تبعات مهاجرت نخبگان

مهاجرت نخبگان به معنی خروج متخصصان یا سرمایه گذاران از کشور است که به کشورهای دمکراتیک و پیشرفته دنیا فرار می کنند. این نخبگان، دانشمندان، کارآفرینان، هنرمندان، نویسندگان …

مهاجرت نخبگان به معنی خروج متخصصان یا سرمایه گذاران از کشور است که به کشورهای دمکراتیک و پیشرفته دنیا فرار می کنند. این نخبگان، دانشمندان، کارآفرینان، هنرمندان، نویسندگان و دانش آموختگانی هستند که برای پیشرفت ایران از پتانسیل بالا یی برخوردارند. مهاجرت نخبگان ممکن است به صورت بالقوه یا بالفعل باشد. در مهاجرت بالقوه، افراد هنوز به شرایط مهاجرت دست نیافته اند ولی آرزوی مهاجرت را دارند و اگر زمینه فراهم باشد به خارج از کشور فرار می کنند. در مهاجرت بالفعل افراد از نظر تخصصی و مهارت به مرحله مهاجرت رسیده اند کشورهای میزبان به تخصص آنان نیاز دارند. براساس آمار صندوق بین المللی پول(۲۰۰۵) ایران از نظر مهاجرت نخبگان در بین ۹۱ کشور در حال توسعه رتبه نخست داشته به نحوی که سالیانه ۱۸۰-۱۵۰ هزار تحصیل کرده از ایران خارج می شوند. ایرانیان مهاجر در دنیا به حدود ۴ میلیون نفر می رسند که توزیع آنها تا سال ۲۰۰۵ میلا دی به شرح ذیل بوده است:

آمریکا ۱/۶ میلیون نفر، کانادا ۲۰۰ هزار، انگلیس ۱۸۰ هزار، آلمان ۱۱۰ هزار، فرانسه ۱۰۰ هزار نفر، سوئد ۹۰ هزار، استرالیا ۷۰ هزار، امارات متحده عربی ۲۰۰ هزار، ترکیه ۲۰۰ هزار، هلند ۲۰ هزار و بقیه ایرانی ها در سایر کشورهای اروپایی و شرق آسیا (ژاپن مالزی و...) پراکنده اند. با توجه به این که کشورهای غربی به دانشمندان و متخصصان اجازه اقامت می دهند از این رو در کشورهای غربی اکثر ایرانیان متخصص هستند ولی در کشورهای ترکیه و امارات متحده عربی ایرانیان معمولا در صنعت توریسم و بازار فعالند. طبق آمار سال ۲۰۰۵ حدود ۳۰۰ هزار نفر از ایرانیان مقیم آمریکا دارای مدرک تحصیلی دکترا هستند.

حدود ۵۰ درصد ایرانیان مهاجر دارای مدرک تحصیلی بالا تر از لیسانس هستند و اگر هر کدام به طور متوسط ۶ سال در ایران در دانشگاه تحصیل کرده باشند یعنی به طور متوسط سالیانه بیش از ۳/۶ میلیارد دلا ر سرمایه به خارج از کشور مهاجرت می کند. سرمایه های مالی ایرانیان مقیم خارج حدود ۱۳۰۰-۱۰۰۰ میلیارد دلا ر است که معادل ۲۵ سال صدور کالا های نفتی و غیرنفتی است و برای ایجاد شغل حدود ۳۵۰ میلیون بیکار کافی است.

از مجموع ۱۱۰ هزار نفر ایرانی مقیم آلمان در سال های گذشته بیش از ۲۰۰۰ عنوان کتاب منتشر کرده اند در حالی که از بین ۲ میلیون مهاجر ترک (اتباع ترکیه) تنها ۱۰۰ عنوان کتاب منتشر شده است. ایرانیان مهاجر در رسانه های بزرگ دنیا حضور فعالی دارند و در هدایت افکار عمومی جهان موثرند.

ایرانیان در صنعت هنر نیز در اقصی نقاط دنیا فعال هستند. علا وه بر هزینه های مستقیمی که از جهت فرار نخبگان به کشور تحمیل می شود یک معضل اساسی و بالقوه نیز برای مدیریت کشور ایجاد می کند. جای خالی نخبگان گریخته را کسانی پر می کنند که معمولا ضریب هوشی و تخصصی پایینی دارند در نتیجه مدیریت ناکارآمد در دستگاه های دولتی باعث اتلا ف منابع وکاهش بهره وری کار می شود. خود این مدیران ناتوان نیز باعث افزایش نارضایتی و فرار بیشتر مغزها می شوند که حاصل همه آنها گسترش فقر و بیکاری است.

خروج نخبگان از کشور از نظرسیاسی و اجتماعی نیز تبعات منفی دارد و آسیب های اجتماعی بالا می رود که البته ذکر جزئیات آن در این مجال امکان پذیر نیست به هر حال امید است با افزایش امکان مشارکت بیشتر نخبگان در نظام تصمیم گیری و اجرا، انگیزه مشارکت آنان افزایش یافته و موجبات پیشرفت کشور فراهم شود.

نویسنده : عباس حاتمی