارای نانوذرات تبادل نظر کردند. از طرف دیگر منتقدین بر این نظرند که صنایع نانوذرات تاکنون در یک خلاء قانونی عمل کرده است و وظیفه و تکلیفی برای برچسب مواد دارای نانوذرات نداشته و توافق نظری نیز در رابطه با کیفیت مقرراتی که باید در رابطه با این مواد رعایت شود، وجود ندارد. هم اکنون توافق نظری وجود ندارد که آیا بایست صرفا نانوذراتی که عمدا تولید می شوند به عنوان نانو قلمداد شوند و یا اینکه حتی آلودگی های اتفاقی با نانوذرات که از دهه های متمادی به طور غیر مستقیم وجود دارد نیز اعلام و برچسب داشته باشند. از سوی دیگر سوالاتی چون اینکه آیا نانوذرات به موادی تلقی می شود که کوچک تر از ۵۰۰ نانومتر و یا کوچک تر از ۱۰۰ نانو متر هستند؟

نیز مطرح است. یک نانوذره در مقایسه با یک متر به مانند یک توپ فوتبال در برابر کره زمین است. بدین ترتیب برخی از موادی که پژوهشگران از قرن های متمادی گمان می کردند که آنها را می شناسند، ناگهان به عنوان نانوذرات از یک خصوصیت کاملا جدید برخوردار می شوند. شیرابه ها ( امولسیون ها) که باید غلیظ باشند، مایع می شوند، کربن که در حقیقت غیرهادی است، به یک باره هادی برق می شود. " گالیوم آرسنید" که یک نیم هادی است بصورت و شکل نانوذرات بجای ۱۶۰۰ درجه در ۴۰۰ درجه حرارت ذوب می شود. بدین ترتیب نگاه به نانوذرات، جهانی شگفت انگیز و مرموز را بر روی انسان می گشاید. جهان نانوذرات که دامنه وسیعی بین شیمی، بیولوژی و فیزیک است، نه تنها خصوصیت مواد را تغییر می دهد بلکه حتی باعث تغییر مرزهای تخصصی آکادمی نیز شده است. در حالیکه "تیلمن بوتس" مدیر بخش فیریک اتمی اجسام سخت دانشگاه لایپزیگ سالیان متمادی در مرکز پژوهش ذرات موسوم به " کرن" کار کرده است، در این میان در بخش کرم های ضد آفتاب و حفاظت در برابر نور خورشید پژوهش و تحقیق می کند.

بوتس قصد دارد کیفیت عمل کرم ضد آفتاب را کشف کند و به دنبال پاسخ به این سوال است که نانوذرات "دی اکسید تیتان " تا چه اندازه و عمقی وارد پوست می شوند؟ از آنجا که مولکول های نانوذرات دی اکسید تیتان که در این میان تقریبا در تمام کرم های ضدآفتاب وجود دارند، بسیار کوچک هستند، اندازه گیری میزان نفوذ آنها در پوست با میکروسکپ نوری آسان نیست. بدین خاطر بوتس به دستگاهی موسوم به "نانوسوند- یونی- با انرژی بسیار بالا" نیاز دارد. این دستگاه یک ماشین بسیار عظیم و پر سر و صداست که یک اشعه ذرات را از طریق یک لوله ۲۰ متری به سمت نمونه های پوست پرتاب می کند. تیم پژوهشی به مدیریت بوتس توانستند پس از آزمایشات خود موقتا این خبر خوش را بدهند که نانوذرات دی اکسید تیتان صرفا تا چند میلیمتری سطح پوست نفوذ می کنند. بوتس در عین حال تاکید کرد که این نتایج صرفا برای پوست سالم است و در آینده قصد دارد این آزمایشات را به عنوان نمونه بر روی پوست مبتلا به " داء الصدف و یا پسوریازیس" نیز انجام دهد. از سوی دیگر امکان نفوذ نانوذرات دی اکسید تیتان موجود در کرم ضد آفتاب و یا شورت های دارای خاصیت دفع عرق بدن، به جریان خون و از آنجا حتی به مغز نیز وجود دارد. در این حالت، بسیاری از نانوذرات به اندازه ای ریز و کوچک هستند که تقریبا نمی توان از نفوذ آنها جلوگیری کرد و چون ویروس می توانند به سلول ها نفوذ کنند. به گفته "رونالد اشتاوبر" از کلینیک دانشگاه ماینس، هم اکنون نیز مشخص است که نانوذرات به سلول ها آسیب می رسانند.

اشتاوبر که تحقیقاتش مورد حمایت جامعه پژوهش آلمان است، با نشانه گذاری ذرات دقیقا تعریف شده از سوی فیزیکدانان، آنها را به سلول های شش منتقل کرد تا مشخص کند که آیا این ذرات برخی از ژن ها را فعال می کنند و یا از کار می اندازند. اشتاوبر معتقد است که در شناخت این عملکرد نه تنها خطرات و ریسک هایی، بلکه شانس هایی نیز وجود دارد. اشتاوبر می افزاید، چنانچه ما مکانیسمی را پیدا کنیم که باعث بروز سرطان می شود، می توانیم از این شناخت و دانش احتمالا برای درمان این بیماری نیز بهره بگیریم. "آرنیم فون گلایش" از دانشگاه برمن نیز معتقد است که نه تنها ریزی و کوچکی نانوذرات یک نقش بزرگی ایفاء می کنند بلکه شکل ذرات به همان اندازه مهم هستند. به عنوان نمونه کربن در حقیقت یک ماده قدیمی است که هم در ابزار و آلات الماسی سخت و هم در مدادهای گرافیتی نازک وجود دارد، اما همین کربن چنانچه به شکل "نانولوله" و یا " نانوگلوله" در آید، خصوصیت آن تغییر می کند. بدین ترتیب ناگهان قوانین جاری شیمی تحت تاثیر قوانین فیزیک کوانتوم قرار می گیرند و ماده سخت تر و سفت تر از فولاد و بشدت سمی می شود. بطور کلی آنچه که تنفس شود، به مصرف خوراکی برسد و یا بصورت کرم مورد استفاده قرار گیرد، نسبتا در صدر تجزیه و تحلیل خطرات و ریسک هایی قرار می گیرد که قرار است توسط کمیسیون نانوتکنولوژی در وزارت محیط زیست آلمان منتشر شود و به یک برنامه پژوهشی تبدیل شود. پژوهشگران و دانشمندان نیز خود را برای مواجه شدن با نتایج غیرمنتظره آماده کرده اند. بوتس هشدار می دهد که بزرگترین ریسک و خطر سلامتی از نانوذارت نیست بلکه بزرگترین ریسک، شنا در استخرهایی است که تابش نور خورشید در آنها شدید است و فرد به اندازه کافی خود را در برابر آن حفظ نکرده است.

نویسنده : مرتضی جوادیان

http://mjavadian.persianblog.ir