پیشرفت فنی نمایش های ایرانی

هنرمندان ایرانی در تمام عناصر سازنده تئاتر شیوه های نو را به خدمت گرفته اند

تکنیک یا فن در اجرای نمایش‌های ایرانی نسبت به چند سال قبل پیشرفت کرده است. تکنیک یا فن یک امر اکتسابی است و از طریق آموزش ، قابل انتقال به غیر است. در ۱۰ سال گذشته روزبه‌روز بر میزان تکنیک یا فن در نمایش‌های ایرانی از طریق تلفیق شیوه‌های گوناگون افزوده شده است.

این فن یا فنون در تمامی عناصر موجود در تئاترهای روی صحنه مثل بازیگری، طراحی صحنه، لباس، چهره‌پردازی، نورپردازی، صداگذاری، موسیقی، کارگردانی و نمایش‌نامه‌نویسی براحتی مشهود است.

علاوه بر این عناصر، برخی از موارد تکنولوژیک نیز در خدمت بهترشدن اجراهای نمایشی بوده است، مانند استفاده از ویدئو پروجکشن(پخش تصاویر ویدئویی) و امکانات کامپیوتری ، دیجیتال و....

● بهبود بازی‌ها با تمرین‌های زیاد

بنابراین براحتی می‌توان نتیجه گرفت که تئاتر ایران در مسیر فنی، رو به شکوفایی و رشد حرکت می‌کند. یک بازیگر تئاتر وقتی از آموزش، تمرین و اجراهای به قاعده و متعدد با برنامه‌ریزی پیوسته برخوردار باشد، بتدریج شاهد رشد در نحوه‌ ارائه بازی و نقش آفرینی او خواهیم بود؛ حالا با هر تکنیک و شیوه‌ای که او بخواهد در صحنه حضور داشته باشد. به هر تقدیر یک بازیگر در فرآیند دقیق اجراها گرایش خود را نسبت به شیوه‌ها براساس نوع فعالیت‌ گروه‌ها مشخص خواهد کرد. برای مثال گروهی که کار واقع‌گرا می‌کند، اغلب بازیگران مشخص خود را دارد. از آن طرف گروه‌هایی که براساس جنس بازی‌های بیرونی و تصنعی نیز فعالیت می‌کنند، بتدریج بازیگران خاص خود را می‌یابند. شاید در این بین بازیگرانی باشند که در دو نوع شیوه‌ بازی خود را آزموده و از پس آن هم برآمده باشند.

برای نمونه، سیامک صفری در گروه معاصر به کارگردانی نادر برهانی‌مرند، پیرو جنس طبیعی بازی است و همین بازیگر در گروه تئاتر دکتر علی رفیعی از جنس تصنعی است که بازی‌اش پیرو نوعی زیبایی‌شناسی است که همه چیز از جلوه‌های بیرونی تعریف و اجرا می‌شود. البته این دو نوع عمده خود از انواع گرایش‌های ریز و درشت دیگر هم برخوردار است. اما تمرین و بازی مداوم در توانمند شدن بازیگران تاثیر به‌سزا و مطلوبی خواهد داشت.

● پیشرفت فنی، جذب مخاطب بیشتر

همین‌طور همین جریان پیوسته و متوالی در فراگیر شدن فن‌های خاص دیگر عناصر نیز تاثیرگذار است. یک طراح مانند رضا مهدی‌زاده در طول سال، چندین درام متفاوت را در دست می‌گیرد. او در تمام این پروژه‌ها با کارکرد متفاوت طراحی صحنه مواجه است. این امکان متکثر شدن آثار برای هنرمند هم فرصت تامل و کارآمدی زیاد را فراهم خواهد ساخت. یعنی ما با دیدن هر اثر نمایشی متوجه دقیق شدن هنرمندان بر تمام عناصر خواهیم شد. البته به اقتضای کمبودهای مادی، این هنرمندان با بهره‌مندی هوشمندانه به سمت کمترین استفاده مواد و البته بارزترین نمودهای اجرایی خواهند رفت.

نکته: شیوه های فنی تئاتر ایران در عرصه های بازیگری، طراحی صحنه، لباس، چهره‌پردازی، نورپردازی، صداگذاری، موسیقی، کارگردانی و نمایشنامه‌نویسی ارتقا پیدا کرده است.

حالا کارگردان فرصت رقابت و اندیشیدن یافته است و در کنار او دراماتورژ (تحلیلگر متن نمایشی) هم قرار می‌گیرد، تا ناب‌ترین اتفاقات بایسته هنری را در صحنه ارائه کنند. این خود نیز فرصت دو چندانی برای مواجهه با تکنیک‌های متعدد و مختلف و حتی تضاد با هم را ممکن می‌سازد.همین‌طور درام‌نویس هم فرصت‌ بیشتر برای اندیشیدن و بازیافتن تکنیک‌های متعدد و متنوع در آثارش را خواهد یافت. او هم می‌داند که پیشرفت‌های تکنیکی و بهره‌مندی از فنون مختلف و متنوع لازمه جذب و گرایش تماشاگر امروز است. از این روی او هم برایش گرایش به تکنیک‌های نوین یک اصل و اساس لازم‌الاجرا خواهد شد. بنابراین متن که پایه و اساس اکثر اجراهاست خود این قابلیت به روز شدن و نو بودن را ایجاد خواهد کرد. البته امروز اجراهایی نیز هست که نه بر پایه‌ متن که بر پایه‌ کارگردانی یا بازی یا حتی عناصر دیداری مانند طراحی صحنه پیش می‌روند. در آنها هم به لحاظ نو شدن شرایط اجرایی، ناخواسته تکنیک یک اصل غیرقابل کتمان خواهد بود. حتی همین تنوع بروز آثار نمایشی فضای سالم را برای رقابت ایجاد می‌کند.

● وقتی کمبودها، فرصت می‌شوند

تمام این موارد بنابر ضرورت اجراها پیش می‌آید و از سوی دیگر ما همچنان با مشکلات خاص دست به گریبان خواهیم بود. یعنی همچنان کمبودهایی مانند نداشتن تالار برای اجرا و نبودن مکان تمرین دست به گریبان تئاتر ما هست. اما این خود باعث شده تئاتر به سمت فضاهای غیر شناخته شده و غیرمتعارف برود. برای مثال حمید پورآذری از سوله‌ای که محل پرورش قارچ در فرهنگسرای بهمن بوده، یک سالن تئاتر ساخته است. او حتی ضمن ۲ سال و چند ماه تمرین، نزدیک به ۱۰۰ بازیگر از نقاط مختلف شهر تهران را تحت پوشش آموزش‌های دقیق قرار داده که ماحصل آن دو اجرای اودیپ و دایره گچی بوده است. همین طور کارگردان‌های دیگر که برای چیره شدن بر این کمبودها دنبال ارائه آثار در شرایط غیر قابل پیش‌بینی برخواهند آمد. یا نمایش‌های خیابانی و میدانی از گسترش قابل ملاحظه‌ای برخوردار شده است.

چون گرایش به تئاتر بالاتر رفته، از آن سو خلاقیت و راهکار نیز برای حضور این هنرمندان رو به افزایش بوده است. همین خود گستره‌ی تئاتر بر پایه ارائه آثار تکنیکی‌تر و فنی‌تر را موجب شده است.تعداد دانشکده‌ها و میزان دانشجویانش افزایش یافته است، روابط بین‌الملل برای حضور آثار ایرانی در خارج و آثار خارجی در ایران افزایش یافته، گروه‌ها بر پایه‌ خلاقیت و نوآوری در صحنه حضور می‌یابند، انتشار کتاب تئاتری و نمایشنامه افزایش یافته و باید در این راه به دسترس بودن فیلم‌های اجرا نیز تاکید کرد. در این میان نقد و نقدپذیری هم یک نکته‌ بارز و برجسته برای بقاء و تثبیت تئاتر نوین شده است. شاید عوامل دیگری هم باشد که به مرور تئاتر ایران زمین را فنی‌تر و گوناگون‌تر از گذشته کرده است. با آن‌که در دوره‌های مختلف ممیزی می‌توانسته بازدارنده روند رو به رشد تئاتر باشد اما امروز تکنیکی شدن تئاتر چون تضادی با خواسته‌های ممیزی نداشته، از آسیب‌های آن در امان مانده است.

یعنی آثار همچنان تکنیکی ارائه می‌شوند و شاید افراط در تکنیک باعث شود که اجراهایی تهی از معنا تلقی شوند و آنها در زمره آثار شکل‌گرایانه و مبتنی بر هنر برای هنر قرار گیرند. اما این روند توجه به تکنیک در آماده‌سازی گروه‌ها برای ابراز اندیشه از طریق غیرمستقیم‌گویی و توجه به زیر ساخت آثار، آنها را به تلاش مضاعف واداشته است. همین خود نیز فرصت‌های بیشتری برای ارائه اندیشه در کنار تکنیک ایجاد می‌کند. شاید این روند خود به نوعی در درازمدت در پیشرفت تئاتر ما موثر باشد.

رضا آشفته