رانت خواری

کلمه‌ «رانت» از واژه «Rent» که ریشه لاتینی دارد، گرفته شده است و به معنای اجاره است. در دوره فئودالی، مالکان زمین، اجاره زمین‌های کشاورزی خود را براساس حاصل‌خیزی زمین و کیفیت محصول …

کلمه‌ «رانت» از واژه «Rent» که ریشه لاتینی دارد، گرفته شده است و به معنای اجاره است. در دوره فئودالی، مالکان زمین، اجاره زمین‌های کشاورزی خود را براساس حاصل‌خیزی زمین و کیفیت محصول تعیین می‌کردند ولی خود صاحبان زمین در بالا بردن کیفیت آن نقشی نداشتند. از همان ایام، کلمه «رانت» وارد اقتصاد شده است. بنابراین می‌توان گفت: «رانت» امتیاز است و به کسی تعلق می‌گیرد که سایرین در همان شرایط بهره‌ای از آن ندارند.

به عنوان مثال اگر فردی از نحوه تدوین قوانین اطلاع داشته باشد، اگر امتیاز روزنامه‌ای را کسب کند که افراد دیگر از به دست آوردن آن محروم هستند و یا اگر به یک خبر دولتی دسترسی داشته باشد که برای دیگران امکان آگاهی وجود نداشته باشد، آن فرد در هر یک از موارد فوق از رانت بهره‌مند شده است. رانت زاییده انحصار است.انحصار بر دو نوع است. انحصار دولتی و انحصار بخش خصوصی.

در انحصار دولتی، بهره به دولت تعلق می‌گیرد و در نهایت نفعش به عموم مردم می‌رسد، اما در انحصارات بخش خصوصی، ثروت‌های بادآورده به دست عده معدودی می‌رسد.

امروزه در سطح جهان، اقتصاد کاملاً دولتی که همه چیز در انحصار دولت باشد، با شکست مواجه شده است. اقتصاد کاملاً خصوصی نیز از طرف اقتصاددانان مورد پذیرش نیست، بلکه آنان اقتصاد مختلط را برای کشورها مفید ارزیابی می‌کنند.حدوداً سه دهه پیش بانک جهانی به کشورهای در حال توسعه، پیشنهاد کرد که به کاهش تصدی دولت و افزایش خصوصی‌سازی اقدام کنند. براثر مرور زمان، خصوصی‌سازی به انتقال دارایی‌ها از انحصار دولت به انحصار بخش خصوصی انجامید. این تحول انحصاری در ایران نیز به وقوع پیوست. قبل از انقلاب، افرادی در بخش خصوصی شرکت کردند که اغلب با ساخت قدرت مرتبط بودند. آنها برای این که صنعت نوپا سرپا بماند، به حمایت دولت نیاز داشتند. این حمایت از طریق ایجاد ممنوعیت در واردات اعمال شد که خود به وجود آورنده انحصار در داخل بود. با گذشت زمان و نبود رقابت خارجی به تدریج کیفیت کالاها رو به نقصان نهاد و از طرف دیگر، کالاها با قیمت گران به دست مصرف‌کننده رسید. در حقیقت دو نوع زیان به مصرف‌کننده تحمیل شد (به عنوان مثال می‌توان به صنعت خودرو اشاره کرد). لازم به ذکر است که در وهله نخست برای توسعه صنعت داخلی، انحصار مفید است و سود سرشاری به سرمایه‌گذاران می‌رساند تا آنان به ادامه سرمایه‌گذاری تشویق شوند ولی زمانی که رشد به حد مطلوبی رسید، باید انحصار برداشته شود تا رقابت صورت پذیرد، کیفیت کالاها بالا برود و قیمت‌ها تنزل یابد.در جامعه‌ای که رانت‌خواری وجود داشته باشد، ثروت مملکت در دست عده معدودی جمع می‌شود و اختصاص منابع به طور صحیح صورت نمی‌پذیرد که پیامد آن نبود رشد مناسب اقتصاد کشور خواهد بود. از آن جایی که ثروت در اقتصاد رانتی در اختیار افراد کمی قرار می‌گیرد. آنان از قدرت اقتصادی خود برای تعیین سیاست کشور سوء استفاده می‌کنند و بدین ترتیب، رانت اقتصادی به انحراف سیاسی کشور می‌انجامد.برخی از محققان بر این باورند که «جامعه مدنی» در یک کشور تحقق نمی‌یابد مگر این که اقتصاد رانتی از بین برود. برای جلوگیری از رانت خواری، انحصارات باید از میان برداشته شود و دموکراسی سیاسی و اقتصادی به وجود آید.

فتح‌علی امن‌علی‌پور